Κάθε πρωτότοκο παιδί όταν γεννιέται απολαμβάνει μια ιδιαίτερη σχέση αποκλειστικής επαφής, αρχικά με τη μητέρα, εν συνεχεία με τον …
πατέρα και εντέλει με τους υπόλοιπους φροντιστές εντός της οικογένειας.
Έρχεται, λοιπόν, η στιγμή, που ενώ το παιδί ζει και βιώνει αυτήν την αποκλειστική σχέση με τους γονείς του, εμφανίζεται στο οικογενειακό περιβάλλον ένα νέο μέλος, ένας αδελφός ή μια αδελφή. Η εμφάνιση αυτή δρα καταλυτικά, αλλάζει άρδην το σκηνικό και θα γίνει η αρχή για μια σειρά από πρωτόγνωρα συναισθήματα για το σύνολο της οικογένειας.
Εκείνο που πρέπει αρχικά να αναμένουμε είναι το παιδί να νιώθει πως το νέο μέλος της οικογένειας είναι ένας παρείσακτος. Το αδελφάκι έρχεται, λοιπόν, να αναστατώσει το μεγαλύτερο αδελφό, να λάβει μια κυρίαρχη θέση στην καθημερινότητα και την αγκαλιά των γονιών. Αντιφατικά συναισθήματα αρχίζουν να καταλαμβάνουν το μυαλό του παιδιού, όπως αγάπη-μίσος, θαυμασμός-ζήλια, εγγύτητα-αποξένωση, επιθετικότητα-τρυφερότητα, συντροφικότητα-ανταγωνισμός.
Βέβαια, όλα αυτά τα συναισθήματα είναι φυσιολογικά και άκρως δικαιολογημένα. Η αποδοχή των συναισθημάτων του παιδιού παίζει σημαντικό ρόλο. Αφήστε το παιδί να εκφράσει ελεύθερα τόσο τα αρνητικά όσο και τα θετικά συναισθήματά του σε σχέση με το αδελφάκι του, μην το κατηγορείται για τυχόν αρνητικές του σκέψεις, μην του υποβάλλεται το πώς θα έπρεπε να αισθάνεται.
Η εσωτερική προσδοκία των γονέων για άνευ όρων αγάπη στις αδελφικές σχέσεις είναι εκείνη που προβάλλεται στα παιδιά και τα γεμίζει περαιτέρω άγχος και τύψεις για τα αντιφατικά συναισθήματα που ήδη αισθάνονται. Η ταμπέλα της ζήλιας δρα, επίσης, ανασταλτικά στο να βρεθούν οι ισορροπίες μεταξύ των μελών της οικογένειας. Έχοντας ως δεδομένο πως το παιδί ζηλεύει/θα ζηλέψει, η δική μας εκτίμηση δρα ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία στο ίδιο το παιδί.
Η ηλικία του παιδιού φαίνεται να παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των αδελφικών σχέσεων. Όταν το παιδί βρίσκεται σε μικρή ηλικία -μικρότερη των 6 ετών -, ηλικία που έχει πλήρη ανάγκη των γονιών του, ο χαρακτήρας του τελεί ακόμη υπό διαμόρφωση και το εγώ του είναι ακόμη ισχυρό (ιδιαίτερα στις ηλικίες 2-4 ετών), οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει τόσο το παιδί όσο και οι γονείς, είναι ακόμη μεγαλύτερες. Το νήπιο ενδεχομένως να αντιμετωπίσει καλά την εγκυμοσύνη και το νεογέννητο,αλλά να αρχίσει να φανερώνει αρνητικά συναισθήματα όταν το νέο μέλος αρχίσει να περπατά, να μιλά και να διεκδικεί κι εκείνο τη θέση του στο χώρο.
Αντιθέτως, βλέπουμε πως ένα παιδί 7 ετών συνήθως δέχεται με μεγάλη αγάπη και τρυφερότητα το νέο μέλος. Η μεγάλη ηλικιακή διαφορά, όμως, ενδεχομένως να έχει αρνητικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση στενής σχέσης μεταξύ των αδελφών. Συνήθως, δεν υπάρχουν κοινά ενδιαφέροντα, γεγονός που δυσκολεύει το παιχνίδι μεταξύ των παιδιών. Επιπλέον, η αδελφική σχέση απειλείται από τη συνεχή απαίτηση των γονέων να αναθέτουν στο μεγαλύτερο παιδί να φροντίζει το μικρότερο, δίνοντάς του έτσι μέρος του γονεϊκού τους ρόλου και αρμοδιότητες που δε συμπίπτουν με την ηλικία του.
