Ποιος τράβηξε την πρώτη φωτογραφία στην ιστορία;

Μπορεί ο Νταγκέρ να θεωρείται ο πατέρας της φωτογραφίας, ωστόσο την πρώτη πραγματική φωτογραφία την έβγαλε ο Νικηφόρος Νιεπς το 1826.
Στις 7 Ιανουαρίου του 1839, ο Φρανσουά Αραγκό, ο διάσημος επιστήμονας και πολιτικός, ανακοίνωσε επίσημα σε ομιλία του στην Ακαδημία των Επιστημών, την «ανακάλυψη» της φωτογραφίας. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους, το Κοινοβούλιο ψήφισε έναν νόμο, σύμφωνα με τον οποίο το γαλλικό κράτος αγόραζε τα δικαιώματα της νέας μεθόδου, με αντάλλαγμα μια ετήσια σύνταξη ύψους 6.000 φράγκων στον Λουί Ζακ Μαντέ Νταγκέρ. Ετσι, λοιπόν, γεννήθηκε η φωτογραφία. Η δαγκεροτυπία έμελλε να γίνει το πρότυπο που χρησιμοποιούσε όλη η Ευρώπη, η οποία παρέμεινε ενθουσιασμένη με τη μέθοδο αυτή για πάνω από μια δεκαετία. Συνήθως στην ιστορία μένει το όνομα αυτών που ξέρουν να πουλάνε τον εαυτό τους. Αναμφίβολα, ο Χριστόφορος Κολόμβος δεν ήταν ο πρώτος που έφτασε στην Αμερική, ωστόσο το όνομά του έχει συνδεθεί για πάντα με αυτήν την «ανακάλυψη». Η φωτογραφία δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση από αυτόν τον κανόνα. Διότι η πρώτη φωτογραφία που δημιουργήθηκε ποτέ αποτελεί έργο του Νικηφόρου Νιεπς, ο οποίος την έβγαλε περίπου έντεκα χρόνια πριν ο Νταγκέρ κάνει επίδειξη της μεθόδου του στον Αραγκό.

Το 1826 ο Νιεπς άνοιξε το παράθυρο του εργαστηρίου του, στον τελευταίο όροφο του σπιτιού του κοντά στο Σαλόν σιρ Σαόν, και έστρεψε τον φακό της μηχανής του προς το τοπίο που απλωνόταν μπροστά του. Το αποτέλεσμα: «Αποψη από το παράθυρο στο Γκρα του Σαν Λουπ ντε Βαρέν». Για πρώτη φορά στην ιστορία τυπώθηκε μια εικόνα μόνιμα πάνω σε κάποιο μέσο.

Ο Νιεπς, που ήταν εξήντα ενός ετών (γεννήθηκε το 1765), έβαλε στο εσωτερικό τής camera obscura (του σκοτεινού του θαλάμου) μια πλάκα από κασσίτερο βουτηγμένη σε ιουδαϊκή άσφαλτο, ένα είδος φυσικής πίσσας. Επειτα από έκθεση τουλάχιστον οκτώ ωρών, ο εφευρέτης έβγαλε την πλάκα, την έπλυνε με διάλυμα αιθέριου ελαίου λεβάντας που διαχύθηκε στα σημεία που δεν είχαν πάρει φως. Το αποτέλεσμα ήταν η μόνιμη αποτύπωση της εικόνας σε θετικό. Δεν είναι εύκολο να διακρίνει κανείς το θέμα της φωτογραφίας, γιατί είναι πολύ σκοτεινή, ωστόσο μπορούμε να διακρίνουμε μερικά κτίρια, μια αυλή και στο βάθος δέντρα. Με τη φωτογραφία αυτή, που ζύγιζε 445 γραμμάρια και είχε διαστάσεις 167,7 με 203,59 εκατοστά, γεννήθηκε ένας νέος κόσμος. «Ο,τι κάνουμε σήμερα- οι ταινίες, η τηλεόραση, το 3D, ακόμη και τα βιντεοπαιχνίδια- όλα ξεκινούν από αυτή την ταπεινή εφεύρεση του Νιεπς, από εκείνη τη στιγμή του 1826 που πήρε τη μηχανή του και την τοποθέτησε μπροστά στο παράθυρο», εξηγεί ο Ντούσαν Στούλικ, ερευνητής του Getty Conservation Ιnstitute (Ινστιτούτο Συντήρησης Getty) στο Λος Αντζελες, που το 2002 ανέλυσε αυτή την εικόνα επί πολλές εβδομάδες στο εργαστήριό του.

Αυτή η πρώτη φωτογραφία έφτασε στα χέρια μας με σχεδόν μαγικό τρόπο. Η «Αποψη της Γκρα» αποτελεί πλέον ιδιοκτησία της συλλογής Ransom στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, στο Οστιν. Εκτίθεται μέσα στο κάδρο στο οποίο την είχε βάλει ο Νιεπς, στην είσοδο αυτής της πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης όπου φυλάσσονται ορισμένα από τα σημαντικότερα χειρόγραφα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Η ιστορία της μοιάζει με μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν. Το 1827, με την ελπίδα να παρουσιάσει την εφεύρεσή του στη Βασιλική Εταιρεία, την πιο έγκριτη σύνοδο επιστημόνων της εποχής, ο Νικηφόρος Νιεπς ταξίδεψε στο Λονδίνο, όπου είδε τον αδερφό του Κλοντ. Τι απογοήτευση! Δεν τον κάλεσαν να μιλήσει γι΄ αυτό που αποκαλούσε «ηλιογραφία» και επέστρεψε στη Γαλλία. Αφησε όμως τη φωτογραφία του στον οικοδεσπότη του, τον βοτανολόγο Φράνσις Μπάουερ, ο οποίος, ως καλός επιστήμονας, κατέγραψε στο πίσω μέρος του κάδρου την προέλευσή του. «Ηλιογραφία. Τα πρώτα αποτελέσματα της έκθεσης στο φως. Του κυρίου Νιεπς από το Σαλόν σιρ Σαόν, 1827». Και στη συνέχεια: «Η πρώτη επιτυχής προσπάθεια του κυρίου Νιεπς να αποτυπώσει μόνιμα εικόνα της φύσης».

