Ζεόλιθος ή χρυσός;

ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ

Του ΓΙΑΝΝΗ ΤΟΛΙΟΥ*

Ασφαλώς για τη μεγάλη πλειοψηφία των αναγνωστών, το δίλημμα «ζεόλιθος ή χρυσός», δημιουργεί απορία και ίσως αμηχανία. Ο μεν ζεόλιθος είναι σχεδόν άγνωστος, ο δε χρυσός πολύ γνωστός ….αλλά με πολλές «αμαρτίες» στη Χαλκιδική και κυρίως στις Σκουριές!

Κατά την πρόσφατη περιοδεία στον Έβρο (Αλεξανδρούπολη και Ορεστιάδα) με θέμα την «παραγωγική ανασυγκρότηση», ήλθα πρώτη φορά σε επαφή με το θέμα ζεόλιθος. Πρόκειται για ένα κρυσταλλικό λευκής απόχρωσης πέτρωμα, με πολλά οικονομικά και αναπτυξιακά πλεονεκτήματα. Ο ζεόλιθος μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη γεωργία για εμπλουτισμό εδάφους και νερών (δέσμευση βαρέων μετάλλων όπως νικέλιο, χρώμιο, χαλκός, κά), στη φαρμακευτική βιομηχανία (χάπια διάλυσης τοξικών στο στομάχι), στο περιβάλλον (καταπολέμηση ευτροφισμού φυκιών, απορρόφηση κεσίου όπως στη Φουκουσίμα), στη βελτίωση ζωοτροφών, ενώ η σκόνη του επιφέρει καλύτερη ανάπτυξη φυτών και κατ’ επέκταση ζώων που τρέφονται από αυτά, κά. Ο ζεόλιθος θεωρείται στρατηγικό υλικό (τα τελευταία χρόνια οι κινέζοι δείχνουν έντονο ενδιαφέρον). Τα αποθέματα στην Ελλάδα (περιοχές Πετρωτά, Πεντάλοφο και Τρίγωνο Έβρου) είναι υψηλής καθαρότητας (πάνω από 90%), ενώ η εξόρυξη γίνεται επιφανειακά. Στην περιοχή Πετρωτά τα αποθέματα εκτιμώνται 100 εκατ. τόνους (εκμετάλλευση …αιώνων). Η Ελλάδα θα μπορούσε σύμφωνα με τους ειδικούς, να ήταν από τις μεγαλύτερες εξαγωγικές χώρες αλλά δυστυχώς εισάγει ζεόλιθο κατώτερης ποιότητας από Βουλγαρία και Τουρκία (γύρω στους 50-60 χιλ. τόνους το χρόνο με 350 € ανά τόνο, δαπανώντας 18-20 εκατ. €), στερώντας τη χώρα από θέσεις εργασίας, εισόδημα και ανάπτυξη, ιδιαίτερα στην ευαίσθητη περιοχή του Έβρου!

