.jpg)
Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ,ΑΠΑΝΤΑ ΣΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΟΜΗΤΑ
Εν όψει της συναυλίας του στο Ηρώδειο στις 6 Ιουλίου, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών, ο Γιάννης Μαρκόπουλος απαντά στη δημοσιογράφο Κατερίνα Κόμητα, σε μια συνέντευξη που δημοσιεύεται αποκλειστικά στην εφημερίδα “Εφ” του Φεστιβάλ, αλλά εμείς την εξασφαλίσαμε για τους αναγνώστες μας.
Η συναυλία σας στο Ηρώδειο έχει τίτλο «Εντεύθεν». «Από εδώ» ξεκινώντας, λοιπόν,
απ’ τη σκιά της Ακρόπολης και την καρδιά του ελληνικού πολιτισµού, θα πάµε πού;
Ποιο είναι το ταξίδι που θα κάνουµε στις 6 Ιουλίου;
Γ.Μ. Ένα ταξίδι στην Ελλάδα, τότε, σήµερα, αύριο, σε στιγµές και βίους που
στάθηκαν περιµένοντας µαρτυρίες, σε τόπο αινιγµατικό και άσεµνα προικισµένο,
σε τόπο εµβληµατικό, όπως εγώ προσέγγισα και κατέγραψα µέσα από τη
µουσική µου κοιτάζοντας πολὺ κοντὰ τὰ πεῦκα τὸ γιαλὸ καὶ τ᾿ ἄστρα. Το ταξίδι
θα έχει πολλούς σταθµούς από συγκριµένες επιλογές τραγουδιών µου κυρίως,
από την ολότητα σχεδόν των έργων µου, έργα που κατέθεσα τα τελευταία κοντά
60 χρόνια αλλά και σε πρώτη εκτέλεση τέσσερα τραγούδια από τη νέα µου
δουλειά. Ο τίτλος αυτής είναι Εντεύθεν και θα κυκλοφορήσει το χειµώνα σε
δίσκο. Είναι ένας κύκλος τραγουδιών, και έρχεται µετά από αρκετό καιρό που
δεν έχω εκδώσει τραγούδια αλλά πιο σύνθετα έργα. Ήρθε όµως η ώρα του
Εντεύθεν. Ακόµα, θα παρουσιάσω σε πρώτη εκτέλεση το έργο µου Κονσέρτο-
Ραψωδία για νέι (σ.σ. αρχαίος αυλός). Κάποιες φορές δεν είµαι βέβαιος εάν
παρατηρούµε την Ακρόπολη ή µας παρατηρεί και αυτή. Και αν ναι,
συνοµιλούµε;
Όλα αυτά τα χρόνια εξακολουθείτε να δηµιουργείτε µε αµείωτη ένταση. Από πού
προκύπτει αυτή η αστείρευτη έµπνευση;
Γ.Μ.Θα νόµιζε κανένας -έτσι όπως µε ρωτάτε- ότι έχω γίνει ένας αέναος χείµαρρος
σύνθεσης και ότι είµαι φορτωµένος µε βαρύτατες αποσκευές, γεµάτες από
µουσική και τραγούδια. Όχι, δεν είναι έτσι. Μέχρι τώρα τα έργα που έχω
συνθέσει δεν είναι πάρα πολλά ούτε έχουν την πολλαπλή χρήση που συναντάει
κανείς στον ηχητικό νεφελώδη ορίζοντα της χώρας µας. Και εξηγούµαι. Μετά
την αποκτηθείσα πρώτη ύλη ενός µουσικού έργου (µελωδία, ρυθµική αγωγή,
αρµονικές συντεταγµένες και σχεδιασµός του µορφικού και ενορχηστρωτικού
τοµέα) εργάζοµαι συνεχώς -και πολλές φορές- ένα έργο µπορεί να χρειαστεί και
χρόνια για να ολοκληρωθεί. Παράδειγµα για τη σύνθεση της λαϊκής λειτουργίας Ελεύθεροι Πολιορκηµένοι που συνέθεσα πάνω στα ποιητικά σχεδιάσµατα του
εθνικού µας ποιητή Διονυσίου Σολωµού εργάστηκα δεκατέσσερα χρόνια. Για την
Λειτουργία του Ορφέα χρειάστηκα πέντε χρόνια για τη σύνθεσή της και την
οργάνωση του µορφικού κώδικα.