Ενθαρρύνετε την ομαδικότητα, διοργανώνοντας κοινές οικογενειακές δράσεις, ώστε να ψυχαγωγηθείτε ως σύνολο, βρίσκοντας κοινές ασχολίες και ενδιαφέροντα, καλλιεργώντας τη συνοχή της οικογένειάς σας. Αν δεν υπάρχει ο κατάλληλος χρόνος, μην ξεχνάτε πως για τα παιδιά μικρή σημασία έχει ο χώρος. Ένα οικογενειακό δείπνο μπορεί να γίνει ιδιαίτερα διασκεδαστικό ετοιμάζοντας το μαζί με τα παιδιά, ένα επιτραπέζιο παιχνίδι μπορεί να σας βοηθήσει να δεθείτε μαζί τους, ενώ και απλά δυναμώνοντας τη μουσική μπορείτε να έχετε το οικογενειακό σας πάρτι.
Εξίσου σημαντικό, επίσης, είναι να αφιερώνετε χρόνο στο κάθε παιδί ξεχωριστά, ώστε να μην αισθάνεται παραγκωνισμένο. Κανονίστε σε εβδομαδιαία βάση βόλτες ή κοινές δράσεις μαμά-πρωτότοκο, μπαμπάς-μικρότερο και τούμπαλιν. Δεν είναι, όμως, μόνο τα πρωτότοκα αδέλφια που ζηλεύουν και νιώθουν να απειλούνται από τη γέννηση ενός αδελφού. Και το νεότερο μέλος μπορεί να νιώθει πως ζει στη σκιά ενός μεγαλύτερου αδελφού ή αδελφής, που μπορούν να κάνουν, λόγω ηλικίας, πράγματα που το ίδιο δεν μπορεί. Στη συνέχεια, κάποια αδέλφια μπορεί να αποσύρονται από κάθε είδους στόχο ή προσδοκία στη ζωή τους (αφού ο αδελφός μου είναι καλύτερος σε όλα), ενώ κάποια άλλα να προσπαθούν με κάθε τρόπο να ξεπεράσουν το μεγαλύτερό παιδί, υπονομεύοντας έτσι τα δικά τους θέλω και τη δική τους προσωπικότητα.
Αν και ο ανταγωνισμός αυτός μπορεί να φαίνεται προς τα έξω πως έχει να κάνει με το ποιος θα τα καταφέρει καλύτερα στο σχολείο ή στη ζωή, η πραγματική και βαθύτερη αιτία έχει να κάνει συχνά με τον ανταγωνισμό για την αγάπη των γονιών και την ανάγκη για την καθολική αποδοχή τους. Σταματήστε λοιπόν κάθε είδους σύγκριση μεταξύ των παιδιών, ακόμη κι αν το κίνητρό σας είναι απλώς να παρακινήσετε το μικρότερο παιδί.
Σε κάθε περίπτωση, αυτή η έχθρα που πολλές φορές προσεγγίζει το μίσος, μπορεί να φαίνεται πως εστιάζεται στον αδελφό, όμως η πραγματικότητα διαφέρει. Κάθε αδελφική μάχη είναι μάχη για τη γονεϊκή αποδοχή και αγάπη, κάθε χτύπημα είναι σημάδι αναζήτησης προσοχής και φροντίδας, κάθε ξέσπασμα είναι έκκληση για την γονεϊκή αγκαλιά. Ενσυναισθανθείτε τα παιδιά σας και προσφέρετε την αγκαλιά σας προτού την αναζητήσουν. Θέστε ξεκάθαρα τα όρια της δικής σας οικογένειας, τα οποία θα ισχύουν εξίσου για όλα τα μέλη, θα είναι απλά, ρεαλιστικά και κατανοητά από όλους (π.χ. δεν χτυπάμε, δεν βρίζουμε κλπ).
Μην αναλαμβάνετε το ρόλο του δικαστή, όσο και να σας πιέζουν τα παιδιά. Παρεμβαίνετε στην όποια διαμάχη μόνο αν σας ζητηθεί ή εαν κινδυνεύει η σωματική ακεραιότητα των παιδιών. Εφαρμόστε τη μέθοδο sprortscasting σε κάθε έκκληση των παιδιών για δικαιοσύνη. Είστε εκεί για να διευκολύνετε την επικοινωνία τους, χωρίς να δείχνετε εύνοια ή απογοήτευση και χωρίς να επιβραβεύετε ή να τιμωρείτε το εκάστοτε παιδί. Αναπαράγετε αντικειμενικά τη θέση του κάθε παιδιού, αφήνοντας τα να βρουν μόνα τους τη λύση.
