Ο Τέλειος Δάσκαλος

Έχει μεγάλο ενδιαφέρον πως παρότι έχουν περάσει από τότε 60 περίπου χρόνια, αυτά που λέει ο Κρισναμούρτι είναι κάτι παραπάνω από επίκαιρα σήμερα, παραμένοντας ισχυρό ζητούμενο. Ο Κρισναμούρτι (1895-1986) υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους φιλόσοφους και πνευματικούς δασκάλους του 20ού αιώνα. 

Η σκέψη του επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους, ενώ πολλά από τα βιβλία του κυκλοφορούν και στα ελληνικά. Σε ολόκληρο τον κόσμο, γίνεται ολοένα και πιο εμφανές πως ο δάσκαλος χρειάζεται εκπαίδευση. Το ζήτημα δεν είναι η εκπαίδευση του παιδιού, αλλά του εκπαιδευτή, γιατί τη χρειάζεται περισσότερο από το μαθητή. Άλλωστε, ο μαθητής είναι σαν ένα τρυφερό βλαστάρι που χρειάζεται καθοδήγηση, βοήθεια. 

Αλλά αν ο δάσκαλος, ο καθηγητής είναι ανίκανος, στενόμυαλος και άλλα τέτοια, φυσικό είναι πως το αποτέλεσμα της δουλειάς του θα είναι όπως και ο ίδιος. Συνεπώς, το σημαντικό δεν είναι τόσο η τεχνική του τι να διδάξει κανείς, όσο η νοημοσύνη, το επίπεδο του ίδιου του εκπαιδευτή. Σε ολόκληρο τον κόσμο, η εκπαίδευση έχει αποτύχει, επειδή παρήγαγε δυο από τους μεγαλύτερους και πιο καταστρεπτικούς πολέμους της ιστορίας. Εφόσον απέτυχε, το να υποκατασταθεί απλά και μόνο ένα σύστημα με ένα άλλο μου φαίνεται μάταιο. 

Αλλά αν υπάρχει μια πιθανότητα να αλλάξουμε τη σκέψη, το συναίσθημα, τη στάση του δασκάλου, τότε ίσως να μπορέσει να υπάρξει μια νέα κουλτούρα, ένας νέος πολιτισμός. Εν μέσω όλου αυτού του χάους, της δυστυχίας, της σύγχισης και της αντιπαλότητας, σίγουρα η ευθύνη του δασκάλου –είτε αυτός είναι κυβερνητικός υπάλληλος, πολιτικός, θρησκευτικός ηγέτης ή δάσκαλος ενός σχολείου– είναι εξαιρετικά μεγάλη. Έτσι, το πρόβλημά μας δεν είναι τόσο το παιδί, όσο ο δάσκαλος. Και το να εκπαιδεύσεις τον δάσκαλο είναι πολύ πιο δύσκολο από το να εκπαιδεύσεις το παιδί, επειδή ο δάσκαλος είναι ήδη διαμορφωμένος. 

Λειτουργεί σε μια ρουτίνα, επειδή δεν τον ενδιαφέρει πραγματικά η διαδικασία της σκέψης, η καλλιέργεια της νοημοσύνης. Μεταδίδει απλά πληροφορίες, και ένας άνθρωπος που απλά μεταδίδει πληροφορίες όταν ο κόσμος γύρω του βρίσκεται σε αναβρασμό σίγουρα δεν είναι δάσκαλος. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως η εκπαίδευση είναι απλά ένας τρόπος για να βγάζει κάποιος το ψωμί του. 

Το να το θεωρεί κανείς την εκπαίδευση με αυτό τον τρόπο, το να εκμεταλλεύεται τα παιδιά για το συμφέρον του, μου φαίνεται εξαιρετικά αντίθετο με τον πραγματικό σκοπό της εκπαίδευσης. Μπορείς να προσφέρεις το κατάλληλο περιβάλλον, τα απαραίτητα εργαλεία, και όλα τα υπόλοιπα, αλλά αυτό που έχει σημασία είναι ο ίδιος ο εκπαιδευτής να βρει τι σημαίνει ύπαρξη: 

Γιατί ζούμε, γιατί αγωνιζόμαστε, γιατί μορφωνόμαστε, γιατί υπάρχουν πόλεμοι, γιατί υπάρχει διαμάχη ανάμεσα στους ανθρώπους; Η μελέτη όλου αυτού του προβλήματος, με περίσκεψη, είναι σίγουρα το έργο ενός πραγματικού δασκάλου. 