Βέβαια πολλά ανέκδοτα τραγούδια και συνθέµατα τα ξαναδουλεύω ή τα
µεταµορφώνω ή τα διαγράφω κρατώντας ίσως ένα µελωδικό µέρος.
Έχω ενορχηστρώσει ξανά για µεγάλη ορχήστρα, χορωδία και φωνές -δίνοντας
νέα ορχηστρικά χρώµατα- αρκετά από τα µουσικά µου έργα, ιδίως αυτά που
έχουν θεµατικό άξονα µε βάσει το τραγούδι, όπως είναι η Θητεία, το Χρονικό, ο
Ήλιος ο πρώτος, οι Μετανάστες, το Σεργιάνι στον κόσµο, η Ιθαγένεια κ.ά. χωρίς
να αλλάζει κανένα στοιχείο της υφής τους στη µελωδία, στην αρµονία και στο
ρυθµό τους.
Κάτι ή είναι ολοκληρωµένο ή δεν είναι, µε αντιπροσωπεύει ή όχι. Για να φτάσω
εκεί θα εργαστώ πολύ και οι συνεργάτες µου πρέπει να έχουν µεγάλη υποµονή
και κατανόηση. Έχω υπάρξει ανυποχώρητος και δύσκολος. Και αυτό ενίοτε µε
έχει τυραννήσει.
Γεννηθήκατε και µεγαλώσατε στην Κρήτη. Ο πατέρας σας δικηγόρος διετέλεσε
νοµάρχης Λασιθίου. Πως ήταν τα παιδικά σας χρόνια; Διάβασα παλιότερη
συνέντευξη και υπάρχει πλούτος εικόνων. Έχετε πει ότι το σπίτι που µένατε ήταν
µεγάλο. Από τη µια κατοικούσαν πρόσφυγες και από την άλλη ευκατάστατοι
άνθρωποι. Μιλήσατε για τις αµέριµνες βόλτες στην ακρογιαλιά µε τους φίλους, για
τον καιρό που περνούσατε το µεσοκαλόκαιρο στο βουνό µε την οικογένειά σας…
Γ.Μ.Τα παιδικά µου χρόνια στην Ιεράπετρα δεν ήταν µόνο ανέµελα. Ανήκω σε µια
γενιά που, από την γέννησή της, δοκιµάστηκε από τον Δεύτερο Παγκόσµιο
Πόλεµο.
Παράλληλα -όπως σωστά τα έχετε διαβάσει αυτά που έχω πει σε παλαιότερες
συνεντεύξεις- έχω εδώ να σας προσθέσω και κάτι άλλο. Απέναντι από το πατρικό
σπίτι υπήρχε και ακόµη υπάρχει µια τροµερή σε παιδική ένταση πλατεία, που
κατέληγε στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, τριάντα µέτρα µακριά από την
εξώπορτα του σπιτιού. Πέντε καµπάνες που τις έκρουε πολύ ωραία και παρήγαγε
υπέροχους σκοπούς ένας πανύψηλος καµπανοκρούστης, διοχέτευαν τον ήχο τους
σε όλη τη πόλη. Η παρέα µας –συνοµήλικοι- αφού ψέλναµε πρώτα τα εγκώµια,
περιµέναµε τις χαρµόσυνες καµπάνες της Ανάστασης για να προσθέσουµε µε τις
δυνατές µας φωνές τα δικά µας αρµονικά ξεσπάσµατα σαν να θέλαµε να
απαντήσουµε. Έπειτα τρέχαµε στην απέραντη παραλία για παιχνίδια. Κάποια
στιγµή θυµάµαι ότι έψαχνα ρυθµούς για να τους συνταιριάσω µε τους ήχους των
ρυθµών των κυµάτων. Από τότε άνοιξε για µένα µια θύρα για τους ρυθµούς των
συνθέσεών µου. Όλη µου η παιδική ηλικία σα να χωράει σε αυτή τη στιγµή, τις
απαρχές που περιέχουν τα πρώτα µουσικά σκιρτήµατα, το «εντεύθεν» µου.
