Σάκα, ο τρομερός πολέμαρχος των Ζουλού

Την ώρα που ο Ναπολέων Βοναπάρτης κατακτούσε την Ευρώπη, στα νότια της αφρικανικής ηπείρου ένας πολέμαρχος είχε βαλθεί να κάνει το ίδιο, με τον θρύλο να τον θέλει να δηλώνει ότι θα ξεπερνούσε κάποια στιγμή τον γάλλο στρατηλάτη.

Με τη δύναμη του χαρακτήρα του, τη δίψα για εξουσία και το μεγαλόπνοο όραμά του, ο Σάκα Ζουλού μετέτρεψε μια χούφτα μαχητών της μικρής και ταπεινής φυλής των Ζουλού σε πολιορκητικό κριό από τους λίγους, με την αιματοβαμμένη εκστρατεία του να καταλήγει πράγματι στην ίδρυση του βασιλείου των Ζουλού!

Συνενώνοντας τις εκατό περίπου γειτονικές και στρατιωτικά και αριθμητικά ανώτερες φυλές κάτω από την εξουσία του, ο χαρισματικός ζουλού ηγέτης έφτιαξε ένα βασίλειο για τον λαό του που εκτεινόταν γεωγραφικά στο μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Νότιας Αφρικής, φέρνοντας πονοκέφαλο στον βρετανό αποικιοκράτη.

Ανηλεής σφαγέας και φόβος και τρόμος τόσο για τους εχθρούς όσο και τους υποτελείς του, είναι σίγουρο ότι η Ιστορία, γραμμένη από τους Δυτικούς, υπερτόνισε τα εγκλήματα πολέμου και το αίμα που έχυσε ο πολέμαρχος, με τους σημερινούς ιστορικούς να σπεύδουν να αποκαταστήσουν την αλήθεια και να βάζουν τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις.

Κι αν κάποτε ο Σάκα φερόταν να μη χαρίζεται σε εχθρούς και αντιπάλους, ούτε σε αιχμαλώτους, άμαχους και άοπλα γυναικόπαιδα, θηριώδης καθώς τον ήθελε ο δυτικός θρύλος ακόμα και απέναντι στον δικό του λαό, τα πράγματα ήταν σαφώς διαφορετικά. Ο Σάκα δεν ήταν τόσο αιμοδιψής. Αυτό που έκανε στα σίγουρα ήταν να εγκαινιάσει νέες πολεμικές τακτικές, ακόμα και όπλα, για τον λαό του, τα οποία έμελλε να αποδειχθούν αποτελεσματικότατα στο πεδίο της μάχης. Την ίδια στιγμή, επιδίωξε ολομέτωπο πόλεμο με τους εχθρούς του μικρού βασιλείου του, καταλήγοντας σε εκκαθαρίσεις που σήμερα θα ονομάζαμε γενοκτονίες, ερημώνοντας τεράστιες περιοχές από τον γηγενή πληθυσμό τους…

Παρά το σύντομο της βασιλείας του, το έθνος των Ζουλού είχε έρθει για να μείνει, επιβιώνοντας όχι μόνο παρά τον θάνατο του μεγάλου ηγέτη, αλλά και στις μετέπειτα στρατιωτικές ήττες και τις καλά υπολογισμένες προσπάθειες των Δυτικών να τους διαλύσουν: οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις του Σάκα μετέτρεψαν το βασίλειο των Ζουλού σε μια καλοκουρδισμένη πολεμική μηχανή που αντιστάθηκε σθεναρά στις επιθέσεις των Ευρωπαίων κατά τις επόμενες δεκαετίες…

Πρώτα χρόνια

Ο Σάκα γεννιέται γύρω στο 1787 ως νόθος γιος του Σενζανγκακόνα, του γιου του βασιλιά της μικρής φυλής των Ζουλού που θα τον διαδεχόταν κάποια μέρα στο τιμόνι της φυλής. Γεννημένος το 1762, ο Σενζανγκακόνα είχε παντρευτεί 16 γυναίκες και είχε πλήθος νόμιμων παιδιών, δεν υπήρχε λοιπόν περίπτωση να γίνει ποτέ ο Σάκα αρχηγός.

