Ο αιμοβόρος κατακτητής συνέδεσε βεβαίως το όνομά του με πρακτικές φρίκης και τρόμου που σπάνια έχουν βρει όμοιό τους στον πλανήτη, γινόμενος συνώνυμο του ανείπωτου φόβου.
Όποια κι αν είναι πάντως η ιστορική ετυμηγορία, ο Τεμουτζίν αποτελεί αναντίρρητα μια από τις κορυφαίες στρατιωτικές προσωπικότητες που περπάτησαν ποτέ στην οικουμένη…
Πρώτα χρόνια
Γεννημένος στη βορειοκεντρική Μογγολία γύρω στο 1162, ο Τεμουτζίν γεννιέται ως γιος του τοπικού πολέμαρχου Γιεσουγκέι, αρχηγού μιας συνομοσπονδίας μογγολικών φυλών. Για τα παιδικά του χρόνια δεν είναι πολλά γνωστά και οι συνήθεις αναφορές καλύπτονται συχνά από το πέπλο του μύθου και του μογγολικού φολκλόρ.
Σε ηλικία 9 ετών πάντως, ο πατέρας του τον εμπιστεύεται στην οικογένεια της μελλοντικής του συζύγου, Μπόρτε, πατροπαράδοτο έθιμο των Μογγόλων. Επιστρέφοντας ωστόσο από το σπιτικό των κατοπινών συμπεθέρων του, ο Γιεσουγκέι δηλητηριάζεται από Τατάρους, τους άσπονδους εχθρούς των Μογγόλων, και ο μικρός Τεμουτζίν επιστρέφει άρον-άρον στο πατρικό του για να αναλάβει τα ηνία της φυλής.
Το άγουρο της ηλικίας του ωστόσο δεν επέτρεψε στους υπηκόους του να τον πάρουν στα σοβαρά, με την οικογένεια του Γιεσουγκέι να εξοστρακίζεται από τη φυλή και να γεύεται τις δυσκολίες της ζωής και τα δυσάρεστα απρόοπτα.
Σε ηλικία 16 ετών, ο Τεμουτζίν παντρεύεται την Μπόρτε, εγκαθιδρύοντας έτσι τη συμμαχία των δύο φυλών. Έπειτα από την περιπέτεια της απαγωγής της από αντίπαλο πολέμαρχο, ο Τεμουτζίν καταφέρνει να τη σώσει, επιδεικνύοντας στρατιωτική ευφυΐα. Λίγο μετά, έρχεται η γέννηση του πρωτότοκου γιου του, ενώ λίγο αργότερα θα ακολουθήσουν άλλα τέσσερα παιδιά με την Μπόρτε και αναρίθμητα άλλα με άλλες γυναίκες, κατά τα πρότυπα του μογγολικού εθίμου.
Όσο κι αν οι περιπέτειες της εφηβείας του καλύπτονται από την αχλή του θρύλου, ο Τεμουτζίν επιδεικνύει στρατηγικές ικανότητες αλλά και έφεση προς τη βαρβαρότητα…
Ο «Οικουμενικός Ηγέτης»
Σε ηλικία 20 ετών, ο Τεμουτζίν αιχμαλωτίζεται από αντίπαλη φυλή και περνά ένα διάστημα στη σκλαβιά. Καταφέρνει παρόλα αυτά να αποδράσει και προσχωρεί στο μαχητικό σώμα που είχαν ιδρύσει τα αδέλφια του και άλλα μέλη της φυλής του. Η άνοδος του Τεμουτζίν στην αρχηγεία συνέβη αργά (σε περισσότερο από μία δεκαετία) και έπειτα από πολλές περιπέτειες, κατάφερε κάποια στιγμή να ξαναδιεκδικήσει τον νόμιμο θρόνο του στη συνομοσπονδία των φυλών.
Ο Τεμουτζίν ανακηρύχθηκε «χαν» (ηγέτης, το αντίστοιχο του βασιλιά για τις φυλές της στέπας) και δημιούργησε στρατό περισσότερων από 20.000 ανδρών στις πλήρεις διαταγές του. Ο δρόμος ήταν πλέον ανοικτός για να εκδικηθεί τον θάνατο του πατέρα του και να διαλύσει τις παραδοσιακές συμμαχίες των μογγολικών φυλών, ενώνοντάς τες εκ νέου κάτω από τις προσταγές του.
