Ένα νέο Σαράγιεβο;

του Γιώργου Πρεβελάκη*

Εκατό χρόνια πριν, ουδείς φανταζόταν τις καταιγιστικές εξελίξεις μετά από ένα ιστορικά «τυχαίο» επεισόδιο: η δολοφονία του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάρδου στο Σαράγιεβο εισήγαγε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο τον οποίο, είκοσι χρόνια αργότερα, ακολούθησε ο Δεύτερος.
Οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι άλλαξαν άρδην τις διεθνείς ιεραρχίες ανέτρεψαν την….
ευρωπαϊκή παγκόσμια κυριαρχία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση χώρισαν στα δύο την γηραιά ήπειρο, οι παλαιές αποικιοκρατικές δυνάμεις έχασαν τις αυτοκρατορίες τους, η Ευρώπη εξουθενώθηκε ιδεολογικά, ενοχοποιημένη για το αποικιοκρατικό παρελθόν και για τα ναζιστικά εγκλήματα.

Η σταδιακή βελτίωση της κατάστασης και των συνθηκών ανέδειξε την Ευρώπη σε πρώτη οικονομική δύναμη στον κόσμο. Μολονότι ασθενής στρατιωτικά και πολυφωνική πολιτικά και διπλωματικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα διαθέτει αξιόλογο ηθικό κύρος. Κυριαρχεί παγκοσμίως ως «ήπια δύναμη», soft power. Όμως οι θεμελιακές γεωπολιτικές αντιθέσεις, μείζον χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής ιστορίας, δεν εξαφανίστηκαν. Η μεταπολεμική ευημερία απλώς τις συνεκάλυψε. Η οικονομική κρίση τις επαναφέρει στην επιφάνεια.

Στον ανατολικό ορίζοντα, η ουκρανική κρίση υπενθυμίζει ότι η σχέση της Ευρώπης με την Ρωσία διαθέτει πάντοτε αποσταθεροποιητικό δυναμικό. Στην μεγάλη ευρωπαϊκή πεδιάδα, το σύνορο της επιρροής της Ρωσίας και της Γερμανίας αποκτά και πάλι κινητικότητα.

Τα προβλήματα δεν περιορίζονται αποκλειστικά στην Ανατολή. Για πρώτη φορά οι Ευρωπαίοι ηγέτες απέτυχαν να επιλέξουν τον νέο Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ομοφώνως. Το Ηνωμένο Βασίλειο απομονώθηκε ως αντίδραση, απειλεί να αποσυρθεί από την Ένωση. Μοιάζει με ειρωνία της Ιστορίας: η διασπαστική επιλογή αποφασίστηκε με διαφορά ωρών από την εκατοστή επέτειο της δολοφονίας του Αρχιδούκα στο Σαράγιεβο.

Οι τέσσερεις μεγάλες γεωπολιτικές οντότητες της ιστορικής Ευρώπης, η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ρωσία, επανασυνθέτουν την ευρωπαϊκή γεωμετρία. Η γεωπολιτική κινητικότητα της Ευρώπης προστίθεται στην Μεσανατολική ρευστότητα. Πρόκειται για άκρως ανησυχητικές εξελίξεις, ιδιαίτερα καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν περιορισμένες δυνατότητες και διάθεση να διαδραματίσουν εκ νέου σταθεροποιητικό ρόλο.

Οι ιστορικοί θεωρούν ότι η δολοφονία του Αρχιδούκα βρήκε την Ευρώπη χωρίς φωτισμένους και χαρισματικούς ηγέτες επομένως, η πορεία προς τον Μεγάλο Πόλεμο οφείλεται, κατ’αρχήν, στην πολιτική μετριότητα. Εκατό χρόνια μετά, η εικόνα δεν φαίνεται να έχει αλλάξει. Η ισχυρότερη ευρωπαϊκή πολιτική προσωπικότητα, η Καγγελάριος της Γερμανίας, δύσκολα αντέχει στην σύγκριση με τον Churchill, τον Adenauer, τον De Gaulle ή ακόμη με τους προσφάτους Mitterrand και Kohl.

Εάν επιβεβαιωθεί η αποκλίνουσα ευρωπαϊκή πορεία του Ηνωμένου Βασιλείου εάν την κρίση ανάμεσα στην Ρωσία και την Ευρωπαϊκή Ένωση διαδεχθεί η σύγκλιση την οποία έχει κάθε λόγο να επιθυμεί ο γερμανικός οικονομικός παράγων και προδιαγράφει η ιστορική αμφιταλάντευση στην σχέση των δύο εθνών εάν, τέλος, ο συσχετισμός Γαλλίας-Γερμανίας συνεχίσει να τροποποιείται προς όφελος της «κεντρικής δύναμης», θα αναβιώσει ο αγγλοσαξωνικός γεωπολιτικός εφιάλτης τον οποίο σκιαγράφησε στην αρχή του εικοστού αιώνα ο Halford Mackinder: η οργάνωση της Ευρώπης και της Ασίας γύρω από έναν άξονα/κέντρο μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας, οδηγεί σε παγκόσμια ηγεμονία, εχθρική προς τα αγγλοσαξωνικά συμφέροντα.

Αυτή η «γεωπολιτική αναπαράσταση» εξηγεί ένα μεγάλο μέρος της αγγλικής και της αμερικανικής στάσης απέναντι στην Ευρώπη κατά τον περασμένο αιώνα.

Η Ιστορία διδάσκει να μην υποτιμούμε τον ψυχολογικό παράγοντα, όπως εκφράζεται από τις γεωπολιτικές αναπαραστάσεις. Μια ενδεχόμενη αγγλική απομάκρυνση από την Ένωση θα μπορούσε να επηρεάσει επί τα χείρω την αμερικανική στάση έναντι της Ευρώπης- με ανυπολόγιστες συνέπειες για το μέλλον.

Το εκκολαπτόμενο ψυχολογικό ρήγμα ανάμεσα στο Ηνωμένο Βασίλειο και την ευρωπαϊκή πλειοψηφία πρέπει να πληρωθεί, το ταχύτερο. Η επετειακή ανάμνηση της δολοφονίας στο Σαράγιεβο παραπέμπει στην έκφραση του Arnold Toynbee « one thing leads to another » δηλαδή, ένα γεγονός με περιορισμένη καθ’εαυτήν σημασία μπορεί να οδηγήσει, μέσα από την συσσώρευση διαδοχικών σφαλμάτων, σε γενικευμένη καταστροφή.

ΟΙ σημερινοί πολιτικοί ηγέτες της Ευρώπης έχουν την ευκαιρία να διαψεύσουν τον παραλληλισμό με τους προ αιώνος προκατόχους τους. Το νέο ιστορικό «ατύχημα» πρέπει να τεθεί υπό έλεγχον. Εγκαίρως.

* Καθηγητής, Έλληνας πρέσβυς στον ΟΟΣΑ

http://www.europeanbusiness.gr/