Οι εξώγαμες περιπέτειες του δελφίνου των Ζουλού με την κόρη του αρχηγού της φυλής των Ελανγκένι έφερε περιπέτειες στο παράνομο ζευγάρι, με το όνομα του εξώγαμου καρπού να έλκει την καταγωγή του από τον «ισάκα», έναν ιό του εντέρου που θεωρούσαν οι Ζουλού ότι ευθυνόταν για τις διαταραχές της εμμήνου ρύσης, ένα καθόλου τιμητικό δηλαδή όνομα δηλαδή για τον Σάκα!

Η ατιμασμένη μητέρα πήρε το παιδί λοιπόν παραμάσχαλα και επέστρεψε στους Ελανγκένι, μόνο και μόνο για να δει ότι δεν ήταν πια ευπρόσδεκτη εκεί: είχε κηλιδώσει τη βασιλική της φαμίλια αλλά και ολόκληρη τη φυλή. Για άλλη μια φορά, παίρνει τον Σάκα από το χέρι και μεταναστεύει σε γειτονική φυλή, όπου ο πολέμαρχος Ντινγκισουάγιο έκανε τελικά δεκτή την πριγκίπισσα των Ελανγκένι.

Εκεί ο Σάκα εκπαιδεύτηκε από την πρώτη στιγμή να γίνει πολεμιστής. Τα επόμενα 6 χρόνια θα τα περάσει στο πεδίο της μάχης και τη σκληρή στρατιωτική εκπαίδευση, όπου και διακρίθηκε από την πρώτη στιγμή για τη σωματική του δύναμη και την πολεμική του δεινότητα. Κι έτσι μια ωραία πρωία, ο βασιλιάς αναγνώρισε τις ικανότητες αλλά και τις φιλοδοξίες του 23χρονου πια Σάκα και του έδωσε αξίωμα ζηλευτό, κάνοντάς τον αρχηγό του στρατού του!

Ο Σάκα άρχισε έτσι να εφαρμόζει τις πολεμικές τακτικές που θα τον έκαναν αργότερα διαβόητο στα πέρατα της οικουμένης, απαιτώντας ταυτόχρονα σιδηρά πειθαρχία από τους πολεμιστές του. Κάθε παραβίαση των κανόνων που είχε θέσει στο στράτευμα της φυλής ισοδυναμούσε με θάνατο…

Ο Σάκα πολέμαρχος

Στρατηγός της φυλής πια, έβαλε σκοπό από την πρώτη στιγμή να ανανεώσει τα όπλα των πολεμιστών του αλλά και τις στρατηγικές μάχης. Ανάγκασε έτσι τα παλικάρια του να πολεμούν ξυπόλητα, για να σκληραγωγούνται, εξελίσσοντας παράλληλα το αρχαίο δόρυ της φυλής, κάνοντάς το κοντύτερο, αλλά και την ασπίδα πιο μεγάλη και βαριά, μετατρέποντάς τη έτσι πέρα από αμυντικό όπλο και σε επιθετικό.

Ταυτοχρόνως, υποχρέωσε τη στρατιά του να μη ρίχνει το δόρυ από μακριά, καθώς κάτι τέτοιο ισοδυναμούσε με δειλία στα μάτια του, και τους ανάγκασε να τρέχουν προς τον εχθρό αλαλάζοντες και να τον λογχίζουν από κοντά, επιδιώκοντας τη σωματική επαφή. Εκπαίδευσε λοιπόν τον στρατό του με συστηματικά γυμνάσια στη νέα αυτή και ανήκουστη για τα αφρικανικά έθνη πολεμική τακτική, αναπτύσσοντας ταυτοχρόνως έναν καινοφανή στρατηγικό σχηματισμό, που στόχο είχε να εγκλωβίσει τους αντιπάλους, αναγκάζοντάς τους να παλέψουν σώμα με σώμα. Οι αντίπαλοι συνήθιζαν τις άτακτες επιθέσεις που βασίζονταν στην ταχύτητα και την απόσταση από τον εχθρό και πλέον ήταν έρμαια στις ορέξεις του φοβερού στρατηγού!