Κρίνοντας κανείς από το έργο σας φαίνεται ότι τα παιδικά χρόνια στην Κρήτη ήταν
καθοριστικά για τη µετέπειτα πορεία σας ως άνθρωπο και ως δηµιουργό. Θέλω να
πω, αν είχατε γεννηθεί σε άλλο µέρος της Ελλάδας, είναι σίγουρο ότι το έργο σας θα
ήταν εντελώς διαφορετικό.
Γ.Μ. Μα είµαι Έλληνας.
Η Κρήτη διαφύλαξε πολλά στοιχεία του πολιτισµού µας, πράγµατα που στην
υπόλοιπη Ελλάδα δεν είχαν την προνοητικότητα να διαφυλάξουν ή πολύ
περισσότερο να ανανεώσουν. Όµως, όπως γνωρίζουν όλοι οι Έλληνες και πολλοί
ξένοι, η µουσική µου και εν γένει η τέχνη µου φέρνει στον κόσµο τα µηνύµατα
και τη σκέψη του σύµπαντος ελληνισµού.
Αλήθεια ποια είναι η αγαπηµένη σας µαντινάδα και γιατί;
Γ.Μ. Μετά χαράς να σας πω. Όπως ασφαλώς θα γνωρίζετε ο ποιητής Βιτσέντζος
Κορνάρος µε το υπέροχο ποιητικό και ερωτικό έπος του Ερωτόκριτος έδεσε ξανά
το νήµα της τέχνης και της ύπαρξης του ελληνισµού που συνδέει την αρχαία
Ελλάδα µε την εποχή της κρητικής Αναγέννησης.
Στον Όµηρο συγκεντρωθήκαν όλοι οι Αχαιοί σ’ αυτόν τον ιστορικό άξονα:
Ελένη / έρωτας / Πάρις / πόλεµος.
Σε αντιστοιχία, στον Ερωτόκριτο διακλαδώνονται σ’ ένα άλλο άξονα:
Αρετή / Ερωτόκριτος / έρωτας / πόλεµος / Γιόστρα-κονταροκτύπηµα.
Η Κρήτη απ’ το ποίηµα αυτό γέµισε µε µαντινάδες. Σας αναφέρω το δίστιχο που
κοσµεί ως προµετωπίδα τον τόµο ποιηµάτων του Γιώργου Σεφέρη που
προέρχεται από τον Ερωτόκριτο του Βιτσέντζου Κορνάρου:
«Μα όλα για µένα σφάλασι και πάσιν άνω – κάτω
για µε ξαναγεννήθηκεν η φύση των πραµάτω».
Υπάρχουν έργα σας που έχουν παραµείνει ανέκδοτα; Αν ναι, γιατί;
Γ.Μ.Υπάρχουν.
Από τους 24 Πυρρίχιους Χορούς έχουν εκδοθεί µόνο οι 7. Υπάρχει το Τρίπτυχο για
βιολί και ορχήστρα. Τα Μητρώα για έγχορδα και σόλο όργανα και αρκετά άλλα.
Αυτά είναι έργα προς έκδοση.
Υπάρχουν και έργα που ο ίδιος κρατώ ανέκδοτα. Ένα από αυτά είναι η Μουσική
τελετουργία σε έξι µέρη Ιδού ο Νυµφίος που ολοκλήρωσα το 1968 στο Λονδίνο
και στο οποίο ανήκει η φωνητική σύνθεση Ζάβαρα κάτρα νέµια που κατ’
εξαίρεση εξέδωσα. Δεν ήρθε ακόµα ή ώρα.
Στις αρχές τις δεκαετίας του 1970 προτείνετε «Επιστροφή στις ρίζες» που ορίζεται
από εσάς ως «σχεδιασµός του µέλλοντος, µε στοιχεία από άφθαρτες πηγές της
ζωντανής µας παράδοσης, σε συνδυασµό µε επιλεγµένες σύγχρονες πληροφορίες
τέχνης». Σήµερα, τι αξία έχει εκείνη η πρότασή σας;
Γ.Μ.Θεωρήθηκε παγκόσµια µια επαναστατική κίνηση. Η επιστροφή στις ρίζες λοιπόν
έχει απόλυτη σχέση µε το περιβάλλον για ένα ευοίωνο µέλλον και είναι πλέον
παγκόσµιο κίνηµα που επεκτείνει την επιρροή του στους λαούς. Δίχως πολλές
παραµέτρους, η πρόταση αυτή έχει τη δική της οριοθέτηση µέσα στον κόσµο της
τέχνης, της φιλοσοφίας και της ιστορίας. Η τέχνη δεν περιλαµβάνει µόνο τη
µουσική, το τραγούδι, τον χορό αλλά τουλάχιστον -όπως επανειληµµένα έχω πει-
και όλο το φάσµα της δηµιουργίας και του πνεύµατος. Ο Πλάτων είναι ζωντανή
παράδοση, όπως και οι τραγικοί, οι κλασικοί συνθέτες, συγγραφείς, ποιητές,
ζωγράφοι, γλύπτες, οι νοµοθέτες, οι γεννήτορες θρησκειών κ.λ.π. που τα έργα
τους είναι διαχρονικά.