Οταν γύρισε στη Γαλλία, ο Νιεπς συνεργάστηκε με τον Νταγκέρ. Η συνεργασία των δύο αντρών – ο ένας γεννημένος ερευνητής και ο άλλος γεννημένος «διαφημιστής»- δεν είχε μεγάλη επιτυχία και ο πατέρας της φωτογραφίας πέθανε το 1833. Η «Αποψη της Γκρα» πέρασε στη συνέχεια στην κατοχή των κληρονόμων του Φράνσις Μπάουερ. Δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1898, στην έκθεση φωτογραφίας του Crystal Ρalace στο Λονδίνο, και στη συνέχεια εξαφανίστηκε. Μέχρι που κίνησε το ενδιαφέρον ενός από τους μεγαλύτερους συλλέκτες και από τους πρώτους ιστορικούς της φωτογραφίας, του Χέλμουτ Γκερνσχάιμ. «Ο Γκερνσχάιμ προφανώς δεν είχε δει ποτέ αυτή την εικόνα. Νόμιζε ότι επρόκειτο για τη φωτογραφία μιας εκκλησίας», εξηγεί ο Ντέιβιντ Κόλεμαν, συντηρητής της φωτογραφίας στο Ηarry Ranson Center. «Με την ελπίδα να βρω πληροφορίες από τους κληρονόμους ή από το άτομο που είχε στην κατοχή του αυτόν τον θησαυρό», διηγήθηκε στον Γκερνσχάιμ, «έστειλα μια επιστολή στους “Τimes” τον Απρίλιο του 1948. Δυστυχώς, η έκκλησή μου δεν είχε ανταπόκριση, όπως ανταπόκριση δεν είχε ούτε η έκκληση που έκανα τον Ιανουάριο του 1950». Ωστόσο, τον Απρίλιο του 1950, μια ακόμη έκκληση στον «Οbserver» αυτή τη φορά έφερε κάποια στοιχεία στον ιστορικό. Ο γιος του Χ. Μπάντεν Πρίτσαρντ, που είχε αγοράσει την «Αποψη της Γκρα» το 1884, ήρθε σε επαφή με τον Χέλμουτ Γκερνσχάιμ. Οι ελπίδες του όμως εξανεμίστηκαν γρήγορα. Ο Πρίτσαρντ θυμόταν καλά την εικόνα, αλλά δήλωσε ότι είχε εξαφανιστεί, είχε κλαπεί ή χαθεί.

Πέρασε ενάμισης χρόνος, «όταν η γυναίκα μου ενθουσιασμένη ήρθε τρέχοντας, κρατώντας πάνω από το κεφάλι της ένα χαρτί, φωνάζοντας: “Βρέθηκαν οι φωτογραφίες του Νιεπς”». Μετά τον θάνατο του συζύγου της, η κ. Πρίτσαρντ είχε ανοίξει ένα μπαούλο που βρισκόταν στο Λονδίνο από το 1917. Ανάμεσα στα διάφορα αντικείμενα που περιείχε βρήκε τη φωτογραφία του Νιεπς. «Ωστόσο, η κ. Πρίτσαρντ μου έλεγε ότι λυπόταν που η φωτογραφία ήταν εντελώς κατεστραμμένη και δεν φαινόταν τίποτα». Επειτα από διάφορες περιπέτειες, στις 14 Ιανουαρίου 1952, ο Χέλμουτ Γκερνσχάιμ, ο άνθρωπος που είχε ανακαλύψει τα φωτογραφικά άλμπουμ του Λούις Κάρολ, κράτησε επιτέλους στα χέρια του την πρώτη φωτογραφία στην ιστορία. «Η κ. Πριτσαρντ κρατούσε έναν όμορφο καθρέφτη μέσα σε μια μεγάλη χρυσή κορνίζα (…). Πλησίασα στο παράθυρο και κράτησα το κάδρο σε συγκεκριμένη γωνία, όπως κάνουμε με τις δαγκεροτυπίες. Δεν έβλεπα τίποτα. Εγειρα περισσότερο την εικόνα και ξαφνικά αποκαλύφθηκε μπροστά στα μάτια μου ολόκληρη η σκηνή με την αυλή. Κρατούσα στα χέρια μου τον ακρογωνιαίο λίθο της φωτογραφίας. Αυτή η εικόνα το αποδείκνυε σε ολόκληρο τον κόσμο». Το 1964 η «Αποψη της Γκρα» βρέθηκε στο Ranson Center, όταν το Πανεπιστήμιο του Τέξας απέκτησε τη συλλογή Γκερνσχάιμ. Αυτή η εικόνα, της οποίας το θέμα είναι μερικές φορές δύσκολο να διακρίνουμε, εξακολουθεί να συναρπάζει τους ιστορικούς και τους ερευνητές.

Με τη φωτογραφία αυτή, που ζύγιζε 445 γραμμάρια και είχε διαστάσεις 167,7 με 203, 59 εκατοστά, γεννήθηκε ένας νέος κόσμος