Εννοείται ότι όποιος στρατιώτης επέστρεφε από τη μάχη με τραύμα στην πλάτη συναντούσε τον θάνατο από τον ίδιο τον Σάκα, καθώς αυτό αποτελούσε σημάδι ότι είχε δειλιάσει και εγκαταλείψει τη μάχη, γεγονός απαράδεκτο για τον θαρραλέο πολέμαρχο.

Αφού λοιπόν εκπαίδευσε τη στρατιά του στις νέες τακτικές και μέτρησε μια σειρά από επιτυχίες στο πεδίο της μάχης, αν και μικρής κλίμακας, ήταν πια έτοιμος να εφαρμόσει το μεγαλόπνοο σχέδιό του. Πρώτος σταθμός οι Ελανγκένι, που τόσο άσχημα είχαν φερθεί στη μητέρα του και τον ίδιο, με τη μανία του Σάκα να ξεσπά επάνω τους με πρωτοφανή αγριότητα: σκότωσε τους πάντες, κατέστρεψε τα πάντα και διεκδίκησε τα εδάφη τους για λογαριασμό της νέας του φυλής. Από την εθνοκάθαρση των Ελανγκένι σώθηκαν μόνο όσοι είχαν φερθεί με συμπόνια και κατανόηση στη μητέρα του, μια χούφτα άνθρωποι δηλαδή.

Διψασμένος για εκδίκηση και με το ηθικό του στα φόρτε του, έβαλε κατόπιν σκοπό να κατακτήσει τους Ζουλού. Μόνο νίκη ή θάνατος υπήρχε για τον ίδιο. Κι έτσι όταν πέθανε ο Σενζανγκακόνα το 1816, ο Σάκα επιτέθηκε αμέσως με τους ατρόμητους πολεμιστές του στους Ζουλού, για να καταλάβει το βασίλειο στο μυαλό του οποίου ήταν ο αδιαφιλονίκητος διάδοχος του θρόνου. Έτσι τουλάχιστον τον είχε πληροφορήσει η μητέρα του!

Με την κατάληψη της φυλής των Ζουλού, στην οποία δεν έδειξε φυσικά την ίδια αγριότητα, ο Σάκα Ζουλού είχε γεννηθεί! Τίποτα τώρα δεν μπορούσε να ανακόψει την ορμή του και μέχρι το 1820 είχε υποτάξει περισσότερες από 100 γειτονικές φυλές, τις περισσότερες με τη βία, αν και κάποιες τον ακολούθησαν μην έχοντας άλλη επιλογή: αν και ακραία πολεμοχαρής, ο Σάκα προσέγγιζε συχνά τους αρχηγούς με διπλωματία και σύναπτε συμμαχίες. Όσοι βέβαια αντιστέκονταν, εξαφανίζονταν από τον χάρτη.

Κατείχε πια το σύνολο σχεδόν της σημερινής Νότιας Αφρικής, με την κατακτητική του μανία των τεσσάρων αυτών ετών να καταλήγει σε ένα αυτόνομο έθνος 250.000 ψυχών…

Η έλευση των Άγγλων

Ήταν το 1824 όταν οι πρώτοι Άγγλοι κατέφτασαν στα εδάφη του νότιου άκρου της Αφρικής και αντίκρισαν τον Σάκα βασιλιά της περιοχής. Αντί να τα βάλουν μαζί του, τον προσέγγισαν με διπλωματία και σύναψαν εμπορικές σχέσεις. Όταν μάλιστα ο πολέμαρχος τραυματίστηκε σοβαρά σε μάχη με φυλή που αντιστεκόταν με πείσμα στις ορέξεις του, ήταν οι Άγγλοι που τον περιέθαλψαν και τον γιάτρεψαν.

Κι έτσι οι Βρετανοί εξασφάλισαν την εύνοια του μεγάλου αρχηγού και τον έπεισαν ακόμα και να τους παραχωρήσει τμήμα των εδαφών που είχε κατακτήσει με το αίμα των ανθρώπων του, τέτοια εκτίμηση έτρεφε ο Σάκα στον δίγλωσσο Ευρωπαίο, που είχε έρθει φυσικά στην περιοχή για να μείνει.