Μέσα από έναν συνδυασμό εξαιρετικών στρατιωτικών τακτικών και ανηλεούς βαρβαρότητας, ο Τεμουτζίν αποδεκάτισε τον στρατό των Τατάρων και παρήγγειλε τον θάνατο κάθε άρρενα Τατάρου ψηλότερου του ενός μέτρου! Οι ορδές του Τεμουτζίν επιδόθηκαν κατόπιν σε πόλεμο κατά πολυάριθμων μογγολικών φυλών, με τον ακρογωνιαίο λίθο του στρατού τους, τους έφιππους μαχητές, να φέρνουν δόξα και τιμές στον πολέμαρχο. Ο Τεμουτζίν συνέχισε τις βάρβαρες πρακτικές του, βράζοντας ζωντανούς τους αντίπαλους αρχηγούς.
Μέχρι το 1206, ο Τεμουτζίν Χαν είχε υποτάξει τις ισχυρότερες γειτονικές φυλές, γινόμενος αδιαφιλονίκητος ηγεμόνας της κεντρικής και ανατολικής Μογγολίας. Η κυριαρχία του στις φυλές της στέπας είχε παγιωθεί, με τον ίδιο να μετατρέπεται από τοπικό φύλαρχο σε υπέρτατο άρχοντα των λαών της στέπας. Ο «ηγέτης όλων όσοι ζουν σε σκηνές» μετονομάζεται σε Τζένγκις Χαν (Οικουμενικός Ηγέτης)!
Η επιτυχία του στρατού του οφειλόταν τόσο στις ασύλληπτες ικανότητές του ως στρατηγού όσο και στο εκτεταμένο δίκτυο κατασκόπων που δημιούργησε, αποσπώντας νέες τεχνολογίες από τους εχθρούς του. Η καλοκουρδισμένη μογγολική πολεμική μηχανή αριθμούσε πλέον περισσότερους από 80.000 σκληροτράχηλους μαχητές, με τον Τζένγκις Χαν να ενώνει ουσιαστικά τις ετερόκλητες φυλές κάτω από το απόλυτα μιλιταριστικό σύστημα διακυβέρνησής του.
Σε ένα ιδανικό μείγμα αυστηρότητας και αξιοκρατίας, αγριότητας και εντιμότητας, ο Τζένγκις Χαν καθέλκυσε ένα πλαίσιο αυστηρότατων νόμων για να πειθαρχήσουν οι φυλές, μετατρέποντας τη μογγολική επικράτεια σε ένα -σχετικά- ευνομούμενο κράτος. Κι έτσι η εκτεταμένη οργανωτική και διοικητική μεταρρύθμιση τόσο της κοινωνίας όσο και του στρατού μεταμόρφωσε τους τρομερούς πολεμιστές της στέπας από ένα χαοτικό συνονθύλευμα φυλών στον πιο καλά οργανωμένο στρατό της εποχής του!
Ο δρόμος για την κατακτητική του μανία ήταν πλέον ανοιχτός και καλοστρωμένος: με ένα εκτεταμένο υποστηρικτικό δίκτυο και με επαρκέστατο στρατιωτικό εξοπλισμό, βάλθηκε να χαλάσει τους αντιπάλους των Μογγόλων: σύντομα οι γειτονικές φυλές θα τον αποδεχθούν ως «Οικουμενικό Ηγέτη» για να αποφύγουν τη βαρβαρότητά του, με τον Τζένγκις Χαν να μετατρέπεται σε ανθρώπινη ενσάρκωση του υπέρτατου όντος των Μογγόλων. Με το νέο θεϊκό καθεστώς του, ο Τζένγκις Χαν είχε πλέον μοναδικό προορισμό να κατακτήσει τον κόσμο…
Βασιλιάς της Ασίας
Ο αιμοβόρος κατακτητής δεν έχασε χρόνο στην κεφαλαιοποίηση του θεϊκού του στάτους: με τον στρατό του να εμπνέεται πλέον από την πνευματική του ρώμη, οι Μογγόλοι επιτέθηκαν κατά της πανίσχυρης κινεζικής δυναστείας των Γιν (ή Τσιν) στα νότια, αλλά και εναντίον του βασιλείου των Ζία (ή Ξία) στα ανατολικά: το 1207 ξεκίνησε η εκστρατεία κατά των Ζία και έπειτα από δύο χρόνια το βασίλειό τους ήταν δικό του. Το 1211 οι στρατιές του στρατηλάτη χτύπησαν τη δυναστεία των Γιν, σε έναν αγώνα που θα κρατούσε 2 δεκαετίες περίπου. Το 1213 ωστόσο ήταν η καθοριστική στιγμή, όταν οι μογγολικές ορδές κατάφεραν να περάσουν το Σινικό Τείχος και να ξεχυθούν στην κινεζική επαρχία.
