Ελληνικός Χορός – Χθες και Σήμερα

Χορος Ορχος Ορχησις…

– Ελέχθησαν κατά καιρούς ότι:
– Το παράδοξο με τον χορό είναι ό,τι για να ορίσεις τον ορισμό του ή να επιχειρηματολογήσεις γι΄ αυτόν, αναγκάζεσαι να χρησιμοποιήσεις λέξεις για κάτι, που δεν γίνεται από λέξεις.
– Ο χορός γεννιέται από την ανάγκη να πεις αυτό που δεν λέγεται, από την ανάγκη να γνωρίσεις, να ‘ρθεις πολύ κοντά σε σχέση με τον άλλο.

– Ο χορός δεν είναι απλώς παιχνίδι, είναι τελετή, είναι καθολική συμμετοχή και όχι θέαμα, είναι δεμένος με τη γέννηση, τη δουλειά, τη γιορτή, τον έρωτα…..και τον θάνατο. Είναι τρόπος ύπαρξης.
– Δείξε μου πως χορεύει ένας λαός, και θα σου πω αν ο πολιτισμός του είναι άρρωστος ή υγιής.
– «Αφεντικό, φώναξε… «έχω πολλά να σου πω…έχω πολλά να σου πω, μα δεν το πάει η γλώσσα μου. Θα τα χορέψω το λοιπόν». Ν. Καζαντζάκης ( Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά)

– Ο χορός είναι ένας μυθικός κόσμος, που αν και αντικαθίσταται πεισματικά σε συστηματικές αναλύσεις, είναι προσπελάσιμος, αρκεί να τον πλησιάσουμε με τον ανάλογο σεβασμό τον απαραίτητο μεθολογικό οπλισμό και την
ηθική θωράκιση, χωρίς να του καταστρέψουμε τον μύθο του.
– Το ασφαλέστερο μέσο για να νοιώσουμε το χορό είναι, να τον χορέψουμε. Κι όταν χορεύουμε δεν κάνουμε τίποτα λιγότερο, παρά να ανανεώνουμε το χορό, αφού κάθε επανάληψη είναι κι ένας καινούργιος χορός.

– Χορός είναι μια φωνή που μάς καλεί σε κοινωνική και πολιτική ταύτιση, απέναντι στον ολοένα αυξανόμενο απομονωτισμό.
– Ο Ελληνικός χορός, ( οι Ελληνικοί χοροί ) μια μορφή λαϊκής δημιουργίας, στενά δεμένος –οι, με το τραγούδι με τη μουσική, είναι πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Αποτελεί –ουν, ένα από τα πιο ζωντανά κομμάτια της πολιτιστικής μας διαχρονικής κληρονομιάς.

– Ο χορευτής πρέπει να είναι σε κάθε σημείο τέλειος, ώστε όλα να είναι ρυθμικά, όμορφα, συμμετρικά, αυθεντικά, αψεγάδιαστα, άμεμπτα, να είναι μείγμα από τα καλύτερα στοιχεία και ο ίδιος να έχει οξύτατη μνήμη, βαθιά παιδεία και κυρίως ανθρωπιά. (Λουκιανός – Περί ορχήσεως).
-Το ζήτημα δεν είναι ποιά πράγματα χάθηκαν, αλλά πως εμείς που ζούμε αντικαθιστούμε αυτά που θεωρούμε τελειωμένα. ( Γ. Σεφέρης).

-Ο ΧΟΡΟΣ, λοιπόν, είναι το μέσον, για το πρώτο πλησίασμα των ανθρώπων. Είναι ανάγκη ψυχής και υπόκειται στους αόρατους μα υπαρκτούς Νόμους της Τέχνης του Χρόνου, πού δημιουργούν την Τεταρκτύν (Ρυθμός- Αρμονία – Μέτρον – Μορφή). Είναι η ομιλία της ψυχής με την κίνηση του σώματος ή μέλους – ών, κάτω από συνθήκες λόγου-αιτίας –ανάγκης -μέθεξης. Είναι η νοητή γλώσσα που μεταχειρίστηκε ο άνθρωπος για την επικοινωνία του. Η εντονότερη χαρά και η απόλαυση της ζωής του!!!

ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ χοροί μας, είναι η ζωντανή μαρτυρία, που κουβαλάμε μαζί μας όπου κι αν κατοικήσουμε, η φωνή της γενέθλιας γης μας, και ο αναθρώσκων καπνός της Πατρογονικής Εστίας. Κρατούν σφιχτά την ψυχή δεμένη με τον τόπο. Είναι μια αναβάπτιση της καρδιάς και άφατη ευφροσύνη, που νιώθουν καλά εκείνοι, που τον χορό γνωρίζουν.
Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ και στο χορό είναι έννοια ταυτόσημη με τον Πόλεμο, κατά την Ηρακλείτειο φιλοσοφία. Παράδοση σημαίνει, οικοδόμηση ενός συστήματος αξιών, που προσβλέπει στον Ανθρωπισμό, κυρίαρχο στοιχείο του Ελληνισμού. Η παράδοση πρέπει να κρατηθεί μέσα από την ενεργοποίηση των ανθρώπων απανταχού της γης. Βαθύ το ανθρώπινο μήνυμα της Ελληνικής Παράδοσης που πηγάζει απ’ την αλληλογνωριμία και την πανανθρώπινη διαχρονική, Οικουμενική και κοινή γλώσσα της Τέχνης, το ΧΟΡΟ !

-Στα Ομηρικά Έπη υπάρχουν περιγραφές που κάνουν αναφορά στη χάρη, την ευκινησία, στην απολαυστική αυτή Τέχνη και άσκηση, που επιδίδονταν με λατρεία οι Φαίακες, Πελοποννήσιοι, Τρώες και Κρήτες. Μνημόνευαν πόλεις με χοροστάσια, που ονομάζονταν ευρύχωροι και καλλίχοροι. Ο Όμηρος μάς λέει ακόμη πως, εκεί έτρεχαν να χορέψουν οι γιοι και οι θυγατέρες ακόμα, των βασιλιάδων της Τροίας και των Φαιάκων, φορώντας ιμάτια νεόπλυτα και όπλα ευπρεπή έχοντες.
Κατά το Λουκιανό, πρώτη η Ρέα δίδαξε το χορό στους Κορύβαντες στη Φρυγία και στους Κουρήτες στην Κρήτη. Λένε, ότι ο χορός είχε μαγικές ικανότητες και ιδιότητες. Πίστευαν ότι τα μεγάλα πηδήματα ευνοούσαν την ανάπτυξη του σώματος, επί πλέον δε, ότι ευνοούσαν την παραγωγή των σιτηρών και των καρπών της γης!. Οι κινήσεις και οι χειρονομίες απέτρεπαν τις κακοήθεις επιδράσεις και απομάκρυναν τα κακά πνεύματα.

Ταυτόχρονα έδινε δύναμη ο χορός στους πολεμιστές και ήταν το κυριότερο γύμνασμα των στρατιωτών. Ανέπτυσσε την αντρεία τους! Αισθάνονταν υπερφυσικές δυνάμεις. Ήταν απαραίτητο καθημερινό στοιχείο της ζωής τους. Και σήμερα την ίδια αντίληψη συναντάμε, βαθιά ριζωμένη μέσα τους, για το χορό σε πολλούς ανθρώπους. Στον «ΑΛΕΞΗ ΖΟΡΜΠΑ» ο Καζαντζάκης γράφει για τον ήρωα του: «Ένας δαίμονας είναι μέσα μου και μου φωνάζει χόρεψε, έτσι ξεπλαντάζω. Μια φορά που πέθανε το παιδί μου σηκώθηκα πάλι και χόρεψα. Οι άλλοι είπαν «τρελάθηκε ο Ζορμπάς». Μα εγώ ήξερα πως αν δε χόρευα εκείνη τη στιγμή θα τρελαινόμουνα». Αυτό ήταν εκδήλωση της ψυχής του. Όπως αισθανόμαστε απαραίτητο στοιχείο το νερό, την αναπνοή μας, έτσι και ο Ζορμπάς, αισθάνονταν την ανάγκη του χορού.

-Πραγματική λατρεία ο χορός για τους αρχαίους Έλληνες, γιατί τη συνέδεαν στενά με τη λατρεία των Θεών. Αντίθετα από τους Έλληνες, οι Ρωμαίοι, το «χορεύειν», νόμιζαν αισχρόν και οι ευγενείς, απέφευγαν συστηματικά να χορεύουν και τον θεωρούσαν ως επώδυνη ενασχόληση. Ο Κικέρων κατηγορεί τον Αντώνιον ως οίηματικά «χορεύοντα».

