ΤΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ ΠΟΥ ΣΚΟΤΩΣΕ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΗ-Μυθος και πραγματικοτητα

Ό θάνατος τού ‘Ηρακλέους άπό δηλητήριο ύπήρξε θέμα γιά πολλούς: γιά τόν Σοφοκλή στίς Τραχινίες του, γιά τόν Διόδωρο τόν Σικελιώτη, τόν Άπολλόδωρο, τόν Όβίδιο στίς Μεταμορφώσεις του καί αλλους άκόμη. Γιά μιά ίατρική θεώρηση τού θανάτου του θεωρώ έπαρκή πηγή τίς Τραχινίες τού Σοφοκλέους, οί όποιες, παρά τό πλάσιμο τού μύθου κατά τίς ποιητικές άνάγκες, δέν άφίστανται ούσιαστικά στήν κλινική περιγραφή τής δηλητηριάσεως τού ηρωος άπό όσα αναφέρουν αλλες πηγές. Άλλά ας τοποθετηθούμε στά γεγονότα Ό Ήρακλής, ύστερα άπό τήν άλωση τής πόλεως τοϋ Εύρύτου στήν Εϋβοια, ίδρύει ίερό στόν Δία στό εύβο’ίκό άκρωτήριο Κηναίο καί, γιά νά τό έγκαινιάση πανηγυρικά, στέλνει στήν Τραχίνα, στήν γυναίκα του Διηάνειρα, κήρυκα, ζητώντας της λαμπρά έσθήτα γιά τήν θυσία. Μαζί του στέλνει καί γυναίκες αίχμάλωτες όπό τήν Οιχαλία -όνάμεσά τους (τήν) δμορφη Ίόλη. Βλέποντάς την (ή) Διηάνειρα αισθάνεται τήν ζήλια νά τήν κυριεύει -φοβάται οτη θά χάση τόν ανδρα της. Καί στήν αγωνία τής ερωτευμένη συζύγου θυμαται τό φίλτρο πού τής χάρισε πεθαίνοντας από τό βέλος τοϋ Ήρακλέους ό κένταυρος Νέσσος, τότε πού ειχε αποπειραθεί νά τήν βιάση. Τής ειχε πεϊ πώς μέ αύτό θά μποροϋσε, αν τύχαινε, νά συντηρήση τόν ερωτα τοϋ συντρόφου της. Άλείφει, λοιπόν, εναν χιτωνα όλοκαίνουργιο μέ τό φίλτρο καί τόν στέλνει στόν ανδρα της.Καί το δραμα όρχίζει. Φεύγει ό κήρυκας μέ τό δώρο. Ξαφνικά βλέπουμε νά μπαίνει στήν σκηνή ή Διηάνειρα. ΕΤναι άναστατωμένη καί φωνάζει στόν χορό: “Γυναίκες μου, δέν θά μέ πιστέψετε τό προβατόμαλλο, πού μεταχειρίστηκα γιά νά άλείψω μέ τό φίλτρο τού Νέσσου τόν χιτώνα της θυσίας χάθηκε. Τό μαλλί φαγώθηκε κι έμεινε μόνο ή στάχτη του στήν πέτρα έπάνω, πού τό είχα άκουμπήσει. Φοβαμαι μήπως γρήγορα φανεί πώς έκαμα αθελά μου μεγάλο κακό!». Τό φίλτρο τού Νέσσου, πού προοριζόόταν νά συντηρήση τόν έρωτα τού Ήρακλέους, κατέστρεφε πραγματικά στήν έπαφή κάθε όργανική ούσία. “Ας περάσουμε τώρα στήν εύβο’ίκή άκτή, όπου ό Ήρακλης προσφέρει τήν ευχαριστήριο θυσία. ‘Άρχισε τήν τελετή μέ ευθυμία καί χαιρόταν τόν ώραΤο χιτώνα πού φορούσε τόν χιτώνα πού τού έφερε ό Λίχας άπό τήν Διηάνειρα. ‘Όμως, καθώς ή ωρα περνα καί φλόγες αναδίδονται άπό τά ίερά σφάγια, αίσθάνεται τόν χιτώνα νά κολλα στά πλευρά, τίς άρθρώσεις καί τά μέλη του καί πόνοι άβάσταχτοι τόν κάνουν νά τινάζεται άπό σπασμούς Άπό τά βογγητά του αντηχούν τά λοκρικά βουνά καί τά ευβοϊκά άκρωτήρια. Μέ τίποτα δέν μπορει νά άποσπάση άπό έπάνω του τόν φονικό χιτώνα, πού κατατρώγει τίς σάρκες του. Οί βρόγχοι του ξεραίνονται καί οί πνεύμονές του πονούν φρικτά. Σέ κωματώδη κατάσταση μεταφέρεται στήν Τραχίνα.

