Πανδούρα: Το μπουζούκι των αρχαίων Ελλήνων

Η πανδούρα θεωρείται ένα από τα χαρακτηριστικά μέλη της οικογένειας του λαούτου. Διέθετε ένα μακρύ βραχίονα (χέρι) χωρίς στριφτάρια (κλειδιά, κόλλαβους), μικρό σώμα, τάστα και τρεις χορδές, γι’ αυτό και την έλεγαν και τρίχορδον. Σύμφωνα με αρχαίες ελληνικές πηγές, την κατασκεύαζαν τρωγλοδύτες στην Ερυθρά Θάλασσα από λευκή δάφνη.
Την πανδούρα την έπαιζαν συνήθως γυναίκες αλλά όχι πάντα. Ο εκάστοτε οργανοπαίχτης λεγόταν πανδουριστής ο οποίος πιάνοντας το όργανο στα χέρια τουπανδούριζε (=έπαιζε πανδούρα).

Καταγωγή
Όσο για την καταγωγή του οργάνου, ο μελετητής πρέπει να ταξιδέψει αιώνες πίσω στο χρόνο για να πάρει απαντήσεις. Το μπουζούκι, όπως είπαμε, είναι ελληνικό όργανο μιας και προέρχεται από την ελληνική πανδούρα. Η δε πανδούρα, όμως, πιθανολογείται πως έχει ρίζες από την Ανατολή. Συγκεκριμένα, ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν πως η πανδούρα ξεκίνησε με διαφορετικές μορφές από την Αϊγυπτο, την Κίνα, την Ινδία και τους Ασσύριους, το 3000 πΧ!

Αρχαία αιγυπτιακή πλάκα που απεικονίζει οργανοπαίχτη, ο οποίος παίζει έγχορδο όργανο, πρόγονο του λαούτου και ως εκ τούτου και της πανδούρας!

Από την πανδούρα προήλθε πλήθος έγχορδων μουσικών οργάνων. Η χρονολογική σειρά έχει, περίπου, ως εξής:
Πανδούρα —> Ταμπουράς —> Μαντολίνο, μπουζούκι, μπαγλαμάς, τζουράς, σαζι κ.α. Οργανα που βέβαια δεν παίζονταν μονάχα από Έλληνες αλλά και από πολλούς λαούς της Μεσογείου και της Ανατολής: Άραβες, Πέρσες, Τούρκους κ.α.

Κατατοπιστική και χρήσιμη είναι η εικόνα που βρίσκουμε στοhttp://homoecumenicus.com/ancient_instruments.htm

Ήχος και τρόπος παιξίματος
Είναι προφανές πως κανείς δεν μπορεί να προσδιορίσει με ακρίβεια τον ήχο που παρήγαγε η πανδούρα. Ασαφής είναι επίσης και ο χρόνος κατά τον οποίο έπαψε να χρησιμοποιείται. Άκμασε στους αλεξανδρινούς χρόνους αλλά από τα βυζαντινά χρόνια κι έπειτα είχε αρκετούς ανταγωνιστές. Σαν ονομασία -τουλάχιστον- τη συναντάμε ως τον 19ο αιώνα. Τον 20ο αιώνα, μπουζούκι, μπαγλαμάς και λίγο το λαούτο επισκίασαν όλα τα συγγενικά σε αυτά έγχορδα.
Για τον τρόπο παιξίματος της πανδούρας όσα γνωρίζουμε προέρχονται από τα σωζόμενα έργα τέχνης που απεικονίζουν πανδουριστές: Με το αριστερό χέρι πιέζονταν οι χορδές, ενώ με το δεξί τις έπαιζαν. Όπως ακριβώς δηλαδή συμβαίνει και σήμερα με τους απόγονους της πανδούρας!
Κλείνουμε με ένα βίντεο το οποίο μπορεί να βρίσκεται πολύ κοντά στην πραγματικότητα εκείνης της εποχής.