Ο δάσκαλος που δεν απαιτεί τίποτα για τον εαυτό του, που δεν χρησιμοποιεί τη διδασκαλία ως μέσο για να αποκτήσει κοινωνική θέση, εξουσία ή κύρος, ο δάσκαλος που πραγματικά διδάσκει –όχι για κέρδος, όχι ακολουθώντας μια συγκεκριμένη γραμμή, αλλά που αφυπνίζει τη νοημοσύνη του παιδιού επειδή καλλιεργεί τη νοημοσύνη στον εαυτό του– ένας τέτοιος δάσκαλος έχει πρωτεύουσα θέση σε έναν πολιτισμό. Άλλωστε, όλοι οι μεγάλοι πολιτισμοί βασίστηκαν στους δασκάλους και όχι σε μηχανικούς και τεχνικούς. 

Οι μηχανικοί και οι τεχνικοί είναι απολύτως απαραίτητοι, αλλά αυτοί που αφυπνίζουν τη δεοντολογική και ηθική νοημοσύνη είναι εμφανώς πρωτεύουσας σημασίας. Και μπορούν να έχουν ηθική ακεραιότητα, να είναι ελεύθεροι από την επιθυμία για εξουσία, θέση, κύρος, μόνο όταν δεν ζητούν τίποτα για τον εαυτό τους, όταν είναι πέρα και πάνω από την κοινωνία, όταν δεν είναι υπό τον έλεγχο των κυβερνήσεων και όταν είναι ελεύθεροι από τον καταναγκασμό της κοινωνικής δράσης, η οποία είναι πάντα δράση σύμφωνα με κάποιο μοντέλο, σχέδιο. 

Ο δάσκαλος πρέπει να λειτουργεί πέρα από τα όρια της κοινωνίας και τις απαιτήσεις της, έτσι ώστε να είναι ικανός να δημιουργήσει μια νέα κουλτούρα, μια νέα δομή, ένα νέο πολιτισμό. Αλλά επί του παρόντος αυτό που μόνο μας ενδιαφέρει είναι η τεχνική του πώς να εκπαιδεύσουμε ένα αγόρι ή ένα κορίτσι, δίχως να καλλιεργούμε τη νοημοσύνη του δασκάλου – πράγμα που μου φαίνεται ολότελα μάταιο. Στην παρούσα ηθική και κοινωνική κρίση που βιώνει ο πολιτισμός μας, ο ρόλος της εκπαίδευσης θα έπρεπε να είναι η δημιουργία νέων αξιών. 

Αντί αυτού η εκπαίδευση προσπαθεί να εμφυτεύσει τις υπάρχουσες αξίες στο νου του μαθητή, οι οποίες απλά τον προγραμματίζουν δίχως να αφυπνίζουν τη νοημοσύνη του. Αλλά όταν ο ίδιος ο εκπαιδευτής δεν βλέπει τα αίτια του τωρινού χάους, πώς είναι δυνατόν να δημιουργήσει νέες αξίες, να αφυπνίσει τη νοημοσύνη; Πώς μπορεί να εμποδίσει τη νέα γενεά από το να ακολουθήσει τα ίδια βήματα με αποτέλεσμα ακόμη περισσότερες καταστροφές; 

Είναι λοιπόν εμφανές, πως το σημαντικό για τον εκπαιδευτή δεν είναι απλά και μόνο να εμφυτέψει ιδεώδη και να μεταφέρει πληροφορίες στα παιδιά, αλλά να αφιερώσει όλη του τη σκέψη, να στρέψει όλο του το ενδιαφέρον στο πώς θα καταφέρει να δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον, την κατάλληλη ατμόσφαιρα, έτσι ώστε όταν το παιδί ωριμάσει να είναι ικανό να αντιμετωπίζει κάθε ανθρώπινο πρόβλημα που θα συναντάει. Υπό αυτή την οπτική, η εκπαίδευση συνδέεται στενά με τη σημερινή παγκόσμια κρίση. 

Όλο και περισσότεροι δάσκαλοι αλλά και απλοί άνθρωποι, τουλάχιστον στην Ευρώπη και την Αμερική, αντιλαμβάνονται τώρα πως η κρίση είναι το αποτέλεσμα της λάθος εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση μπορεί να μεταμορφωθεί, να αλλάξει, μόνο εκπαιδεύοντας τον εκπαιδευτή, και όχι απλά δημιουργώντας ένα νέο μοντέλο, ένα νέο σύστημα δράσης. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην εκπαίδευση είναι τα ιδεώδη. Τα ιδεώδη και οι ιδεαλιστές στην εκπαίδευση στέκονται εμπόδιο στην κατανόηση της παρούσας κρίσης. 