Τρία σημεια άπό τήν περιγραφή αυτή αρκούν γιά νά χαρακτηρισθεί τοξικολογικά τό δηλητήριο. Πρώτον: Ή παρεμβολή λανθάνοντος χρόνου όπό τήν διόλου άντιληπτή έπαφή του μέ τό σώμα ως τήν εμφάνισις τών συμπτωμάτων: καί πρώτα μέν δείλαιος ‘ίλεψ φρενί, κόσμψ τε χαίρων καί στολfi κατηύχετο’ Δεύτερον: Ή έναρξη τών συμπτωμάτων μέ τήν προσκόλληση τού χιτώνος στό δέρμα. ‘Όποιος εχει δει εγκαυματίες, είδικά μέ χημικά έγκαύματα, στόν χώρο τών πρώτων βοηθειών, μόνον αυτός μπορει νά συλλάβη τό μέγεθος της δερματικης καταστροφείς. Οί φυσαλίδες πού δημιουργήθηκαν σπάζουν, τά ρουχα κολλούν στό σώμα καί σέ κάθε άπόπειρα αποσπάσεώς τους τμήματα δέρματος καί βαθυτέρων ίστών ξεκολλούν μαζί τους: πλευραισι γάρ προσμαχθέν έκ μέν έσχάτας βέβρωκε σάρκας … ΤΡ~Oν: Ή προσβολή τών βρόγχων,\ όταν, υπό τήν επίδραση της θερμότη- ) τος άπό τίς φλόγες της θυσίας, τό έξατμιζόμενο δηλητήριο εισπνέεται: … πλεύμονός τ’ άρτηρίαςροφει ξυνοικοΟν … Πρόκειται σαφώς γιά καυστική χημική ουσία, ή όποία δρα ύστερα άπό σημαντικό χρόνο έπωάσεως, προκαλει έγκαύματα μερικού πάχους, έπιφανειακά καί βαθιά, καί έγκαύματα ολικού πάχους η, σύμφωνα μέ τήν παλαιότερη ταξινόμησης, δευτέρου καί τρίτου βαθμοο, όταν δέ είσπνευσθη, ένεργει ως άσφυκτικό. Μία άκόμη χαρακτηριστιική της ίδιότητα είναι δτι δέν χάνει τήν δράση της, διατηρουμενη έπί μακρόν, άρκει νά προστατεύεται άπό τήν ζέστη, άπό τό Φώς καί, προοφανώς, άπό τόν άέρα: τό φάρμακον τοστ’ απυρον άκτινος τ’ άεί θερμης αθικτον έν μυχοις σώζειν … κατά τήν συμβουλή τού Νέσσου. Γιά νά προχωρήσουμε στούς παραλληλισμούς μας, θά κάνουμε αλμα μερικών χιλιετιών, γιά νά φθάσουμε στόν έμφύλιο πόλεμο της λεύκης φυλης τού 2000 αί., γνωστόν ώς Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στήν σύρραξη αύτή εγινε ιχρήση χημιχημικωνιούσιων μεταξύ των άντιπάλων καί άπό τίς δύο πλευρές: άερίων τού λευκού καί τού κυανού σταυρού έρεθιστικων των ματιων καί της άναπνοης, άερίων τού πρασίνου σταυρού άσφυκτικων καί καυστικων χημικων ούσιων τού κιτρίνου σταυρού, πού προκαλούσαν έγκαύματα καί δρούσαν συγχρόνως ώς ασφυκτικά. Μία άπό τίς ούσίες αύτές ήταν τό θειούχο διχλωραιθύλιο, πού πρόλαβαν καί χρησιμοποίησαν πρωτοι οί Γερμανοί στίς 12 Ίουλίου 1917. Οί Άγγλογάλλοι, όπως ανακάλυψαν μετά τόν πόλεμο, δέν μπορούσαν άκόμη τότε νά τό παράγουν καθαρό σέ βιομηχανική κλίμακα. “Οταν τό κατόρθωσαν, ό πόλεμος ειχε τελειώσει. Τό θειούχο διχλωραιθύλιο εχει μία σειρά άπό χαρακτηριστικές ίδιότητες: πρωτον, ειναι τόσο εμμονη ούσία, ωστε μία περιοχή ραντισμένη μέ τήν χημική αύτή ενωσι νά παραμένη έπικίνδυνη άκόμη καί ύστερα άπό τέσσερις εβδομάδες, παρά τήν έπίίδρασι τού νερού, τού φωτός καί τού άέρος. ·Οταν δέ κρατείται σέ κλειστό χωρο -“έν μυχοΤς” καί “κοίλψ ζυγάστρψ”, γιά νά μήν ξεεχνούμε τήν Διηάνειρα- διατηρείται σχεδόν άπεριόριστα.