Η αντιπαλότητα αυξάνεται από γονεϊκά λάθη. Αν και οι περισσότεροι γονείς υποστηρίζουν πως αγαπούν εξίσου όλα τους τα παιδιά, μπορεί η αντιπαλότητα και η αντιζηλία μεταξύ αδελφών να οφείλεται ακριβώς στο γεγονός πως οι γονείς τρέφουν διαφορετικά αισθήματα για το κάθε τους παιδί, και εκείνα να το διαισθάνονται. Κάποιο παιδί μπορεί να είναι η «αδυναμία» ενός γονιού, ενώ ένα άλλο να βιώνεται ως «δύσκολο» στο χειρισμό του και δύστροπο, κάποιο παιδί μπορεί να αναζητά με τσαχπινιά την αγάπη του γονιού, διευκολύνοντάς τον, ενώ κάποιο άλλο να είναι πιο κλειστό και να μην αποζητά φανερά το χάδι, έτσι ο γονιός απλά δεν του το παρέχει αφού δεν είναι παιδί για αγκαλιές . Ίσως το ένα παιδί να έχει κάποια χαρακτηριστικά του γονιού ή του συντρόφου του, που ο ίδιος δεν αποδέχεται στον εαυτό του/στο σύντροφό του, και ενδόμυχα απορρίπτει το παιδί για τα χαρακτηριστικά του αυτά.
Οι ταμπέλες που βάζετε στο κάθε παιδί δρουν ανασταλτικά τόσο στη διαμόρφωση της αδελφικής σχέσης , όσο και στη δική σας σχέση με το κάθε παιδί. Αγκαλιάστε το κάθε παιδί σας με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και αγαπήστε τον υπό διαμόρφωση άνθρωπο που έχετε απέναντί σας με τα θετικά και τα αρνητικά του σημεία. Τέλος, σημαντικό ρόλο παίζουν και τα βιώματα που είχε ο ίδιος ο γονιός ως παιδί και από τη σχέση με τους δικούς του γονείς και τα δικά του αδέλφια, καθώς, επίσης, και από το πώς είναι οι συνθήκες της ζωής του γενικότερα τη χρονική περίοδο που αποκτά το κάθε παιδί.
Επιπλέον, όταν οι παππούδες-γιαγιάδες έχουν ενεργό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, μπορούν να προωθούν συναισθήματα ζήλιας, καθώς μπορεί να κλίνουν περισσότερο προς το ένα παιδί, ή να δίνουν δίκιο πάντα στο μικρότερο. Οριοθετήστε τη συμπεριφορά τους, προς όφελος των παιδιών σας. Αν διακρίνετε κάποια συμπεριφορά που δρα αρνητικά στο παιδί σας, ευγενικά αλλά σταθερά ακυρώστε τη συμπεριφορά αυτή μπροστά στα παιδιά σας. Είναι σημαντικότερο να νιώθουν τα παιδιά σας πως τα υπερασπίζεστε, παρά να φροντίζετε μήπως προσβληθεί ο εκάστοτε ενήλικας. Σε κάθε περίπτωση είναι απολύτως λογικό να υπάρχει αντιπαλότητα μεταξύ των αδελφών, όπως υπάρχει σε κάθε ιδιαίτερη σχέση μεταξύ δυο ανθρώπων. Τα αδέλφια, θα θυμώσουν, θα αντιπαρατεθούν, θα εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους και θα προσπαθήσουν να το επικοινωνήσουν στους γονείς.
Το θέμα είναι οι γονείς να είναι συναισθηματικά διαθέσιμοι και έτοιμοι να αποδεχθούν τα πραγματικά συναισθήματα των παιδιών τους, χωρίς να θελήσουν να μειώσουν την ένταση τους , να τα απαξιώσουν ή να καταφύγουν στην εύκολη λύση τυπικών και ανούσιων προτάσεων ( αδέλφια είστε,βρείτε τα, πρέπει να αγαπάς τον αδελφό σου κλπ). Ενεργείστε προς όφελος των παιδιών αναγνωρίζοντας τα δικά σας λάθη στην πορεία της σχέσης τους. Απαλλάξτε τα παιδιά σας από ταμπέλες, συγκρίσεις και ευθύνες που δεν τους ανήκουν, αποδεχτείτε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και αφήστε να ανθίσει η αδελφική σχέση.
Ας μη ξεχνάμε : αδελφός = ἀ- (αθροιστικό) + *δέλφος / δελφύς (μήτρα), δηλαδή από την ίδια κοιλιά, ο δυνατότερος βιολογικός δεσμός που μπορεί να υπάρξει μεταξύ δυο ανθρώπων.