Επιδεικνύοντας μεθοδικότητα και πρωτοφανή αγριότητα, οι ορδές της στέπας σάρωσαν την κινεζική ενδοχώρα, φτάνοντας το 1215 στις πύλες του Πεκίνου: η πρωτεύουσα των Γιν έπεσε σύντομα και ακολούθησε μια τρομακτική σε βαρβαρότητα λεηλασία της, με τη σφαγή του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού της από τους ανελέητους νομάδες να μένει μνημειώδης της τρομακτικής αγριότητας του μογγόλου στρατηλάτη.
Παρά τον πόλεμο που μαινόταν βέβαια στα νότια της αυτοκρατορίας του, τα στρατεύματα του Τζένγκις Χαν δεν περιορίστηκαν στις επιδρομές της Κίνας: επιχειρούσαν και στα δυτικά, κατά των βασιλείων του μουσουλμανικού κόσμου, με τις συνήθεις εκκαθαρίσεις του πληθυσμού και τις μαζικές σφαγές να μένουν συνώνυμο της μογγολικής εκστρατείας.
Παρά το γεγονός ότι αρχικά ο μογγόλος πολέμαρχος χρησιμοποίησε τη διπλωματία για να εγκαθιδρύσει εμπορικές σχέσεις με τις ισλαμικές δυναστείες του σημερινού Αφγανιστάν και Ιράν, σύντομα η πολιτική του θα άλλαζε, σπέρνοντας όλεθρο και καταστροφή στην πλέον εντυπωσιακή ίσως αλλά και πολύνεκρη εκστρατεία του Μεσαίωνα!
Οι ορδές του Τζένγκις Χαν σάρωσαν την Κεντρική Ασία, περνώντας σαν «πανούκλα» πάνω από τα εδάφη που κατέκτησαν: ατέλειωτοι σωροί από πτώματα, κατεστραμμένες πόλεις, εικόνες φρίκης και καταστροφής. Ενδεικτικά αναφέρεται η ερήμωση της Σαμαρκάνδης, μιας από τις πλέον πολυάνθρωπες πόλεις του πλανήτη την εποχή αυτή, αλλά και δεκάδων άλλων μικρών και μεγαλύτερων πόλεων που συνάντησαν οι Μογγόλοι στο διάβα τους, με τις εκτεταμένες σφαγές να μετατρέπουν το όνομα των Μογγόλων σε συνώνυμο της αγριότητας και της σφαγής. Η τακτική της χρήσης των αιχμαλώτων ως ανθρώπινες ασπίδες σε κατοπινές μάχες στέκει ενδεικτική της ανείπωτης βαρβαρότητας του στρατηλάτη, όπως βέβαια και οι πυραμίδες από ανθρώπινα κρανία και οστά που στήνονταν έξω από τις πόλεις που πολιορκούσε ο στρατός του, ως υπενθύμιση του μέλλοντος που κοντοζύγωνε για τους πληθυσμούς τους.
Η ασταμάτητη λεηλατική μανία των 200.000 μογγόλων μαχητών, με επικεφαλής τον τρομακτικότατο πια Τζένγκις Χαν, δεν είχε ιστορικό όμοιό της. Οι ιστορικοί αναφέρονται στην εποχή αυτή ως «Μογγολική Ειρήνη», που περιλάμβανε εδάφη από τις εσχατιές της Άπω Ανατολής έως τα όρια της Ινδίας. Το 1220 η αυτοκρατορία του Τζένγκις Χαν επεκτάθηκε και πάλι, με τον ίδιο να ηγείται της εισβολής στην Ινδία και το Αφγανιστάν, την ίδια ώρα που ο δεύτερος στρατός του κινούταν κατά μήκος του Καυκάσου.
