Οι μεγάλες επαναστάσεις πριν την Επανάσταση του 1821

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήταν η απαρχή του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Οι υποδουλωμένοι για 400 χρόνια Έλληνες είχαν πάρει τα όπλα στα χέρια και αποφάσισαν πως δεν θα ζουν πλέον κάτω από τον οθωμανικό ζυγό όπως αναφέρει και ο Ελεύθερος Τύπος.

Κάθε χρόνο την 25η Μαρτίου γιορτάζουμε την αρχή της επανάστασης που είχε σαν αποτέλεσμα σήμερα να ζούμε ελεύθεροι. Για την ιστορία, η ελληνική επανάσταση κηρύχτηκε την 21η Φεβρουαρίου 1821 στο Γαλάτσι από το Δημήτριο Αργυρόπουλο, ωστόσο καθιερώθηκε με βασιλικό διάταγμα να γιορτάζετε κάθε χρόνο την 25η Μαρτίου.

Για να φθάσουν όμως οι υποδουλωμένοι να εξεγερθούν κατά των Οθωμανών, προηγήθηκαν πολλές άλλες επαναστάσεις. Υπολογίζεται ότι είχαν δημιουργήσει 16 επαναστατικά κινήματα και είχαν εξεγερθεί 124 φορές!

Δείτε τις προσπάθειες των Ελλήνων να απελευθερωθούν από τον τουρκικό ζυγό και απέτυχαν, κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στην Ελληνική Επανάσταση του 1770, ή αλλιώς «Ορλωφικά», τότε που η Ρωσία για να πετύχει τους σκοπούς της έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην εξέγερση, η οποία απέτυχε και «πνίγηκε» στο αίμα.

Οι μεγάλες βλέψεις

Η Ρωσία από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου (1689-1725) καθίσταται ως μια ισχυρή ευρωπαϊκή δύναμη η οποία αποτελεί τον κύριο αντίπαλο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σκοπός της αυτοκρατορίας ήταν η ανάπτυξη που θα επιτυγχάνονταν με τον έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας και κατά συνέπεια την πρόσβαση στους πολυπόθητους για τη Ρωσία εμπορικούς δρόμους του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου.

Οι βλέψεις της Ρωσίας για τον έλεγχο του εμπορίου παρέμεναν επί σειρά ετών, με την ένταση ολοένα και να αυξάνεται μεταξύ της ίδιας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Συχνά οι δύο χώρες οδηγούνταν σε συγκρούσεις οι οποίες εν τέλει δεν άλλαξαν εκείνη την εποχή τον χάρτη της περιοχής.

Τα αποτελέσματα δεν ικανοποιούσαν την τσαρική Ρωσία. Η ένταση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία αυξήθηκε στα χρόνια της (Μεγάλης) Αικατερίνης Β’ (1762-1796). Η Αικατερίνη Β’ με τις… μεγάλες βλέψεις αποφάσισε να δώσει σάρκα και οστά στο σχέδιο των προκατόχων της και αρχικά διέταξε τη δημιουργία ρωσικού στόλου ο οποίος θα είχε δυναμική παρουσία στο Αιγαίο. Όμως ο καλύτερος τρόπος για να «χτυπήσεις» τον εχθρό σου είναι από «μέσα». Γι αυτό το λόγο έπρεπε να συμμετάσχουν και οι Έλληνες….

Ο εχθρός του εχθρού είναι φίλος

Μέρος του ρωσικού σχεδίου δράσης ήταν η εξέγερση των ορθοδόξων χριστιανικών πληθυσμών της βαλκανικής χερσονήσου, προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου. Στους ορθόδοξους πληθυσμούς συγκαταλέγονταν οι Έλληνες της Ρούμελης, της Πελοποννήσου και των νησιών του Αιγαίου. Η Ρωσία ήταν τότε η «προστάτιδα» των ορθοδόξων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή είχε πάρει και επισήμως στα μάτια του κόσμου αυτό το ρόλο), με αποτέλεσμα να την εμπιστεύονται οι υποδουλωμένοι και ταυτόχρονα ορθόδοξοι κάτοικοι των Βαλκανίων.