Πρόκειται για ένα τεράστιο πρόβλημα, που δεν μπορεί να λυθεί έτσι απλά, πάνω στο οποίο βασίζεται όλη η δομή μας: έχουμε ορισμένα ιδανικά και σύμφωνα με αυτά εκπαιδεύουμε τα παιδιά. Γιατί είναι πρόβλημα; Διότι η σωστή εκπαίδευση έχει να κάνει με την κατανόηση του παιδιού όπως είναι και όχι όπως θα έπρεπε να είναι. Αν θέλω να κατανοήσω ένα παιδί, δεν πρέπει να έχω ένα ιδεώδες του τι θα έπρεπε το παιδί να είναι. 

Για να το κατανοήσω, πρέπει να το μελετήσω ως έχει. Τοποθετώντας το στο πλαίσιο ενός ιδεώδους σημαίνει απλά ότι το εξαναγκάζω να ακολουθήσει ένα συγκεκριμένο μοντέλο, είτε του ταιριάζει είτε όχι. Το αποτέλεσμα είναι πως το παιδί έρχεται πάντα σε αντίθεση με το ιδανικό, ή, διαφορετικά, συμβιβάζεται τόσο πολύ με το ιδανικό που παύει να είναι ένα ανθρώπινο ον και δρα ως αυτόματο δίχως νοημοσύνη. Αν εσύ ως γονιός πραγματικά θέλεις να κατανοήσεις το παιδί σου, θα το κοιτάξεις μέσα από το φίλτρο κάποιου ιδεώδους; 

Ή απλά θα το μελετήσεις επειδή στην καρδιά σου υπάρχει αγάπη; Το παρατηρείς, βλέπεις τις διαθέσεις του, την ιδιοσυγκρασία του. Επειδή το αγαπάς, γι’ αυτό το μελετάς. Μόνο όταν δεν έχεις αγάπη έχεις κάποιο ιδεώδες. Παρατήρησε τον εαυτό σου και θα το προσέξεις αυτό. Όταν δεν υπάρχει αγάπη, έχεις τεράστια παραδείγματα και ιδεώδη, μέσα από τα οποία υποχρεώνεις, εξαναγκάζεις το παιδί. Αλλά όταν έχεις αγάπη, το μελετάς, το παρατηρείς και του δίνεις την ελευθερία να είναι αυτό που είναι. Καθοδηγείς το παιδί, το βοηθάς, όχι προς το ιδεώδες, όχι σύμφωνα με μια ορισμένη γραμμή δράσης, αλλά για να το φέρεις στο σημείο να είναι αυτό που είναι. 

Άλλωστε, η λειτουργία της εκπαίδευσης είναι να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο άτομο το οποίο να είναι ικανό να αντιμετωπίζει τη ζωή με νοημοσύνη, όχι σαν τεχνικός ή σαν ιδεαλιστής. Αλλά το άτομο δεν μπορεί να ολοκληρωθεί αν απλά ακολουθεί ένα ιδεαλιστικό μοντέλο δράσης. Προφανώς, οι καθηγητές που γίνονται ιδεαλιστές είναι άχρηστοι. Αν τους παρατηρήσετε, θα δείτε πως είναι ανίκανοι να αγαπήσουν: έχουν σκληρή καρδιά και ξερό μυαλό… Πιθανώς όσα λέω να είναι αντίθετα με αυτά που πιστεύετε. Θα πρέπει να το ξανασκεφτείτε, γιατί δεν είναι απλά ένα θέμα αποδοχής ή απόρριψης. Πρέπει κανείς να το προσεγγίσει πολύ, πολύ προσεκτικά. 

Ύστερα από όλα αυτά, πιθανόν κάποιος να ρωτούσε: Πώς θα ήταν ένας τέλειος δάσκαλος; Ο τέλειος δάσκαλος, σίγουρα, είναι αυτός που δε ζητά τίποτα για τον εαυτό του, δεν παρασύρεται από την πολιτική, την εξουσία, τις θέσεις. Δεν ζητά τίποτα για τον εαυτό του επειδή εσωτερικά, είναι πλούσιος. Η σοφία του δε βρίσκεται στα βιβλία, η σοφία του βρίσκεται στο να βιώνει, και το να βιώνεις δεν είναι δυνατό αν επιδιώκεις ένα αποτέλεσμα. Η εμπειρία, το βίωμα, δεν είναι εφικτό για κάποιον που πιστεύει ότι το αποτέλεσμα είναι πιο σημαντικό από το μέσο. 