Το ΧΟΡΟ συνθέτουν η ΜΕΘΕΞΗ, η ΚΙΝΗΣΗ, η ΠΟΙΗΣΗ και το ΜΕΛΟΣ, που
αποτελούν την Όρχηση. Η τελευταία γίνεται με ρυθμικές κινήσεις που ονομάζονται φορές, όμοιες μ΄ αυτές που έκαναν οι αθλητές στις παλαίστρες και τα στάδια. Ακόμα την Όρχηση συνθέτουν τα σχήματα, που είναι χειρονομίες και φανερώνουν τα ψυχικά συναισθήματα. Δηλαδή π.χ. όταν ήθελαν ικεσία, έβαζαν τα χέρια τους ύπτια και όταν λύπη, έθεταν την μια παλάμη στο κεφάλι τους και την άλλη στην ανάταση.

Ο Πλάτων διαιρεί τους Ελληνικούς Χορούς σε Πολεμικούς, Θρησκευτικούς και Ειρηνικούς.
α) ΟΙ ΠΟΛΕΜΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ. Είναι η αρχαιότερη μορφή. Μ’ αυτούς οι Πολίτες παρασκευάζονταν για τον πόλεμο και τους αγώνες. Πιο παλιός χορός ήταν ο των Κουρητών. Όσοι τον χόρευαν προκαλούσαν τον ενθουσιασμό και το πολεμικό μένος με την κλαγγή των όπλων και τα πηδήματα στο έδαφος. Κυριότερος πολεμικός χορός είναι ο Πυρρίχιος. Είρήσθω εν παρόδω, η άποψη από πολλούς ότι ο Πυρρίχιος είναι αποκλειστικά Ποντιακός Χορός (Σιέρρα) είναι πέρα για πέρα εσφαλμένη!!! Η καταγωγή του άγνωστη. Πολλοί αναφέρουν ότι είναι της Ρέας, ή της Αθηνάς, που τον χόρεψε για πρώτη φορά, σημείο θριάμβου της, για τη νίκη με τους Τιτάνες ή του Διόνυσου ή των Διοσκούρων. Κατ΄ άλλους ότι είναι εφεύρεση του Πυρρίχιου, γιου του Αχιλλέα ή του Πυρρίχιου, ήρωα της Κρήτης.

Ο χορός αυτός λοιπόν, ο Πυρρίχιος, απαντάται στην Κρήτη με το όνομα «Ορσίτης» στην Κύπρο με «Πρύλη», στη Μακεδονία με «Τηλεσία» και στη Θράκη Καλοβρισμός». Πολεμικός χορός ήταν και ο γυμνικός χορός, οι Γυμνοπαιδιές που χόρευαν γυμνά τα παιδιά της Σπάρτης.

β) ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ. Ήταν αφιερωμένοι στη λατρεία των Θεών. Όποιος τους χόρευε αισθάνονταν ευτυχία και νόμιζε ότι πλησίαζε τους Θεούς. Η Ρέα πάλι δίδαξε αυτούς στους Κουρήτες. Οι χορευτές δεν έφεραν όπλα. Ήταν γαλήνιοι και σοβαροί. Γίνονταν από πιστούς άνδρες και γυναίκες γύρω απ΄ το Βωμό της θεότητας με τη συνοδεία ασμάτων και ύμνων. Ονομαστός θρησκευτικός χορός ήταν ο Παιάνας προς τιμή του Απόλλωνα στη γιορτή των Υακινθίων, της Αρτέμιδος, του Άρη, του Ποσειδώνα και του Δωδωναίου Δία. Στην ίδια κατηγορία ανήκει και ο Γέρανος (ο Τσακώνικος χορός).

Κατά την παράδοση είναι εφεύρεση του Θησέα, που τον χόρεψε πρώτος, με τους νέους και τις νέες που έσωσε, απ’ τον Μινώταυρο. Χορεύεται με παλινδρομικές κινήσεις, ελιγμούς, σε σχήμα λαβύρινθου. Στους θρησκευτικούς χορούς είναι: Τα Άνθεια, Παρθένεια, ο Χορός των Ωρών, των Πεπλοφόρων και των Καρυάτιδων, θρησκευτικοί μεν, αλλά με οργιαστικό χαρακτήρα οι Διονυσιακοί Χοροί, που τους χόρευαν οι Bακχικοί θίασοι.
γ) ΟΙ ΕΙΡΗΝΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ. Χωρίζονται, στού θεάτρου και του ιδιωτικού βίου. Οι πρώτοι αναλύονται σε χορούς τραγωδίας, κωμωδίας και σατιρικής ποίησης.