Η παράδοση για µένα, είναι ένας ωκεανός αέναος, απ’ όπου µπορεί κανείς ν’
αντλήσει και έµπνευση, αν κάτι τον ενδιαφέρει στο µοναχικό του ταξίδι στην
τέχνη µέσα στον παρόντα χρόνο και το µέλλοντα, δίχως αντιγραφές και δίχως
µιµήσεις.
Τι κινδύνους, τι προκλήσεις και τι χαρά κρύβεται ενδεχοµένως στο να προσπαθήσει
κανείς να συνδυάσει το σαντούρι µε την ηλεκτρική κιθάρα;
Γ.Μ. Ασφαλώς θα εννοείται το µακράς διάρκειας τραγούδι-µπαλάντα Ηλεκτρικός
Θησέας σε στίχους Δηµήτρη Βάρου, όπου συνδυάζονται η ηλεκτρική κιθάρα και
το ηλεκτρικό µπάσο όχι µόνο µε το σαντούρι αλλά και µε το βιολί, τη λύρα, το
νταούλι µε τη ντραµς και έχει µια µακρινή σχέση µε το έργο µου Θησέας,
χορόδραµα που εκπόνησα 22 χρονών. Ίσως να είναι και η συνέχειά του. Όταν
συνθέτω ένα µουσικό έργο ή ένα απλό τραγούδι υπάρχει συγκεκριµένος σκοπός
και η έµπνευση αντλείται από πράξεις, σχήµατα και χρώµατα του κόσµου που
µας περιβάλει, από τον ανθό των αισθηµάτων, από τα τινάγµατα της
ιδιοσυγκρασίας µου και τον βαθµό της ευαισθησίας µου και πάνω απ’ όλα από
ισχυρά βιώµατα µου.
Η ηλεκτρική κιθάρα εισβάλει και στο έργο µου Οροπέδιο και ακόµη στο
τραγούδι Παπαντόπ που έχει χαρακτηρισθεί ως το πρώτο ραπ. Υπάρχει λόγος
που έχω επιλέξει την ηχητική τους σε ορισµένα έργα µου.
Ο ηλεκτρικός ήχος δεν έχει υποδοχή στον ανθρώπινο οργανισµό διαχρονικά,
όπως έχουν σε αυτόν τα φυσικά όργανα.
Η αισθητική και οι δρόµοι της µουσικής µου αντανακλούν την απαραίτητη
προϋπόθεση για την αποδοχή της σ’ αυτούς που την κατανοούν και την αγαπούν.
Πως ακούτε σήµερα τα παλιότερα έργα σας; Εννοώ το εξής: καθώς τα χρόνια
περνούν οι περιρρέοντες ήχοι αλλάζουν. Για παράδειγµα ο ήχος σήµερα είναι πολύ
περισσότερο ηλεκτρονικός. Πως επηρεάζουν ένα συνθέτη αυτές οι αλλαγές που
έχουν επέλθει όταν ξαναβλέπει τα παλιότερα έργα του;
Γ.Μ.Οδός άνω και κάτω µία. (σ.σ. Ο συνθέτης στην απάντησή του χρησιµοποιεί τη γνωστή φράση του
φιλόσοφου Ηράκλειτου).
