Πάντα έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον μια άλλη γνώμη – παράλληλα με αυτήν που έχουμε διαμορφώσει εμείς ως Έλληνες – σχετικά με τη μεγάλη τραγωδία του νεώτερου ελληνισμού, στο τραγικό της αποκορύφωμα με την καταστροφή μιας λαμπρής πόλης, της Σμύρνης. Η αρμενικής καταγωγής συγγραφέας του βιβλίου, που γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1922, δυόμισι μήνες μετά τη δολοφονία του παππού της από έναν Τούρκο στρατιώτη και την άμεση διαφυγή της οικογένειάς της στην Αμερική, μας διηγείται το δράμα της καταστροφής της Σμύρνης από μιαν άλλη οπτική, όχι διαφορετική στην ουσία της, αλλά όπως αυτή βιώθηκε από την ενεργή κοινότητα μιας άλλης εθνότητας, της αρμενικής, που υπέστη κι εκείνη την απόλυτη βαρβαρότητα μιας εκκαθάρισης σχεδιασμένης πολύ πριν από την αποτρόπαιη εκτέλεσή της. Το βιβλίο αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει (μέσα από μια σειρά μαρτυριών ανθρώπων που έζησαν και επέζησαν από τα γεγονότα και τα αναφέρουν σε διάφορα ντοκουμέντα, αναμνήσεις και προσωπικά ημερολόγια) τη φρίκη που σκόρπισαν οι άτακτοι Τσέτες και ο τακτικός κεμαλικός στρατός στη Σμύρνη, μια πόλη – στολίδι… Ανάμεσα στις μαρτυρίες συγκαταλέγονται και αυτές Αμερικανών πολιτών που έζησαν εκ του ασφαλούς – όσο ασφαλής μπορεί να αισθάνεται κανείς σε παρόμοιες περιστάσεις – τα γεγονότα.
Ήδη από το κίνημα των Νεότουρκων, το 1908, οι ακραίοι κεμαλικοί εθνικιστές της οθωμανικής τότε Θεσσαλονίκης σχεδίαζαν μια νέα τάξη πραγμάτων που θα έθετε τέρμα στη διοικητική αντίληψη των θρησκευτικών αυτοκρατοριών μεταβαίνοντας στην αυστηρή διακυβέρνηση του κράτους – έθνους που απαιτούσε εθνική και θρησκευτική ομοιογένεια. Η καταστροφή της Σμύρνης, σε συνδυασμό με τις γενοκτονίες των ελληνικών και αρμενικών κυρίως πληθυσμών, υπήρξε μια σχεδιασμένη πολιτική διαδικασία που είχε ως αποτέλεσμα τον μετασχηματισμό της λεγόμενης Εγγύς Ανατολής.
Η καταστροφή της πόλης, παρ’ ότι είχε σχεδιαστεί αρκετά χρόνια πριν, ήρθε για τους κατοίκους της σαν κεραυνός εν αιθρία. Κανείς δεν περίμενε ή έστω δεν μπορούσε να υποψιαστεί αυτό που θα ακολουθούσε, αυτό που έμελλε να γίνει. Βασική ευθύνη φέρει η δικτατορική διακυβέρνηση του Έλληνα αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη, ο οποίος εμπόδισε με κάθε τρόπο την ενημέρωση του πληθυσμού στερώντας τον έτσι από το να λάβει στοιχειώδη μέτρα προστασίας του. Κανείς από του κατοίκους της Σμύρνης αλλά και της υπόλοιπης Ιωνίας δεν ήταν ενημερωμένος στοιχειωδώς για τις προθέσεις των Τούρκων εθνικιστών… Η καταστροφή της Σμύρνης υπήρξε το αποκορύφωμα ενός προσχεδιασμένου εγκλήματος που είχε απώτερο σκοπό την εκδίωξη από τη Μικρά Ασία των ελληνικών και αρμενικών πληθυσμών. Συνεργοί σε αυτό το ιστορικών διαστάσεων έγκλημα υπήρξαν τόσο οι μοναρχικοί κυβερνήτες των Αθηνών όσο και οι Μεγάλες Δυνάμεις, οι οποίες επέτρεψαν τη γενοκτονία των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και όχι μόνο στάθηκαν απαθείς απέναντι στο έγκλημα αυτό, αλλά εργάστηκαν για την εφαρμογή του. Είναι ιστορικά καταγεγραμμένη η αυστριακή και γερμανική συνέργεια στο έγκλημα της γενοκτονίας των Αρμενίων και της σφαγής χιλιάδων Ελλήνων. Έτσι κι αλλιώς, οι Γερμανοί είχαν ειδίκευση στον σχεδιασμό των γενοκτονιών – πολύ πριν τον εφαρμόσουν τόσο αποτελεσματικά σύμφωνα με τη γερμανική τάξη και αποτελεσματικότητα…