Οι χοροί της τραγωδίας χορεύονταν από την ορχήστρα και τους υποκριτές με άσεμνες κινήσεις και σχήματα λόγου, που καθιστούσαν ζωντανή την εικόνα της παριστανόμενης ιδέας. Ονομαστοί Κωμικοί χοροί, ήταν ο Κόρδακας και του Κώμου. Στη Σατιρική Ποίηση, ήταν ο Σύκινης, που μιμούνταν π.χ. τα πηδήματα της γάτας. Χορεύονταν από Σατύρους και Σειληνούς με φαιδρά κι εμπαικτικά άσματα. Οι χοροί του ιδιωτικού βίου χωρίζονται στους χορούς Συμποσίου, Γάμων και Πένθους. Ειρηνικοί Χοροί είναι και οι Λαϊκοί. Έμειναν ονομαστοί τα Ανθέμια, η Επιλήνιος Όρχηση (μίμηση του τρυγητού) και ο Όρμος (είδος συρτού). Όλοι οι Χοροί χορεύονταν από επαγγελματίες ή ιδιώτες που διδάσκονταν από χοροδιδασκάλους. Γνωστός ο Τελεστής με ιδιαίτερη εκτίμηση, που ήταν ο δάσκαλος του Αισχύλου. Στη Σπάρτη από πέντε χρονών τα παιδιά μάθαιναν να «πυρριχίζουν». Στην Αθήνα υπήρχε ειδικός χορηγός και με θεσμό γίνονταν από το 508 π.Χ., χορευτικοί αγώνες στα Μεγάλα Διονύσια και Λήναια. Γνωστή και η θεραπευτική αξία του χορού. Ο Σωκράτης χόρευε για βελτίωση της κατάστασης της κοιλιάς του. Επαινούν τον χορό ο Λουκιανός, Πλάτων, Πυθαγόρας και ο Πλούταρχος, γιατί με τη άσκηση του διατηρεί κανείς τη νεανικότητα τού σώματος και της Ψυχής!!!

Η Ελλάδα βλάστησε και ανάδειξε γενεές γενεών, που έφυγαν κι έζησαν στα ξένα. Εκεί έκτισαν και χτίζουν τις καινούργιες φωλιές τους, συντροφιά με τη νοσταλγία των χωριών, το πονεμένο μοιρολόγι της χαροκαμένης Μάνας και τις πίκρες της ξενιτιάς. Όμως, βαθιά μέσα τους είναι ριζωμένα τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας. Δημιούργησαν αμύθητους παραδοσιακούς θησαυρούς της Ελληνικής Κληρονομιάς. Η Πολιτεία οφείλει να ιδρύσει το Ινστιτούτο της Ελληνικής Κληρονομιάς.

Για να γίνει σοβαρή έρευνα, καταγραφή και σπουδή των ηθών και εθίμων μας (και του Χορού) χωρίς προκαταλήψεις και κατευθυνόμενες ιδεοληψίες. Πρέπει ακόμη να μην κωφεύει στις Πολιτιστικές Εκδηλώσεις και στην Εθνική Μουσική και τους Ελληνικούς Παραδοσιακούς Χορούς μας, σ΄ αυτό που λέγεται τελικά ΕΛΛΑΔΑ!. Γιατί, καθημερινά βομβαρδίζεται από ξενόφερτες μουσικές, γδούπους, νιαουρίσματα, κλαψουρίσματα και ουρλιαχτά καθώς και με χορευτικές τραγικές φιγούρες με αποκρουστικές και φρικιαστικές αμφιέσεις ταυτόχρονα, κι αναρωτιέται και απορεί κανείς;!. Βρίσκεται στον τόπο του, στις ρίζες του στη Ελλάδα μας ή σε ξένη χώρα!;. Και οι όποιοι νέοι τι κάνουν!;.

Ευωχούνται με το συνεχές και εύπεπτο ώραιοφανές γαργάλισμα της ξενοκίνητης υποκουλτούρας που θέλουν την εύκολη, γρήγορη και απλή διασκέδαση, (σκεδάννυμι = σκορπίζω, δια-σκορπίζω, χύνω ολόγυρα, συντρίβω). Φαίνεται πώς κάπου μπερδέυτηκε η Ψυχαγωγία (αγωγή Ψυχής) με τους γδούπους καί τα ουρλιαχτά ήγουν δια-σκέδαση. Πρέπει οι αρμόδιοι με ευπρέπεια και ήθος, να αναλογιστούν τις ευθύνες τους και να δώσουν περισσότερο χρόνο στα Σχολεία μας, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης για τη Δημοτική Μουσική μας και τον Παραδοσιακό Χορό, γιατί θα χάσουμε (;!) ίσως την Εθνική μας ταυτότητα, τόσο εμείς, όσο και τα παιδιά μας, με την πλήρη ένταξή μας στην ευνουχισμένη μαγδαληνή εσπερία της ισοπέδωσης και του μονισμού*.