Το σχέδιο των Ορλώφ, ο ενθουσιασμός των Καλαματιανών και οι όροι των Μανιατών

Οι ευνοούμενοι συνεργάτες της Μεγάλης Αικατερίνης, αδερφοί Γκριγκόρι, Αλεξέι και Φιοντόρ Ορλώφ την έπεισαν για το σχέδιο που είχαν εκπονήσει και προέβλεπε την επέμβαση των ρωσικών ναυτικών δυνάμεων στην Ελλάδα. Πριν αρχίσουν οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα, οι αδερφοί Ορλώφ εγκαταστάθηκαν κρυφά στη Βενετία και είχαν επαφές με Έλληνες που ζούσαν στην πόλη και πράκτορες τους που πήγαιναν στην κατεχόμενη τότε Ελλάδα.

Κύριοι συνεργάτες των Ορλώφ στην Ελλάδα ήταν οι: Γεώργιος Παπαζώλης, Εμμανουήλ Σάρρος, αρχιμανδρίτης Αδαμόπουλος. Ο Παπαζώλης σε επαφές που έκανε στην Πελοπόννησο βρήκε ανταπόκριση για την επανάσταση, εκτός από τη Μάνη που αρχικά τον αντιμετώπισαν με δυσπιστία.

Ο Γεώργιος Παπαζώλης κατευθύνθηκε στην Καλαμάτα όπου και αντιμετωπίστηκε με μεγάλο ενθουσιασμό η εκδοχή μιας επανάστασης για την ελευθερία. Με τον πλούσιο γαιοκτήμονα της περιοχής και έμπορο, Παναγιώτη Μπενάκη, συγκεντρώθηκαν στον πύργο-σπίτι του μαζί με τους προύχοντες και τους κληρικούς.

Με τον ενθουσιασμό να είναι μεγάλος, όλοι υπέγραψαν έγγραφο στο οποίο προβλεπόταν πως μόλις εμφανίζονταν τα ρωσικά πλοία στον Μοριά, θα εξεγείρονταν πάνω από 100.000 Έλληνες. Ακολούθησε και η υπόσχεση των Μανιατών υπό έναν όρο: θα βοηθούσαν μόνο αν οι ρωσικές δυνάμεις ήταν κάτω από 10.000 άνδρες.

Ακολούθησαν οι επαφές των Ορλώφ με τον γόνο γνωστής ηπειρωτικής οικογένειας που κατοικούσε στη Βενετία, Πάνο Μαρουτσή. Ο Μαρουτσής τους παρείχε πολύτιμη βοήθεια αναφορικά με τις δυνάμεις των Τούρκων στην Ελλάδα ενώ τους παρείχε σημαντικές στρατιωτικές πληροφορίες και τους εφοδίασε με χάρτες. Ορλώφ και Μαρουτσής κατέστρωναν σχέδια και στρατολογούσαν εθελοντές. Αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Βενετία και να καταλήξουν στο δουκάτο της Τοσκάνης αφού το σχέδιο τους είχαν ανακαλύψει οι τοπικές αρχές.

Επιχείρηση εξέγερση

Στις 30 Σεπτεμβρίου 1768 ξεκίνησε ο ρωσοτουρκικός πόλεμος. Ήταν η τέλεια ευκαιρία για την Μεγάλη Αικατερίνη να εξεγείρει τους χριστιανούς των Βαλκανίων δίνοντας στον ρωσοτουρκικό πόλεμο χαρακτηριστικά σταυροφορίας κατά του ισλαμισμού.

Ο ενθουσιασμός των Ελλήνων τότε ήταν ιδιαίτερα μεγάλος. Προϋπάρχοντα ρόλο έπαιζαν οι κληρικοί όλων των βαθμίδων που διέδιδαν τις προφητείες για την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και προμήθευαν τους εξεγερμένους με πολεμοφόδια. Οι πράκτορες της Μεγάλης Αικατερίνης έπαιξαν ρόλο στην ανάταση του ηθικού των Ελλήνων.