Που θέλει να επιδεικνύει πόσοι μαθητές του πέρασαν λαμπρά τις εξετάσεις, που εξελίχθηκαν σε πρωτοκλασάτοι πτυχιούχοι, μεταπτυχιακοί κοκ. Προφανώς, καθώς οι περισσότεροι από εμάς επιδιώκουν ένα αποτέλεσμα, ελάχιστα σκεφτόμαστε τα μέσα που χρησιμοποιούμε, άρα ποτέ δεν θα μπορέσουμε να γίνουμε τέλειοι δάσκαλοι. Ένας τέλειος δάσκαλος πρέπει να είναι πέρα και πάνω από τον έλεγχο της κοινωνίας. Πρέπει να διδάσκει και όχι να του λένε τι να διδάξει, πράγμα που σημαίνει πως πρέπει να μην έχει κάποια θέση στην κοινωνία. Και αυτό γιατί από τη στιγμή που έχει κάποια κοινωνική θέση αυτόματα γίνεται μέρος της κοινωνίας. 

Και καθώς η κοινωνία μόνιμα αποσυντίθεται, ένας δάσκαλος που είναι μέρος της κοινωνίας ποτέ δεν μπορεί να είναι ο τέλειος δάσκαλος. Πρέπει να είναι εκτός κοινωνίας, που σημαίνει ότι δεν μπορεί να ζητάει τίποτε για τον εαυτό του. Η κοινωνία βέβαια πρέπει να είναι τόσο φωτισμένη που να ικανοποιεί τις ανάγκες του. Όμως δεν θέλουμε μια τέτοια φωτισμένη κοινωνία, ούτε τέτοιους δασκάλους. Αν είχαμε τέτοιους δασκάλους, τότε η σημερινή κοινωνία θα κινδύνευε. Η θρησκεία δεν (θα έπρεπε να) είναι οργανωμένη πίστη αλλά η αναζήτηση της αλήθειας, που σημαίνει ότι δεν ανήκει σε καμιά χώρα, σε καμιά οργανωμένη πίστη και δεν κατοικοεδρεύει σε κανένα ναό, εκκλησία ή τζαμί. 

Δίχως την αναζήτηση της αλήθειας καμιά κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει για πολύ. Από την άλλη όσο υπάρχει, είναι προγραμμένο ότι θα φέρει την καταστροφή. Σίγουρα, ο δάσκαλος δεν είναι απλά και μόνο κάποιος που μεταδίδει πληροφορίες, αλλά αυτός που υποδεικνύει το δρόμο προς τη σοφία. Η αλήθεια είναι πολύ πιο σημαντική από το δάσκαλο. Έτσι, εσύ που είσαι ο αναζητητής της αλήθειας πρέπει να είσαι και δάσκαλος και μαθητής. Με άλλα λόγια, πρέπει να είσαι ο τέλειος δάσκαλος προκειμένου να συμβάλεις στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας. 

Και για να κάνεις τον τέλειο δάσκαλο να υπάρξει, πρέπει να κατανοήσεις τον εαυτό σου. Η σοφία ξεκινά με την αυτογνωσία. Δίχως αυτογνωσία, η απλή πληροφορία οδηγεί στην καταστροφή. Δίχως την αυτογνωσία, το αεροπλάνο γίνεται το πιο καταστροφικό εργαλείο στη ζωή, αλλά με την αυτογνωσία είναι ένα μέσο που βοηθάει τον άνθρωπο. 

Έτσι ο δάσκαλος πρέπει να είναι κάποιος που δεν είναι πιασμένος στα δίχτυα της κοινωνίας, που δεν παίζει παιχνίδια πολιτικής εξουσίας ούτε αναζητά θέσεις και κύρος. Έχει ανακαλύψει αυτό που είναι αιώνιο μέσα του, και κατά συνέπεια είναι ικανός να μεταδώσει αυτή τη γνώση που θα βοηθήσει κάποιον άλλον να ανακαλύψει τα δικά του μέσα για τη φώτιση.

telalhs.gr