– Πλέον των τετρακοσίων χορών!!! υπήρχαν από την αρχαιότητα στην Ελλάδα και λίγοι σώθηκαν μέχρι σήμερα. Ογδόντα και πάνω χορούς (κυκλικούς, αντικριστούς, αντρικούς, γυναικείους, μεικτούς, τελετουργικούς κ.λ.π.) κατέγραψαν οι ερευνητές στην Ελλάδα μας, σε απλή εκτέλεση ή παραλλαγή ή παραλλαγές από τόπο σε τόπο. Σε συρτούς ή πηδηχτούς χορούς, βασισμένους στο τετράπτυχο: Μουσική – Τραγούδι – Όρχος – Βήματα.

-Από την Θράκη μας ως την Κρήτη, απ’ την Ήπειρο μέχρι τη Ρόδο, τα Νησιά του Ιονίου και Αιγαίου σ΄ όλη τη Μεσόγειο, τη Ρούμελη, Θεσσαλία, Μοριά, Μακεδονία, τον Πόντο και την Κύπρο, βρίσκουμε χορούς που σκορπίζουν τον ενθουσιασμό και τη συγκίνηση. Είναι διαμορφωμένοι ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους, το κλίμα καί το χαρακτήρα των ανθρώπων. Εξωτερικεύουν τ’ ατομικά συναισθήματα και το γενικότερο πόθο. Στους χορούς της Κρήτης τη νευρικότητα, με τα γρήγορα κι αστραπιαία, «διαβολεμένα» πηδήματα, παιχνιδιάρικοι σαν τα κύματα της θάλασσας των Νησιών μας. Μεγαλοπρεπείς οι αργοί χοροί του Θεσσαλικού κάμπου.

Πηδηχτοί με μεγάλα άλματα και χτυπήματα οι χοροί των βουνών, φανερώνουν τη λεβεντιά και τη σβελτάδα των ανθρώπων. Στρωτοί, μονότονοι, γεμάτοι αγωνία και καρτερία, οι χοροί της Ηπείρου, μαρτυρούν τον κρυφό καημό των ανθρώπων της. Ζωντανοί, ποικιλόμορφοι, χαρούμενοι, ηρωϊκοί, παλικαρίσιοι μα και πένθιμοι, ενθουσιώδεις, εκφραστικοί, ευχάριστοι οι χοροί της Θράκης και της Μακεδονίας μας όπως και ηδονικοί, γιατί τι άλλο μπορεί να σημαίνει Μακεδονία, (εκτός των άλλων) Μακ+ (Ε)+ (Η)δονή ;!.-

..τού μονισμού*- «Ούτε να νομίσει κανείς πώς υπάρχει ένας πολιτισμός μονάχα. Ο πολιτισμός δεν είναι ένας, ούτε γράφεται με κεφαλαίο Π. Ένας πολιτισμός δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει μόνο μία Επιστήμη, ούτε μία Τέχνη, ούτε μια Φιλοσοφία, ούτε μία Αλήθεια, ούτε και ένα Ψέμα. Στον τόπο και στο χρόνο καταποδιαστά και μπλεγμένα βρίσκονται και κληρονομούνται κάποτε και τα τσουγκρίζουν και τα ταιριάζουν άλλοτε και γεννιούνται, αυξαίνουν, ανθίζουν, μαραίνονται και πεθαίνουν ολοένα και χορεύουν σατανικά μυριόχρωμους χορούς μέσα στη φωτεινή αιωνιότητα οι άπειρες Επιστήμες και Τέχνες και Φιλοσοφίες και Αλήθειες και Ψευτιές και Πολιτισμοί. Γιατί να σ΄ αρέσει πάντα ο μονισμός, ώ ανθρώπινο μυαλό; Άραγε να απλοποιείς από κούραση ή από ανάγκη γιά διαύγεια;».- Ίων Δραγούμης

Υ.Γ. ‘Όσον αφορά στα άλλα αηδιαστικώς εμετικά μαϊμουδίσματα (χωρίς χορό, χαρά, χορδές, όρχηση, χώρο), και ταυτόχρονα ηχοεικονοπλαστικά μολύσματα, περί ντάνς και ημίγυμνα γελοία αγκαλιάσματα με ουρλιαχτά και αόρατους γδούπους σεξιστικού και μόνον περιεχομένου, είναι για άλλα μαϊμούνια και για άλλες αρκούδες.-

Αρτάνη