Παράλληλα, στην Πελοπόννησο αποθηκεύονταν τρόφιμα και προμήθειες με τη βοήθεια επιφανών προσώπων με οικονομική άνεση (Ηλεία-Ζαΐμης, Μπενάκης, Μάνη-Μαυρομιχάλης).

Δυστυχώς κάποιες από τις οικογένειες που συμμετείχαν στην εκστρατεία για τη συγκέντρωση πολεμοφοδίων και μισθοφόρων, συνεργάζονταν με τους Τούρκους με αποτέλεσμα να μαθευτεί το σχέδιο για επανάσταση.

Οι υποδουλωμένοι Έλληνες και το ξανθό γένος

Σημαντικό ρόλο στην επανάσταση έπαιξε η συναισθηματική φόρτιση των χριστιανών εκείνη την εποχή που εξευτελίζονταν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τότε ήταν εμφανής η στροφή του ελληνισμού προς τη Ρωσία που θεωρούνταν ως πιο φιλική πολιτισμικά από τους Τούρκους.

Παράδειγμα της στροφής των Ελλήνων προς τη Ρωσία ήταν η μεγάλη απήχηση των «χρησμών» του Αγαθάγγελου που αναφερόταν στο «ξανθό γένος» που έμελλε να ελευθερώσει τους υπόδουλους Έλληνες από τον οθωμανικό ζυγό. Εξ άλλου, από το 1753 ο ευεργέτης Ιωάννης Πρίγκος που ζούσε τότε στο Άμστερνταμ αποκαλούσε τη Ρωσία «κοινή των ορθοδόξων μητέρα και μόνη ελπίδα και καταφυγή του δυστυχούς μας γένους».

17 Φεβρουαρίου 1770

Στα τέλη του Ιουλίου 1769 άρχισε η αποστολή της πρώτης ρωσικής ναυτικής μοίρας στο Αιγαίο, με διοικητή τον ναύαρχο Γκριγκόρι Σπιρίντοφ και τον Άγγλο αξιωματικό Γκρέιγ. Χρέη τοποτηρητή του στόλου είχε ο Μυκονιάτης πλοίαρχος Αντώνιος Ψαρός.

Λίγο αργότερα ξεκίνησε από τη Βαλτική δεύτερη ρωσική μοίρα, με διοικητή τον Σκοτσέζο Έλφινστον και, στις αρχές Ιουνίου, αναχώρησε για το Αιγαίο και τρίτη ρωσική δύναμη, με διοικητή τον Δανό υποναύαρχο Αρφ. Ο Φιόντορ Ορλώφ έσπευσε να συναντήσει το μεγαλύτερο τμήμα του ρωσικού στόλου στην Μαόν της Μινόρκας, απέσπασε ένα πολεμικό και με τρία ακόμη πλοία, τα οποία είχε εξοπλίσει στο Λιβόρνο, έφτασε στις 17 Φεβρουαρίου 1770 στο Οίτυλο της Μάνης και κήρυξε την επανάσταση.

Οι επαναστάτες συγκρότησαν αμέσως δύο λεγεώνες (συνολικά περίπου 1.450 άνδρες) και την 1 Μαρτίου άρχισε η πολιορκία της Κορώνης. Παράλληλα επαναστατική δύναμη Μανιατών και Ρώσων κυρίευσε τον Μυστρά, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ο πρώτος πυρήνας ελληνικής κυβέρνησης με επικεφαλής τον Αντώνιο Ψαρρό.

Ο Μυστράς έπαιξε καταλυτικό ρόλο καθώς προκάλεσε την επανάσταση και σε άλλες περιοχές της Πελοποννήσου. Οι κάτοικοι της Κορινθίας, της Αργολίδας, της Κυπαρισσίας και της Αχαίας αποφάσισαν να εξεγερθούν ενάντια στον τουρκικό ζυγό. Ακολούθησαν και άλλες περιοχές: Κρήτη, Ήπειρος, Μεσολόγγι.