Δεύτερον, διαπερνα τήν ένδυμασία, χωρίς νά γίνει αίσθητή (ή) παρουσία του, καί ερχεται σέ έπαφή μέ τό σωμα, δίχως νά γίνει άντιληπτή ή ύπαρξη του, πρέπει δέ νά περάσουν 6 ώρες τό λιγώτερο -τίς πιό πολλές φορές- γιά νά έκδηλωθη ή σφοδρά δηλητηριώδης δρασι του. Τρίτον, προκαλεί έκτεταμένες έγκαυματικές φυσαλίδες, πού μέ τήν ρήξη τους ύφίστανται βαρειές έπιμολύνσεις. Τέταρτον, όταν εξατμισθεί, προσβάλλει είσπνεόμενο τίς βρογχικές όδούς, προκαλώντας καί σ’ αύτές έγκαύματα. Ύπάρχει, συνεπως, έκτεταμένη αντιστοιχία ίδιοτήτων μεταξύ τού δηλητηρίου τού Νέσσου καί τού θειούύχου διχλωραιθυλίου. Καί τά δύο ειναι εμμονες ούσίες, των όποίων ή δράση, ύπό συνθηκες κατάλληλες, διaτηρεTται σχεδόν άπεριόριστα. Καί τά δύο έμφανίζουν λανθάνοντα χρόνο, χρόνο έπωάσεως, ωσπου νά έκδηλώσουν τήν δράση τους. Καί τά δύο προκαλούν βαρύτατες παρεγχυματικές βλάβες τού δέρματος. Καί τά δύο, όταν εξατμιστούν, προσβάλλουν τούς βρόγχους -” … πλεύμονός τ’ άρτηρίας”. ‘Ίσως άπό μίαν” άντικειμενική” θεώρησις των πραγμάτων, στήν όποία ειναι ευεπίφορη ή νεώτερη ίδίως γενεά, μού προσαχθεί ό ψόγος της προγονοπληξίας: ότι ύποστηρίζω πώς οί αρχαιοι μας πρόγονοι, κοντά σέ τόσα αλλα, γνώριζαν καί τίς καυστικές πολεμικές χημικές ούσίες καί ότι ό Νέσσος, πιθανως πολεμικός άντίπαλος τού Ήρακλέους, εκανε έναντίον του χημικό πόλεμο! Πράγματι, ένα δέν μπορεί κανείς νά άποκλείση τό δεύτερο -πολλές φορές ό μύθος ειναι μία ποιητική έκδοχή διαφόρων γεγονότων μέ σκοπό τήν στήριξη κάποιων μεταγενεστέρων πρακτικότερων αξιώσεων- στό πρωτο μπορεί νά άπαπάντηση καταφατικά, θυμίζοντας δύο περιστατικά άπό τόν Πελοποννησιακό πόλεμο: τήν πολιορκία των Πλαταιέων καί τήν πολιορκία τού Δηλίοu άπό τούς Λακεδαιμονίους. Έκει, οί πολιορκητές φαίνονται καλοί γνωστες των άρχων τού χημικού πολέμου, χρησιμοποιώντας κατά των πολιορκημένων άσφυκτικά άέρια. -Ας άφ~σoυμε δμως τό άσταθές έδαφος των ύποθέσεων, γιά νά άντιμετωπίσουμε μία περισσότερο πραγματιστικό~ ένστασι. ‘Η Διηάνειρα δηλητηρίασε τόν άνδρα της άπό ύπερβoλικη ~ άγάπη, χρησιμοποιώντας τό αίμα τού Νέσσου Άλλά τό αίμα είναι κόκκινο,ενω τό καθαρό θειούχο διχλωραιιθύλιο είναι ύγρό δχρουν. ‘Η ένστασις αύτι~ είναι επιεικώς βιαστική~. Μία συλλογή~ αίματος ύστερα από 8-10 λεπτά πήζει ι και δ,τι απομένει ρευστό, ιό ορός τού αίματος, είναι επίσης υγρόν αποχρουσών Αλλά και στη πιθανή~ περίπτωση πού ό όρός τού αίματος τού Νέσσου περιειχε προσμίξεις τοξικης ουσίας άπό τό βέλος τού ‘Ηρακλέους καί προσμίξεις σπέρματος, άφού συγκεντρώθηκεκκ αι προσφέρθηκε ύστερα άπό μία απόπειρα βιασμού, καί πάλι θά είχε, τό πολύ, χρωμα ύπόξανθο, δπως άκριβως καί τό δχι καθαρό θειούχο διχλωραιθύλιο, πού παρασκευαζόταν κατά την άγγλικη~ καί αμερικανική~ μέθοδο. Δέν γνωρίζω σέ ποιάν έκταση μπορεί νά γίνει αποδεικτη ~ ή υπόθεση που διατυπώθηκε Χωρίς άμφιβολία οί τοξικολογικοί παραλληλισμοί είναι άπόλυτα πραγματικοί. ‘Όμως ό κίννδυνος των ψευδων άναλογιων άνάμεσα σέ ασχετα πράγματα- είναι κι έδω παρόντες, καί δχι μόνον στην γλωσσολογική~ έρευνα. Εϋχομαι νά τους άπέφυγα. Καί θά μού ήταν άρκετό αν, μέ δσα ύποστριξα, έδωσα άφορμές γιά σκέψεις .•πηγη του θεματος -ελληνικη αγωγη αρ.φυλλου 4-57 ετος 2001-Του πολυκαρπου παπασπηλιοπουλου—ΙΑΤΡΟΥ– ΤΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ ΠΟΥ ΣΚΟΤΩΣΕ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΗ-Μυθος και πραγματικοτητα-

πηγη