Η χώρα και ο ελληνικός λαός τα τελευταία χρόνια αντιµετωπίζουν µεγάλες
δυσκολίες. Ποια νοµίζετε ότι πρέπει να είναι η στάση των ελλήνων απέναντι στα
γεγονότα που ζούµε;
Γ.Μ. Σίγουρα όχι παθητική αλλά ούτε και αντιδραστική για την αντίδραση. Ένας
φίλος της χώρας µας ενηµερωµένος για µας θα έλεγε, ότι οι Έλληνες περνούν µία
βαθιά κρίση σε όλα τα επίπεδα, νιώθουν µπερδεµένοι και αµήχανοι απέναντι στα
γεγονότα, νιώθουν επίσης µια ιδιαίτερη µοναξιά, ίσως και εγκατάλειψη, άλλοτε
οργή άλλοτε θλίψη που εσωτερικεύεται και δεν βρίσκει διέξοδο που να
παρηγορεί.
Νοµίζω ότι οι Έλληνες πρέπει να πάρουν τη µοίρα στα χέρια τους και να
συνειδητοποιήσουν ότι εκείνοι και µόνο, συλλογικά και χωρίς υπεκφυγές,
µπορούν να φτιάξουν τον τόπο τους όπως εκείνοι θέλουν. Νοµίζω ότι οι ξένοι
πρέπει να αλλάξουν τη στάση τους προς τη χώρα µας. Το να σηκώνεις ένα
δάκτυλο και να κατηγορείς έναν λαό, όχι απλά δεν βοηθάει, αλλά εξοργίζει. Ένας
άνθρωπος που του κατεβάζεις το κεφάλι έχει µια ψυχολογία που δεν οδηγεί σε
άνοδο.
Σήµερα επανεξετάζονται τα πάντα. Όλα τα της διαβίωσης κεκτηµένα.
Χρειαζόµαστε τη δηµιουργική ενέργεια πολλαπλών τοπικών πρωτοβουλιών που
κινούνται στη κατεύθυνση της τέχνης, της εκπαίδευσης, της επικοινωνιακής
γνώσης, για ένα πλησίασµα «αγχιβασίην» -µέσα στις σύγχρονες κοινωνίες- στις
ελεύθερες σκέψεις των νέων που εξεγείρονται και ζητούν µεταρρυθµιστική
αφύπνιση• νέους δρόµους για µια «ηθική» και «κοινωνική» αναγέννηση.
Επανειληµµένα έχω πει από το 1978 µέχρι τώρα ότι πρώτα αλώνεται και
υποβαθµίζεται µια χώρα πνευµατικά και καλλιτεχνικά και µετά κυριαρχείται και
οικονοµικά.
Έχω βαθύ θαυµασµό για τη νεανική επιχειρηµατική πρωτοβουλία στη χώρα µας.
Για νέους ανθρώπους που µε απίστευτη δηµιουργικότητα και εργατικότητα
υλοποιούν ιδέες και πολλές φορές καινοτοµούν σε παγκόσµιο επίπεδο. Με
συνεπαίρνει το πάθος και η δυναµική τους. Δεν θέλουν απλά να φέρουν κάτι ξένο
εδώ, θέλουν να δηµιουργήσουν κάτι Ελληνικό µε διεθνείς προοπτικές. Αυτή είναι
η Ελλάδα νοµίζω που όλοι ονειρευτήκαµε.
Πίσω από την αινιγµατική φράση Ζάβαρα κάτρα νέµια, την οποίο εσείς εφεύρατε
προκειµένου να αποφύγετε τη λογοκρισία που επέβαλε η χούντα, κρύβεται η φράση
«λάβαρα µαύρα ανέµισαν». Σωστά;
Γ.Μ.Από τη λογοκρισία της εποχής όχι µόνο αυτό αλλά και άλλα έργα µου
δεινοπάθησαν. Προς ενηµέρωση σας η λέξη «αλληλουχία» που αρχικά έγραψα
έγινε «αλληλούια». Κάποια µέρα θα µιλήσω για όλη αυτή την εποχή.
Αν ήταν να διασώσετε ένα µόνο έργο σας, ποιο θα ήταν αυτό και γιατί;
Γ.Μ. Έχετε δει ασφαλώς το κινηµατογραφικό έργο Η εκλογή της Σόφι. Εξακολουθώ να έχω τη σοφία να απορρίπτω αυτού του είδους τα διλήµµατα.
Καλλιτεχνικά, γίνατε αυτό που είχατε ονειρευτεί;
Γ.Μ. Δεν ξέρω ακόµη.