Παραδοσιακή ιστορία και χρήση
Το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο φάρμακο στον κόσμο, η ασπιρίνη, είναι στενά συγγενές με το ενεργό συστατικό του φλοιού της ιτιάς. Ο φλοιός της ιτιάς και των δένδρων λεύκας έχουν χρησιμοποιηθεί εδώ και χιλιετίες ως αντιπυρετικοί, αναλγητικοί και αντιφλεγμονώδεις παράγοντες και ως στυπτικά για τη θεραπεία του πονοκεφάλου, ατονία των πεπτικών οργάνων, της ελονοσίας, των κρυολογημάτων και της γρίπης. Οι Ινδιάνοι της Βόρειας Αμερικής έβραζαν τον φλοιό ιτιάς για να ανακουφίσουν τον πονοκέφαλο και τον πυρετό και για να ανακουφίσουν τον πόνο των μυών και τον ρευματισμό.
Η ιτιά εμφανίζεται συχνά σε συνταγογραφήσεις στην 4000 ετών σουμεριακή πινακίδα της Nippur, στον δημοφιλή πάπυρο Ebers από την Αίγυπτο (1600 π.Χ.) και σε αρχαίες ασσυριακές πινακίδες. Ο Διοσκουρίδης ανέφερε την ιτιά στα γραπτά του, αναφερόμενος στις στυπτικές ιδιότητές της και στη βοήθεια που παρέχει κατά των πόνων στα αυτιά και στην ουρική αρθρίτιδα. Ο Γαληνός χρησιμοποιούσε τον φλοιό ιτιάς για να θεραπεύσει φλεγμονές των ματιών. Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε τον φλοιό ιτιάς για να ανακουφίσει από τον πόνο και τον πυρετό.
Σύγχρονη έρευνα
Τo 1827 ο Γάλλος χημικός Leroux εξήγαγε το ενεργό συστατικό από τον φλοιό ιτιάς που έδινε ανακούφιση από τον πόνο. Ονόμασε το συστατικό αυτό σαλικίνη από το όνομα του γένους του βοτάνου, Salix. Η σαλικίνη είναι μια ενδιάμεση μορφή του σαλικυλικού οξέος. Όταν η σαλικίνη λαμβάνεται στο σώμα, θεωρείται ότι μετατρέπεται σε σαλικυλικό οξύ, τη βάση του μορίου της ασπιρίνης.
Η σαλικίνη καταγράφτηκε ως ένα επίσημο βοτανικό φάρμακο στην έκδοση του 1955 του NationalFormulary, στην έκδοση του 1950 του UnitedStatesDispensatory και στη Φαρμακοποιία των ΗΠΑ από το 1882 μέχρι το 1926. Η χρήση του όμως στη σύγχρονη ιατρική διακόπηκε μετά την παραγωγή του συνθετικού σαλικυλικού οξέος.
Το σαλικυλικό οξύ είναι μια καυστική φαινόλη που χρησιμοποιείται τοπικά για την αποβολή κρεατοελιών. Όταν καταναλώνεται, είναι επίσης καυστικό για το τοίχωμα του στομάχου και μπορεί να προκαλεί διάφορες παρενέργειες, όπως αιμορραγία και έλκος στο στομάχι. Ευτυχώς για τους ανθρώπους, ο φλοιός της ιτιάς περιέχει επίσης ίνες και ταννίνες που αραιώνουν αυτές τις καυστικές επιδράσεις. Οι ίνες καθυστερούν την απελευθέρωση του σαλικιλικού και οι ταννίνες τονώνουν τις ερεθισμένες μεμβράνες και μειώνουν την αιμορραγία.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1890 πολλοί χημικοί ερεύνησαν για συγγενικά του σαλικυλικού οξέος που δεν θα προκαλούσαν τόσο γαστρεντερικό ερεθισμό. Ο FelixHofman, ένας νεαρός χημικός που δούλευε για τη φαρμακευτική εταιρεία Bayer στη Γερμανία παρασκεύασε τον ακετυλικό εστέρα του σαλικυλικού οξέος. Έτσι το 1899 η εταιρεία Bayer άρχισε να πουλά στην αγορά αυτό το προϊόν με την ονομασία ασπιρίνη.
