Γόρδιος δεσμός: Όταν η ισχύς του ξίφους νίκησε το θρησκευτικό μυστήριο.

Με τον όρο γόρδιος δεσμός εννοείται σύμφωνα με τις φιλολογικές μαρτυρίες περίπλοκος δεσμός (κόμπος) από φλοιό κρανιάς που έδενε το άρμα του Γόρδιου, πατέρα του Μίδα και αρχαίου βασιλέα της Φρυγίας.
Ο Γόρδιος λέγεται πως ήταν ένας φτωχός Φρύγας, που είχε λίγη καλλιεργήσιμη γη και δύο ζευγάρια βόδια. Είχε επιλεγεί με θεϊκό τρόπο να γίνει βασιλιάς όταν ένας αετός κάθισε πάνω στο ζυγό του. Κάποτε εκεί που όργωνε, ένας βασιλικός αετός κάθισε στο ζυγό της βοϊδάμαξας και έμεινε εκεί μέχρι την ώρα που έπρεπε να λυθούν τα βόδια. Τόσο εντυπωσιάστηκε από το θέαμα ώστε πήγε να αναφέρει το θεϊκό σημάδι στους Τελμησσείς μάντεις, στην Φρυγική Τελμισσό όπου εκεί υπήρχε ένα αξιόπιστο μαντείο και οι Τελμησσείς είχαν την σοφία να εξηγούν θεϊκά σημάδια. Η μαντική τέχνη μεταδιδόταν σ’ αυτούς από γενιά σε γενιά, ακόμη και στις γυναίκες και στα παιδιά.

Καθώς πλησίαζε, συνάντησε μια κοπέλα στην πύλη που έπαιρνε νερό και της διηγήθηκε την ιστορία με τον αετό. Αυτή, που καταγόταν επίσης από μαντική γενιά, -λέγεται πως ήταν ιέρεια- του είπε πως έπρεπε να θυσιάσει στον Δία. Φαίνεται ότι τον παρακάλεσε να πάει μαζί του για να του δείξει ποια τα θύματα για τις θυσίες και κατά την διαδρομή λέγεται πως έδωσαν όρκους γάμου.

Ο βασιλιάς της Φρυγίας είχε πεθάνει άκληρος και υπήρχε χρησμός που έλεγε: “Φρύγες, ο νέος βασιλιάς σιμώνει μαζί με την μνηστή του, καθισμένος σε βοϊδάμαξα”. Όταν η βοϊδάμαξα μπήκε στην αγορά της Τελμισσού αμέσως ο αετός τράβηξε την προσοχή του λαού.
Τελώντας γάμο με την ιέρεια της Τελμισσού έγινε τοπικός βασιλιάς αλλά αμέσως επέτεινε την κυριαρχία του σε όλη την Φρυγία. Όταν έχτισε το φρούριο του Γόρδιου αφιέρωσε στον βασιλιά Δία όπως λέγεται και τον τοποθέτησε ψηλά στην ακρόπολη. Το γόρδιο δέσποζε του κεντρικού εμπορικού δρόμου που διέσχιζε την Μικρά Ασία από τον Βόσπορο μέχρι την Αντιόχεια.
Το γόρδιο ήταν το κλειδί της Μ.Ασίας επειδή η ακρόπολη του δέσποζε στον μοναδικό βατό εμπορικό δρόμο της τότε εποχής. Η Ιέρεια ή ο Ιερέας θα είχαν κοινοποιήσει το μυστικό μόνο στον βασιλιά της Φρυγίας. Το προφανές νόημα της προφητείας ήταν ότι κανείς δεν μπορούσε να κυβερνήσει την Μ.Ασία εάν δεν κατείχε το Γόρδιο. Από το Γόρδιο ξεκίνησε και ο Αλέξανδρος την δεύτερη εκστρατεία στην ανατολή που κορυφώθηκε με την ήττα του Δαρείου στην Ισσό.
Ο Γόρδιος υπήρξε πατέρας του Μίδα, πιστός του ορφικού Διονύσου επομένως ο ζυγός πρωταρχικά είχε αφιερωθεί στον Βασιλιά Διόνυσο και όχι στον Βασιλιά Δία. Όμως κατά την πιο πιθανή εκδοχή δεν επρόκειτο για γιος του Γόρδιου. Λέγεται λοιπόν πως μετά τον θάνατο του Γόρδιου ανέβηκε στον θρόνο ο Μίδας, ο οποίος και προώθησε την λατρεία του Διόνυσου (ίδρυσε την πόλη Άγκυρα). Όμως οι Βρύγες που είχαν έρθει μαζί του πήραν την ονομασία Φρύγες και οι βασιλιάδες της Φρυγίας ονομάζονταν εναλλάξ Μίδας και Γόρδιος. Έτσι, ο πρώτος Μίδας αναφέρεται λανθασμένα ως γιος του Γόρδιου.
Το μυστικό του δεσμού υπήρξε θρησκευτικό, διότι ένα άλλο είδος ευρέως διαδεδομένο πρώιμο μέσο καταγραφής μηνυμάτων, εκτός από τις χαρακιές σε ξύλα, και το χάραγμα γραμμάτων σε πηλό, ήταν το δέσιμο σε κορδόνια ή σε λωρίδες ακατέργαστου δέρματος.