Δυστυχώς οι επιχειρήσεις για την απελευθέρωση εξελίχτηκαν γρήγορα σε άγριες λεηλασίες και σφαγές αμάχων.

Η τελική αναμέτρηση των επαναστατών με τους Οθωμανούς έγινε στην Τριπολιτσά στις 29 Μαρτίου του 1770. Τα ελληνικά στρατεύματα καταστράφηκαν, ιδιαιτέρως από το μένος των Τουρκαλβανών που επιδόθηκαν σε φοβερές σφαγές και λεηλασίες.

Την αποτυχία της Τριπολιτσάς αντιστάθμισε για λίγο η κατάληψη του Ναυαρίνου από τους Ρώσους στις 10 Απριλίου και η άφιξη του Αλεξέι Ορλώφ.

Όμως η αποτυχία των επαναστατών στο στενό του Ριζόμυλου, στον Μελίπυργο και κυρίως στην Μεθώνη οδήγησε σε άδοξο τέλος την επιχείρηση των Ορλώφ και των Ελλήνων της Πελοποννήσου…

Πως η Ρωσία κατάφερε τελικά να παίξει ρόλο χωρίς να βγει στην Ανατολική Μεσόγειο

Μετά το τέλος του ρωσοτουρκικού πολέμου το 1774, υπογράφτηκε μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Ρωσίας η Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή. Η συμφωνία ήρθε μετά από την πρόταση για ειρήνη από τους Οθωμανούς που είχαν χάσει έδαφος εξαιτίας του πολέμου. Η Ρωσία της Μεγάλης Αικατερίνης δέχτηκε και επέβαλε όρους στη Συνθήκη οι οποίοι της έδιναν τη διπλωματική βάση για να παρέμβει στα εσωτερικά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή έπαιξε σημαντικό ρόλο και στη ζωή των Ελλήνων. Μετά την υπογραφή της πολλοί αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Ρωσία, ιδρύοντας οικισμούς σε εκτάσεις που είχε παραχωρήσει η ίδια η Μεγάλη Αικατερίνη σε Έλληνες.

Το σημαντικότερο άρθρο της Συνθήκης για τους Έλληνες ήταν το 7ο κατά το οποίο: «Η Πύλη υπόσχεται να παρέχει συνεχή προστασία στη Χριστιανική Θρησκεία και τις εκκλησίες αυτής».

Αν σκοτωθούν οι Έλληνες, ποιος θα πληρώνει το χαράτσι;

Μόλις αποχώρησαν οι Ρώσοι, τα μέλη της οθωμανικής κυβέρνησης ήταν εξοργισμένα με την επανάσταση και προτάθηκε η σφαγή όλων των Ελλήνων, ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου. Όλοι συμφώνησαν εκτός από τον αρχιναύαρχο Χασάν Τζεζαϊρλή, ο οποίος κατόρθωσε τελικά να επιβάλει την άποψή του με το απίστευτο επιχείρημα «εάν φονευθώσιν όλοι οι Έλληνες, ποίος θα πληρώνη το χαράτσι;»

«Ερήμωσε η Πελοπόννησος από την αλβανική πανώλη»

Μετά την επανάσταση οι συνθήκες στην Πελοπόννησο ήταν δραματικές. Οι Οθωμανοί είχαν διατάξει τους Αλβανούς να καταστείλουν τους Έλληνες. Για εννέα συνεχόμενα χρόνια λεηλατούσαν την χερσόνησο, έκαιγαν, έσφαζαν, εξανδραπόδιζαν και πουλούσαν τους κατοίκους. Οι κάτοικοι της Βοστίτσας (Αιγίου) σφάχτηκαν όλοι, οι Σπέτσες ερημώθηκαν. Όταν δεν έβρισκαν πρόχειρη λεία ανάγκαζαν οι Αλβανοί τους Πελοποννήσιους να υπογράψουν χρεωστικές ομολογίες και πολλοί είχαν τέτοιες στα χέρια τους για πεντακόσιες ή εξακόσιες χιλιάδες γρόσια. Άλλοι πωλούνταν ως δούλοι.