Για χρόνια ακόμα, ο Σάκα συνέχισε να εισβάλει σε φυλές, να κατακτά εδάφη και να ισοπεδώνει οικισμούς, εξαφανίζοντας από τον χάρτη τους λαούς που αντιστέκονταν σθεναρά στις δυνάμεις του. Ο στρατός του αριθμούσε πια 2.000 σκληροτράχηλους πολεμιστές, ανίκητους κάτω από τις στρατηγικές αλλαγές που είχε επιφέρει ο Σάκα στις τακτικές μάχης…

Τελευταίες μέρες

Αλαζόνας πια και τρομερός κατακτητής της Αφρικής, ο Σάκα την είδε αλλιώς στα τελευταία του χρόνια. Ενδεικτικό εδώ είναι το περιστατικό με τον θάνατο της πολυαγαπημένης μητέρας του το 1827 και τον παρανοϊκό τρόπο που υποδέχτηκε ο βασιλιάς τον χαμό της: καθιέρωσε τρίμηνο εθνικό πένθος στο βασίλειό του, αναγκάζοντας τον λαό του σε αργία και νηστεία.

Αποτέλεσμα ήταν η λιμοκτονία των Ζουλού, γεγονός που έμελλε να κλιμακωθεί σε κάτι ακόμα πιο ζοφερό: όταν ο Σάκα θεώρησε ότι ο λαός του δεν θρηνούσε αρκετά την απώλεια της μητρός του, έγινε ακόμα πιο σκληρός: διέταξε να μη φυτέψουν νέα σπαρτά, να σταματήσουν να πίνουν γάλα αλλά και να εκτελεστούν όλες οι εγκυμονούσες γυναίκες με τους άντρες τους!

Περισσότεροι από 7.000 άνθρωποι έχασαν έτσι τη ζωή τους, ακόμη και οι αγελάδες των Ζουλού που είχαν απογόνους δεν γλίτωσαν, για να βιώσουν λέει τα μοσχαράκια την απώλεια της μητέρας τους! Κι εδώ ακριβώς εντοπίζεται η πτώση του μεγάλου αρχηγού: ο Σάκα έχασε το λαϊκό έρεισμα αλλά και τον έλεγχο του λαού του και από πολυχρονεμένος βασιλιάς έγινε φόβητρο για όλους.

Κι έτσι οι πολυάριθμοι εχθροί του, που ποτέ δεν θα τολμούσαν αλλιώς να δράσουν εναντίον του, φοβούμενοι τα αντίποινα του λαού που τόσο τον λάτρευε άλλοτε, βρήκαν ευκαιρία να εξεγερθούν εναντίον του. Οι πολεμιστές του στασίασαν, οι αντίπαλοί του ξεσηκώθηκαν και όλο το έθνος ήταν σε αναβρασμό.

Στις 22 Σεπτεμβρίου 1828 λοιπόν, ο άλλοτε τρομερός αρχηγός των Ζουλού μαχαιρώνεται επανειλημμένα από τον ετεροθαλή αδερφό του, έναν χρόνο μετά τον θάνατο της μητέρας του. Η σορός του μεταφέρθηκε μυστικά και ενταφιάστηκε σε άγνωστη τοποθεσία, με τον τάφο του να σφραγίζεται κατόπιν από πέτρες. Ήταν πιθανότατα 41 ετών όταν δολοφονήθηκε και δεν απέκτησε ποτέ παιδιά, για να μην τον προδώσουν κάποια στιγμή, καθώς θεωρούσε τους απογόνους πιθανούς εχθρούς.

Ο ετεροθαλής αδερφός του και συνωμότης τον διαδέχτηκε στην εξουσία και προσπάθησε να αποκαταστήσει την κηλιδωμένη τιμή των Ζουλού αλλά και ό,τι είχε απομείνει από τα εδάφη τους, σκοτώθηκε όμως λίγο αργότερα στις πρώτες μάχες με τον ευρωπαίο αποικιοκράτη: το βασίλειο των Ζουλού πολέμησε με τους Βρετανούς από το 1789, όταν ο λευκός κατακτητής προσπάθησε να το καταλάβει. Τα κατάφερε μεν, έπειτα από τεράστια προσπάθεια και ταπεινωτικές ήττες δε…

Όσο για τον μύθο του Σάκα Ζουλού, συνεχίζει να ζει στην ιστορία αλλά και τη λαϊκή παράδοση της φυλής του Ζουλού μέχρι και σήμερα…