Ο Γόρδιος δεσμός στην πραγματικότητα έπρεπε να “λυθεί” με το να διαβαστεί το μήνυμα που περιείχε, το οποίο ίσως να ήταν κάποιο θεϊκό άρρητο όνομα του Διόνυσου. Κόβοντας τον δεσμό ο Αλέξανδρος έδωσε τέλος σε έναν αρχαίο θρησκευτικό νόμο, και εφόσον η πράξη του πέρασε ατιμώρητη- καθότι αργότερα κατέκτησε ολόκληρη την ανατολή και την κοιλάδα του Ινδού- δημιουργήθηκε προηγούμενο για την αξιολόγηση της στρατιωτικής δύναμης πάνω από την θρησκεία και την γνώση. Ο ωμός τρόπος με τον οποίο ο Αλέξανδρος έκοψε τον δεσμό τερμάτισε τον αρχαίο νόμο τοποθετώντας την ισχύ του ξίφους πάνω στην ισχύ του θρησκευτικού μυστηρίου.
Ο γόρδιος πιθανολογείται πως προέρχεται από το “γρύζειν”,”γογγύζω” ή “μουρμουρίζω”, ονομάστηκε έτσι ίσως από τους ψιθύρους στο προφητικό ιερό του και πιθανώς και το όνομα του Γόρδιου να ήταν κάποιο άλλο, αλλά δόθηκε σαν προσωνύμιο λόγω της ανάμιξης του με το ιερό. Σε αντίθεση με άλλους ελληνικούς μύθους που νομιμοποιούν μια δυναστεία επί δικαίω της κατάκτησης, ο νομιμοποιός χρησμός σε αυτόν τον μύθο υπονοεί ότι η προηγούμενη δυναστεία ήταν φυλή βασιλέων-ιερέων, συνδεδεμένη με τη θεότητα του χρησμού. Τούτη τη θεότητα σαφώς ήθελε αρωγό του και νομιμοποιητική αρχή ο Αλέξανδρος για την εκπλήρωση της υπόσχεσης της κυριαρχίας επί της Ασίας, καθώς ο Διόνυσος-Σαβάζιος, του οποίου το συχνότερο επίθετο ήτανε σωτήρ φανερώνει το χαρακτήρα της θρησκευτικότητας των πιστών του, γεμάτης αγωνία για τη σωτηρία. Ο ιππέας νομάδας θεός που κραδαίνει τη ράβδο της δύναμής του, είναι πιθανώς το αντιπροσωπευτικότερο αρχέτυπο της μεταγενέστερης πορείας του Αλέξανδρου.

