Συνέντευξη με τον Νόαμ Τσόμσκι για την οικονομική κρίση στην Ελλάδα από το “Dialogos Radio”

Μ.Ν.: Κύριε Τσόμσκι, ευχαριστώ που είστε μαζί μας στο “Dialogos Radio”. Έχετε αναφερθεί επανειλημμένα στην οικονομική κρίση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, αλλά και σε παρόμοιες καταστάσεις ανά τον κόσμο στο παρελθόν…

Παλαιότερα, είχατε πει πως η τρόικα θέλει να καταστρέψει την Ελλάδα. Για ποιό λόγο πιστεύετε ότι η Ελλάδα είναι στο στόχαστρο – ή αν θέλετε, είναι το πειραματόζωο – όταν η ελληνική οικονομία αντιστοιχεί σε ένα πολύ μικρό ποσοστό της παγκόσμιας οικονομίας;

Τσόμσκι: Δεν είχα πει ότι θέλουν να καταστρέψουν την Ελλάδα, αλλά ότι η πολιτική που ακολουθούν θα καταστρέψει την Ελλάδα. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι είχε πει σε συνέντευξή του στη “Wall Street Journal” ότι αυτό ακριβώς συμβαίνει. Δεν είπε ότι αυτή είναι η θέλησή του, αλλά απλά περιέγραψε τί συμβαίνει με αρκετή ακρίβεια, πιστεύω. Είχε πει πως η πολιτική που ακολουθεί η τρόικα θα καταστρέψει το κοινωνικό συμβόλαιο της Ευρώπης, το κράτος πρόνοιας. Δεν νομίζω ότι η τρόικα επιτίθεται συγκεκριμένα στην Ελλάδα, αλλά, επειδή η Ελλάδα είναι ο «αδύναμος κρίκος», έχει υποστεί τις μεγαλύτερες συνέπειες από την κρίση.

Μ.Ν.: Κατά τη δική σας άποψη, γιατί επιμένει τόσο πολύ η τρόικα στην πολιτική λιτότητας όταν, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, αυτά τα μέτρα δεν έχουν πετύχει στην Ελλάδα;