Στο ερώτημα γιατί συμβαίνουν όλα αυτά, η απάντηση είναι λόγω «διαπλοκής» κυβερνητικών παραγόντων (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ), με εκλεκτούς της οικονομικής ελίτ. Με βάση δημοσιεύματα του τοπικού τύπου, η εκμετάλλευση ζεόλιθου στα Πετρωτά, ανατέθηκε αρχικά χωρίς διαγωνισμό στην εταιρία «GEO-VET, Ν. Αλεξανδρίδης & Σια ΟΕ» (έμμεση στήριξη του βουλευτή Έβρου του ΠΑΣΟΚ, Γ.Ντόλιου), με προβλεπόμενη επένδυση 40 εκατ. €, συμμετοχή ελληνικού δημοσίου 8% και απασχόληση γύρω στα 80 άτομα. Οι αντιδράσεις στην «απ’ ευθείας ανάθεση» από επιχειρηματικούς κύκλους, οδήγησε στην απόφαση προκήρυξης διεθνούς διαγωνισμού με ευθύνη της Περιφέρειας, η οποία όμως τώρα δεν έγινε ποτέ, ενώ συνέβησαν διάφορα τραγελαφικά. Μετά την οριστική απόρριψη της απ’ ευθείας ανάθεση (2009) και προσφυγής σε διεθνή διαγωνισμό, η Περιφέρεια μετά από «αίτηση θεραπείας» της «GEO-VET», της ανάθεσε και πάλι χωρίς διαγωνισμό την εκμετάλλευση (αρχές 2011) την οποία σταμάτησε ο υφυπουργός Γ.Μανιάτης (Ιούνιο ‘2011) με την εντολή διεθνούς διαγωνισμού, χωρίς όμως να γίνει κάτι. Στο πάγωμα του διαγωνισμού είχε ανάμιξη ο πρ. υπουργός Περιβάλλοντος Γ.Παπακωνσταντίνου, προκειμένου, σύμφωνα με δημοσίευμα «Ελευθεροτυπίας», να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα εταιρίας στην οποία (όπως θα δούμε) μετείχε συγγενικό του πρόσωπο! Όσον αφορά τα κοιτάσματα ζεόλιθου στην περιοχή Πεντάλοφου, έχουν ανατεθεί από το 1997 για 30 χρόνια στην εταιρία «S & B» (ομίλου Κυριακόπουλου, πρώην προέδρου ΣΕΒ), αλλά δεν έχει κάνει καμιά εξόρυξη, ενώ εισάγεται ζεόλιθος από κοίτασμα που εκμεταλλεύεται θυγατρική του στη Βουλγαρία (περιοχή Κίρτζαλι), στο ΔΣ της οποίας συμμετέχει η Ελένη Παπακωνσταντίνου, εξαδέλφη του Γ.Παπακωνσταντίνου, της οποίας το όνομα ήταν στη λίστα «Λαγκάρντ».! Αξίζει να σημειωθεί ότι η μη εκπλήρωση συμβατικών υποχρεώσεων εκ μέρους της «S & B», έπρεπε να είχε αφαιρεθεί η άδεια και να είχαν επιβληθεί χρηματικά πρόστιμα, αλλά η «Πολιτεία» (κυβερνήσεις ΝΔ και ΠΑΣΟΚ) δεν έκαναν καμιά ενέργεια, ενώ η σύμβαση παραχώρησης ανανεώθηκε ως το 2017!

Η εμπειρία από την εκμετάλλευση του χρυσού στην περιοχή της Χαλκιδικής είναι λίγο-πολύ γνωστή, αν και ο θόρυβος «περί τρομοκρατικών ενεργειών» στις Σκουριές έχει κρύψει την ουσία του προβλήματος. Η ιστορία ξεκινά από παλιά με την παραχώρηση της εκμετάλλευσης των μεταλλείων Στρατωνίου, Σκουριών, Ολυμπιάδας, στην καναδική εταιρία TVX Hellas (Μεταλλεία Κασσάνδρας). Το 2003 η εταιρία παραχώρησε τα μεταλλεία στο ελληνικό δημόσιο αντί 11 εκατ. €, τα οποία την ίδια ημέρα παραχωρήθηκαν στην καναδική πολυεθνική «Eldorado Gold» (Ελληνικός Χρυσός) αντί 11 εκατ.€, χωρίς διεθνή διαγωνισμό και χωρίς την εκτίμηση των στοιχείων του ενεργητικού της. Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά από προσφυγή της Κομισιόν, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταδίκασε πρόσφατα την Ελλάδα διότι δεν ανέκτησε την κρατική ενίσχυση ύψους 15,3 εκατ. € που είχε δώσει στην «Ελληνικός Χρυσός», με πώληση κρατικών περιουσιακών στοιχείων σε τιμή χαμηλότερη της αξίας τους, απαλλάσσοντας ταυτόχρονα από την καταβολή των αναγκαίων φόρων. Το ποιος θα καταβάλει το ποσό είναι ανοικτό ζήτημα. Από την άλλη η παραχώρηση στην «Eldorado Gold» 317.000 στρεμμάτων στη Βόρεια Χαλκιδική (μαζί των κοιτασμάτων χρυσού και χαλκού στις Σκουριές αξίας 12 δις δολ.), έγινε με ληστρικούς όρους. Η σύμβαση (2003) προβλέπει εκτός από το δικαίωμα εξορυκτικής δραστηριότητας σε άλλες περιοχές, την καταβολή στο ελληνικό δημόσιο μόλις 11 εκατ. € και συμμετοχή του Ομίλου Μπόμπολα 5%, ενώ η διάρκεια εκμετάλλευσης εκτιμάται 25 χρόνια. Εκτός από τον αποικιακό χαρακτήρα της σύμβασης οι επιπτώσεις στο περιβάλλον θα είναι τεράστιες (καταστροφή αρχέγονου δάσους χιλιάδων στρεμμάτων, μόλυνση υδάτων από κυανιούχο νάτριο κά), ενώ θα ισχύει καθεστώς σκλαβιάς για τους 700 περίπου εργαζόμενους στα μεταλλεία. Ένα πρόσφατο γεγονός ήλθε να αναδείξει τους κινδύνους από τη ληστρική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων, όταν στο λιμάνι Θεσσαλονίκης συμπυκνωμένος χρυσούχος αρσενοπυρίτης σε κοντέϊνερ της «Ελληνικός Χρυσός» με προορισμό την Κίνα, είχε διαρροή με αποτέλεσμα μπλοκάρισμα εξαγωγών και σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι αντιδράσεις των κατοίκων στις Σκουρίες είναι απολύτως δικαιολογημένες, παρόμοιες ανάλογων αντιδράσεων σε άλλες χώρες. Ειδικότερα στη Ρουμανία η κυβέρνηση κάτω από την πίεση της κρίσης παραχώρησε χρυσοφόρα κοιτάσματα στην περιοχή Ρόζια Μοντάνα στην καναδική εταιρία «Gabriel Resources» με συμμετοχή του κράτους 19,3% και 6% στα τελικά κέρδη (στην Ελλάδα ούτε κι αυτά!), όμως μετά από τις διαμαρτυρίες των κατοίκων αναγκάστηκε να αναστείλει την εξόρυξη του.