Όταν ο Αλέξανδρος έφτασε στο Γόρδιο, τον κατέλαβε έντονη επιθυμία να δει την άμαξα του Γόρδιου και το δεσμό του ζυγού της άμαξας Και επιπλέον, βέβαια, και αυτό λεγόταν για την άμαξα ότι δηλαδή, όποιος λύσει το δεσμό του ζυγού της άμαξας, αυτός θα ήταν μοιραίο να εξουσιάσει την Ασία. Ο δεσμός ήταν από φλούδα κρανιάς και δεν μπορούσε να δει κανείς ούτε τέλος ούτε αρχή. Ο Αλέξανδρος, επειδή δεν μπορούσε να βρει τη λύση του δεσμού, αλλά και δεν ήθελε να τον αφήσει άλυτο, γιατί φοβόταν ότι αυτό θα προκαλέσει κάποια αναταραχή στο πλήθος, αφού χτύπησε το δεσμό με το ξίφος του, τον έκοψε και είπε ότι λύθηκε. Και έτσι, λένε, επιβεβαιώθηκε ο χρησμός που ήθελε αυτόν που θα έλυνε το γόρδιο δεσμό κυρίαρχο της Ασίας. Σύμφωνα με τον Αριστόβουλο, ο οποίος συμμετείχε στην εκστρατεία και έζησε από κοντά τα γεγονότα, ο Αλέξανδρος δεν έκοψε τον δεσμό με το ξίφος, αλλά αφαίρεσε το μεγάλο ξύλινο καρφί που τον συγκρατούσε, αφαιρώντας τον πείρο από το τιμόνι του άρματος. Την εκδοχή αυτή αναφέρει και ο Αρριανός. Ως μεταγενέστερος όμως, αφηγείται και την εκδοχή της κοπής του δεσμού με ξίφος, που τονίζει την αποφασιστικότητα του νεαρού στρατηλάτη.
Ας δούμε πως περιγράφει ο Αρριανός το περιστατικό:
Ἀλέξανδρος δὲ ὡς ἐς Γόρδιον παρῆλθε, πόθος λαμβάνει αὐτὸν τὴν ἅμαξαν ἰδεῖν τὴν Γορδίου καὶ τοῦ ζυγοῦ τῆς ἁμάξης τὸν δεσμόν. Πρὸς δὲ δὴ ἄλλοις καὶ τόδε περὶ τῆς ἁμάξης ἐμυθεύετο, ὅστις λύσειε τοῦ ζυγοῦ τῆς ἁμάξης τὸν δεσμόν, τοῦτον χρῆναι ἄρξαι τῆς Ἀσίας. Ἦν δὲ ὁ δεσμὸς ἐκ φλοιοῦ κρανίας καὶ τούτου οὔτε τέλος οὔτε ἀρχὴ ἐφαίνετο. Ἀλέξανδρος δὲ ὡς ἀπόρως μὲν εἶχεν ἐξευρεῖν λύσιν τοῦ δεσμοῦ, ἄλυτον δὲ περιιδεῖν οὐκ ἤθελε, μή τινα καὶ τοῦτο ἐς τοὺς πολλοὺς κίνησιν ἐργάσηται, παίσας τῷ ξίφει διέκοψε τὸν δεσμὸν καὶ λελύσθαι ἔφη. Ἀπηλλάγη δ’ οὖν ἀπὸ τῆς ἁμάξης αὐτός τε καὶ οἱ ἀμφ᾿ αὐτὸν ὡς τοῦ λογίου τοῦ ἐπὶ τῇ λύσει τοῦ δεσμοῦ ξυμβεβηκότος. Καὶ γὰρ καὶ τῆς νυκτὸς ἐκείνης βρονταί τε καὶ σέλας ἐξ οὐρανοῦ ἐπεσήμηναν· καὶ ἐπὶ τούτοις ἔθυε τῇ ὑστεραίᾳ Ἀλέξανδρος τοῖς φήνασι θεοῖς τά τε σημεῖα καὶ τοῦ δεσμοῦ τὴν λύσιν. (Ἀρριανός, Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις 2.3.1-8)

Ο Αλέξανδρος ο Γ’ ο Μακεδών, ο Μέγας Αλέξανδρος, έμεινε στην ιστορία. Η λύση του Γόρδιου δεσμού και η φράση: “ό,τι δεν μπορεί να λυθεί, μπορεί να κοπεί! ” θα μεταφέρεται μέσα στους αιώνες. Με ό,ποιον τρόπο και αν έλυσε τον δεσμό, το μήνυμα που μας άφησε ως κληρονομιά, παραμένει ένα:

Πάντα υπάρχει επιλογή. Σε όλα. Αρκεί να είμαστε πρόθυμοι να την δούμε.