Οι συγχρονισμένες αυτές εκστρατείες διάρκεσαν 5 χρόνια, έφεραν πίσω αμύθητα πλούτη-λεία από τους ηττημένους και σφαγιασμένους στρατούς και κατοίκους που βρήκαν στο πέρασμά τους οι Μογγόλοι, αποδεκατίζοντας κυριολεκτικά τους ασιατικούς πληθυσμούς. Η έκταση της Μογγολικής Αυτοκρατορίας ήταν πλέον τεράστια…
Τελευταία εκστρατεία
Την ώρα που ο στρατηλάτης και οι στρατηγοί του κατανικούσαν τους μουσουλμάνους στον νότο και τους χριστιανούς στον βορρά, το βασίλειο των Ζία, συμμαχώντας με την ακόμα ανθηρή δυναστεία των Γιν, αψήφησε τη δύναμη του Τζένγκις Χαν και εξεγέρθηκε εναντίον του. Το καταστροφικό μένος του Μεγάλου Χάνου θα έπεφτε πάνω τους με πρωτοφανή σφοδρότητα, ακόμα και για τα δικά του πρότυπα.
Το 1226 εισβάλει εναντίον τους προχωρώντας σε γενοκτονία του πληθυσμού. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 600.000-2,5 εκατομμύρια νεκρούς που σφαγιάστηκαν από τις ορδές του Τζένγκις Χαν, ενώ ούτε τα ζώα δεν γλίτωσαν από την εκδικητική του λαίλαπα.
Ο θάνατος του Τζένγκις Χαν
Παρά τη συντριπτική του νίκη κατά των Ζία, ο μεγάλος πολέμαρχος πέθανε το 1227, λίγο μετά δηλαδή την οριστική υποταγή των Ζία. Η αιτία του χαμού του παραμένει αντικείμενο ιστορικής έριδας, με τις υποθέσεις να κάνουν λόγο για πτώση από το άλογό του, για τραύματα μάχης που δεν επουλώθηκαν ποτέ, ακόμα και νόσος του αναπνευστικού έχει υποστηριχθεί ως λόγος θανάτου. Σύμφωνα πάντως με αναφορές, ο ίδιος φέρεται να προετοιμάζεται εδώ και καιρό για τον θάνατό του, καθώς ήταν πλέον ηλικιωμένος και σαφώς καταπονημένος, τακτοποιώντας εκκρεμότητες και φροντίζοντας τα της διαδοχής του.
Ο δαιμόνιος στρατηλάτης ενταφιάστηκε σε τόπο μυστικό, κατά τα μογγολικά έθιμα της φυλής του, κάπου στις στέπες της Βόρειας Μογγολίας. Ακόμα και σήμερα ο τόπος της ταφής του παραμένει άγνωστος. Ο πρωτότοκος γιος του ανήλθε στην εξουσία της αχανούς αυτοκρατορίας, γινόμενος χαν της Ανατολικής Ασίας, ενώ τα υπόλοιπα εδάφη περιήλθαν στα χέρια των άλλων 4 γιων του, περιοχές που απλώνονταν στην Κεντρική Ασία, το Βόρειο Ιράν, τη Μογγολία φυσικά αλλά και τη σημερινή Ρωσία. Η επεκτατική ρώμη των Μογγόλων συνεχίστηκε και μετά τον θάνατο του κατακτητή, καταλαμβάνοντας πλέον όλη την Κίνα, την Περσία, ακόμα και την Ανατολική Ευρώπη.
Η κληρονομιά του Τζένγκις Χαν δεν είναι άλλη από το δαιμόνιο στρατιωτικό του ταμπεραμέντο αλλά και τους πολιτικούς τακτικισμούς του, που ένωσαν μια αχανή αυτοκρατορία χωρίς καμία ομοιογένεια. Η στρατιωτική και πολιτική ιδιοφυΐα του θεμελιωτή της Μογγολικής Αυτοκρατορίας παραμένει αναντίρρητη…