Έλληνες πουλήθηκαν στην Αφρική και σε Τούρκους της Ρούμελης. Όσοι κατάφεραν να γλυτώσουν κρύφτηκαν στα βουνά ή κατέφυγαν στα Επτάνησα.

Όπως αναφέρει ο Σάθας «Τα πάντα είχεν αφανίσει η Αλβανική πανώλης. Εκεί ένθα προ ολίγου υπήρχον πόλεις και κώμαι πολύανδροι και ευδαίμονες, ήδη έβλεπέ τις θανάτου ερήμωσιν, και πυριφλεγή ερείπια. Η Πελοπόννησος πάσα είχε σχεδόν απογυμνωθή κατοίκων».

Η οθωμανική κυβέρνηση είχε διατάξει επανηλλειμένως τους Αλβανούς να αποχωρήσουν όμως εκείνοι αψηφούσαν τα διατάγματα των σουλτάνου και έφθασαν στο σημείο να επιτίθονται σε Τούρκους και να ζητούν μισθούς και φόρους. Εν τέλει ο σουλτάνος αποφάσισε την εξόντωσή τους και την ανέθεσε στον Χασάν Τζεζαϊρλή. Οι Αλβανοί διεμύνησαν πως δεν θα αποχωρήσουν αν οι Πελοποννήσιοι δεν τους… πληρώσουν και ο σουλτάνος έστειλε δύο νομομαθείς προκειμένου να διαπιστώσουν αν ισχύουν οι αξιώσεις τους. Δεν εξέδωσαν απόφαση αλλά ο Τζεζαϊρλή διατάχθηκε να προχωρήσει.

Κλέφτες του Μοριά και Οθωμανοί εναντίον Αλβανών

Ο στόλος του Χασάν έφτασε στην Αργολίδα και οι δυνάμεις του στρατοπέδευσαν στο Άργος. Η κύρια δύναμη των Αλβανών από δέκα χιλιάδες άντρες ήταν οχυρωμένη στην Τριπολιτσά. Στις 10 Ιουλίου 1779 ο Χασάν, ύστερα από νυκτερινή πορεία, εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά μπροστά τους.

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αναφέρει ότι η δύναμη του Χασάν ήταν έξι χιλιάδες άντρες και τρεις χιλιάδες Κλέφτες του Μοριά που ενώθηκαν μαζί του ύστερα από «μπουγιουρντί (προσκυνοχάρτι)» που τους έστειλε ο αρχιναύαρχος για «να ευρή ο ραγιάς το δίκηό του». Ο πατέρας του Θεόδωρου, ο Κωνσταντίνος Κολοκοτρώνης, απέφυγε να δηλώσει υποταγή στον Χασάν, κατέλαβε όμως με χίλιους άντρες τα στενά των Τρικόρφων, δυτικά της Τριπολιτσάς, για να εμποδίσει την υποχώρηση των Αλβανών. Ο Χασάν έστειλε τότε στον Κολοκοτρώνη μήνυμα «να πάγη σε δαύτονε διά να τον προσκυνήση» αλλά αυτός προφασίστηκε την κρισιμότητα των περιστάσεων και ο αρχιναύαρχος τον πίστεψε (ή έκανε πως τον πίστεψε) και του έστειλε μάλιστα και δώρα!

Ο Χασάν επιτέθηκε αμέσως στους Αλβανούς οι οποίοι αμύνθηκαν λυσσωδώς αλλά τελικά τράπηκαν σε φυγή και κατασφάχτηκαν.

Μετά την νίκη του ο Χασάν διέταξε ν’ ανεγερθεί μπροστά από την ανατολική πλευρά της Τριπολιτσάς «πυραμίς εκ τεσσάρων χιλιάδων κεφαλών προσκεκολλημένων δι’ άμμου και ασβέστου» με επιγραφή που απειλούσε με θάνατο αυτόν που θα τολμούσε να την γκρεμίσει.