Το μεγάλο ζήτημα της ανάπτυξης και της αξιοποίησης ορυκτών πόρων (ζεόλιθου, χρυσού, κά), πρέπει να γίνει με όρους «παραγωγικής ανασυγκρότησης». Πρώτος παράγοντας είναι η αποδοχή και στήριξη των πρωτοβουλιών από τον ίδιο τον λαό και τις τοπικές κοινωνίες. Στη περίπτωση του ζεόλιθου οι κάτοικοι του Έβρου θέλουν την άμεση αξιοποίηση του για ανάπτυξη της περιοχής, ενώ στην περίπτωση του χρυσού οι κάτοικοι είναι αντίθετοι. Άρα δεν μπορεί να προχωρήσει τίποτα χωρίς τη στήριξη του πληθυσμού. Δεύτερον, αποτροπή κάθε ενέργειας που βαρύνει το περιβάλλον. Δεν μπορεί να υπάρξει βιώσιμη ανάπτυξη και αξιοποίηση ορυκτών πόρων με υποβάθμιση ή αγνόηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Τρίτον, σε συνθήκες βαθιάς κρίσης ο ευρύτερος δημόσιος τομέας (κεντρική διοίκηση, αυτοδιοίκηση, ΔΕΚΟ) πρέπει να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο. Ειδικότερα στο ζεόλιθο η αξιοποίηση του πρέπει να γίνει σύμφωνα με τις προτάσεις φορέων και κατοίκων της περιοχής: Ενιαία αντιμετώπιση των κοιτασμάτων Πεντάλοφου-Πετρωτών, σύσταση δημόσιου φορέα εκμετάλλευσης με συμμετοχή της Περιφέρειας και του δήμου Ορεστιάδας, ρήτρα εντοπιότητας στις θέσεις εργασίας με εξαίρεση ειδικευμένο προσωπικό, σιδηροδρομική σύνδεση με λιμάνι Αλεξανδρούπολης για εξαγωγή υλικού, ρήτρα τοπικής διάθεσης προϊόντος (8-10%) σε μονάδες μεταποίησης της περιοχής, δημιουργία ειδικής ερευνητικής μονάδας ζεόλιθου με συμμετοχή τμημάτων Πανεπιστημίου Έβρου, δημιουργία πρότυπων γεωργικών και κτηνοτροφικών μονάδων με χρήση ζεόλιθου ως φυσικό βελτιωτικό παραγωγής κά. Όλα αυτά βέβαια απαιτούν αλλαγή «φιλοσοφίας» της αναπτυξιακής πολιτικής και πάνω από όλα γενικότερη στροφή στην οικονομική πολιτική με αριστερή κυβέρνηση και κριτήριο τις ανάγκες του ελληνικού λαού και συνολικά της χώρας.