Η σαλικίνη είναι περισσότερο φημισμένη ως ένας αντιπυρετικός παράγοντας, που διευκολύνει τη διάλυση της θερμότητας μέσω αυξημένης περιφερικής αιματικής ροής και εφίδρωσης. Είναι επίσης γνωστή ως αναλγητικός παράγοντας (παράγοντας κατά του πόνου) μέσω κατασταλτικής δράσης στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Είναι επίσης αντιφλεγμονώδης παράγοντας για τη θεραπεία του ρευματισμού και της αρθρίτιδας. Έχει επίσης αντιθρομβωτικές ιδιότητες και στη μορφή του σαλικιλικού οξέος αντισηπτικές.
Η δράση της σαλικίνης οφείλεται κυρίως στην ικανότητά της να παράγει ενδορφίνες σαν τις προσταγλανδίνες που συντελούν σε αντιφλεγμονώδεις και αναλγητικές επιδράσεις. Επίσης η σαλικίνη μειώνει τα επίπεδα της προσταγλανδίνης 2 (PGE2), η οποία προάγει τη φλεγμονή.
Ο φλοιός ιτιάς είναι αποτελεσματικός κατά του πόνου που σχετίζεται με την οστεοαρθρίτιδα και τον πόνο της μέσης. Μια μελέτη βρήκε ότι ένας βοτανικός συνδυασμός που περιλάμβανε 100 mg φλοιού ιτιάς μετά από χρήση δύο εβδομάδων ανακούφισε τον πόνο σε άτομα με οστεοαρθρίτιδα (1). Μια άλλη μελέτη έδειξε ότι 1360mg εκχυλίσματος φλοιού ιτιάς την ημέρα για δυο εβδομάδες αντιμετώπισαν αποτελεσματικά τον πόνο που σχετίζεται με την οστεοαρθρίτιδα (2). Μια μελέτη έδειξε ότι 240 mg σαλικίνης από εκχύλισμα ιτιάς μείωσαν αποτελεσματικά την επιδείνωση του πόνου στη μέση (3).
Δοσολογία
Η ημερήσια συνιστώμενη δόση σαλικίνης είναι 60-120 mg την ημέρα, αλλά για τον πόνο απαιτούνται μεγαλύτερες ποσότητες (240 mg). Μπορεί να παρασκευαστεί και τσάι ιτιάς από 1-2 γραμμάρια φλοιού που βράζονται σε 200 ml νερό για δέκα λεπτά. Η ημερήσια δόση τιυ τσαγιού από τον φλοιό είναι πέντε ποτήρια.
Παρενέργειες-Αλληλεπιδράσεις
Η ιτιά είναι καλύτερα ανεκτή για το στομάχι από ό, τι η ασπιρίνη. Ωστόσο, τα άτομα με γαστρίτιδα ή έλκος θα πρέπει να αποφεύγουν την ιτιά. Η ιτιά δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του πυρετού στα παιδιά, διότι, όπως και η ασπιρίνη, μπορεί να προκαλέσει σύνδρομο του Reye (σύνδρομο χαρακτηριζόμενο από οξεία εγκεφαλοπάθεια και λιπώδη διήθηση του ήπατος και πιθανώς του παγκρέατος, της καρδιάς, των νεφρών, του σπληνός και των λεμφαδένων. Παρατηρείται σε παιδιά ηλικίας κάτω των 15 ετών μετά από οξεία ιογενή λοίμωξη, όπως ανεμοβλογιά ή γρίπη. Η θνητότητα εξαρτάται από τη σοβαρότητα προσβολής του κεντρικού νευρικού συστήματος, αλλά μπορεί να φθάσει και έως 80%. Η αιτία της νόσου είναι άγνωστη, αλλά από επιδημιολογικές μελέτες αποδεικνύεται συσχέτιση με αυξημένη χρήση ασπιρίνης και άλλων σαλικυλικών).