Ύστερα ο Χασάν άρχισε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και σύντομα η Πελοπόννησος απαλλάχτηκε οριστικά από τους Αλβανούς.

Επαναστάσεις πριν το 1821

Τα Ορλωφικά ήταν η μεγαλύτερη και η πιο πολύνεκρη επανάσταση πριν το 1821. Είχαν προηγηθεί όμως και άλλες. Ιδού οι κυριότερες:

1463: Δέκα χρόνια μόνο μετά την άλωση της Πόλης, σημειώνεται επαναστατικό κίνημα σε Σπάρτη, Λακεδαίμονα και Αρκαδία με επικεφαλής τους Πέτρο Μπούα και Μιχαήλ Ράλλη.

1481: Ο Κροκόδειλος Κλαδάς και οι Μανιάτες αγωνιστές επαναστάτησαν. Έφτασαν ως την Ήπειρο κι απελευθέρωσαν την περιοχή της Χιμάρας. Αβοήθητος από τη Δύση, που τον είχε ενθαρρύνει, ο Κλαδάς αιχμαλωτίστηκε, εννέα χρόνια αργότερα, και γδάρθηκε ζωντανός.

1489: Ο τελευταίος του βυζαντινού οίκου, Ανδρέας Παλαιολόγος, με σύμμαχο τον Κάρολο Η’ της Γαλλίας απελευθέρωσε την Ήπειρο και μεγάλο μέρος της Θεσσαλίας. Το κίνημα ήταν μεγάλο με τους Τούρκους να υποχωρούν. Όμως τα χριστιανικά κράτη συμμάχησαν κατά του Καρόλου με αποτέλεσμα να γυρίσει στη Γαλλία. Ο Παλαιολόγος έμεινε χωρίς συμμάχους και η επανάσταση «πνίγηκε» στο αίμα με τους Έλληνες να σφάζονται ανηλεώς μέχρι το 1496.

1532: Επανάσταση σε Κορώνη και Πάτρα με αρχηγούς τον Νικόλαο Μαμωνά-Παλαιολόγο, τον Μιχαήλ Καλόφωνο και άλλους.

1565: Πνίγεται στο αίμα ο ξεσηκωμός στην Ήπειρο, με αιτία το παιδομάζωμα.

1571: Η ναυμαχία της Ναυπάκτου, το 1571 με την καταστροφή του τουρκικού στόλου, έδωσε νέες ελπίδες. Η συμμαχία Ενετών, Ισπανών και πάπα ώθησε σε νέα επανάσταση. Οι ξεσηκωμένοι εγκαταλείφθηκαν για μια ακόμη φορά. Ακολούθησαν σφαγές στην Παρνασσίδα, στη Θεσσαλονίκη, στο Αιγαίο. Οι μητροπολίτες Πατρών και Θεσσαλονίκης κάηκαν ζωντανοί.

Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου σε απεικόνιση του 1574

1585: Οι αρματολοί της Βόνιτσας Θόδωρος Μπούας Γρίβας και της Ηπείρου Πούλιος, Δράκος και Μαλάμος ελευθέρωσαν Βόνιτσα, Ξηρόμερο, Άρτα και βάδισαν για τα Γιάννενα. Νικήθηκαν, όμως, και οι πολλοί σκοτώθηκαν. Ο Μπούας έφυγε στην Ιθάκη, όπου πέθανε υποκύπτοντας στα τραύματά του.

1612: Επανάσταση στα Γιάννενα από τον ηρωικό Δεσπότη Τρίκκης Διονύσιο τον «Σκυλόσοφο». Η επανάσταση των χωρικών απέτυχε και ο Δεσπότης γδάρθηκε ζωντανός από τους Τούρκους.

1684: Οι Έλληνες ξεσηκώνονται στο πλευρό των Ενετών και ελευθερώνουν τον Μωριά. Η ελευθερία αυτή θα κρατήσει μέχρι το 1715.

1778-1793: Ο «πειρατής» Λάμπρος Κατσώνης κυριαρχεί στο Αιγαίο και προξενεί στον τουρκικό στόλο τεράστιες καταστροφές.