Τσόμσκι: Εξαρτάται από το τί εννοείς όταν λες «πέτυχαν». Σίγουρα δεν καταφέρνουν να ξαναζωντανέψουν την οικονομία ή να μειώσουν το χρέος. Μάλιστα, το χρέος αυξάνεται. Και πρέπει να σημειωθεί πως δεν είναι ότι τέτοιες πολιτικές δεν πετυχαίνουν τώρα. Σχεδόν ποτέ δεν πέτυχαν. Πριν λίγο καιρό, το ΔΝΤ μελέτησε μερικές εκατοντάδες περιπτώσεις, όπου είχε εφαρμοστεί πολιτική λιτότητας υπό συνθήκες οικονομικής ύφεσης, και διαπίστωσε πως τα αποτελέσματα ήταν συνήθως πολύ πενιχρά. Είναι εύκολο να καταλάβει κάποιος γιατί: αυτό που χρειάζεται σε περιόδους ύφεσης είναι ανάπτυξη, και η ανάπτυξη απαιτεί μέτρα τόνωσης της οικονομίας. Γι’ αυτόν τον λόγο, ακόμα και ο οικονομικός τύπος επιμένει πως «τώρα πρέπει να πατήσει γκάζι η οικονομία, το φρένο θα μπει αργότερα». Την ίδια συμβουλή είχε δώσει η Χριστιάνα Ρόμερ, η πρώην επικεφαλής του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων της κυβέρνησης Ομπάμα. Η Ρόμερ είχε προτείνει δυνατά μέτρα τόνωσης της οικονομίας. Τελικά όμως τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση Ομπάμα δεν ήταν επαρκή – θα έπρεπε να είχαν λάβει περισσότερα – αλλά έστω και αυτά τα λίγα μέτρα επηρέασαν θετικά την οικονομία. Νομίζω πως έχουν δίκιο όσοι ισχυρίζονται πως αυτό που πρέπει να γίνει είναι να τονωθεί η οικονομία, και όσο αναπτύσσεται η οικονομία, θα αυξάνονται οι δυνατότητες αποπληρωμής του χρέους, ενώ τα μέτρα λιτότητας μάλλον θα έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση του χρέους, δημιουργώντας παράλληλα πολύ δυσάρεστες συνέπειες για την κοινωνία. Πολλές ζωές χάνονται για πάντα και, ειδικά για τους νέους, αν βγουν από την αγορά εργασίας, οι ελπίδες για ανάκαμψη δεν είναι μεγάλες. Ως συνέπεια, θα χαθούν αυτές οι ζωές. Και από καθαρά οικονομικής απόψεως, χώρια από τις ανθρώπινες συνέπειες, αυτό σημαίνει πως χάνονται τεράστιοι πόροι. Οι ανθρώπινοι πόροι, το ανθρώπινο κεφάλαιο, όπως το χαρακτηρίζουν οι οικονομολόγοι, που θα είχε την δυνατότητα να παράγει, δεν αξιοποιείται. Μάλιστα, αυτό που βλέπουμε είναι η καταδίκη του κοινωνικοπολιτικού συστήματος στο οποίο ζούμε. Δεν είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει πόρους. Έχει πολλούς πόρους που μπορεί να αξιοποιήσει, όπως και οι ΗΠΑ. Υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός ανθρώπων που θέλουν να εργαστούν, πολλοί πόροι για να βάλουν τους ανθρώπους σε δουλειές, πολλές δουλειές που θα μπορούσαν να γίνουν, αλλά το σύστημα δεν μπορεί να τους συντονίσει. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει βαρύτερη κατηγορία για το κοινωνικοπολιτικό σύστημα από αυτήν. Και δεν νομίζω ότι οι λύσεις δεν είναι γνωστές. Τις έχουν προτείνει πολλοί διακεκριμένοι οικονομολόγοι, Νομπελίστες, καθώς και ο οικονομικός τύπος. Υπάρχουν πολλοί πόροι, και μπορούν να αξιοποιηθούν για την ανάκαμψη της οικονομίας. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να πάρουν την πρωτοβουλία, επειδή η ζήτηση είναι χαμηλή και οι εταιρείες, οι οποίες έχουν μεγάλα οικονομικά αποθέματα, δεν τα επενδύουν λόγω της χαμηλής ζήτησης.

Μ.Ν.: Για ποιό λόγο πιστεύετε ότι δεν αξιοποιούνται αυτοί οι πόροι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στις Ηνωμένες Πολιτείες;

Τσόμσκι: Υπάρχουν οι επίσημοι λόγοι, οι οποίοι προσωπικά δεν με πείθουν, αλλά μπορείτε να τους κρίνετε από μόνοι σας. Όμως πρώτα πρέπει να καταλάβουμε την διαφορά μεταξύ των κεντρικών τραπεζών των ΗΠΑ και της ΕΕ. Η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ, η Federal Reserve (Fed), δεσμεύεται να εφαρμόσει δύο διαφορετικές πολιτικές. Να διατηρεί τον πληθωρισμό σε χαμηλά και την απασχόληση σε υψηλά επίπεδα. Αυτές είναι οι δύο καταστατικές δεσμεύσεις της Fed. H ΕΚΤ έχει καταστατική δέσμευση μόνο να διατηρεί χαμηλά τον πληθωρισμό. Αυτό γίνεται επειδή η ΕΚΤ κυριαρχείται από τα γεράκια κατά του πληθωρισμού της Bundesbank, της Γερμανικής Κεντρικής Τράπεζας. Εγώ πιστεύω, όπως και πολλοί οικονομολόγοι, ανάμεσα τους και Νομπελίστες, πως δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας για τον πληθωρισμό αυτήν την στιγμή, αλλά δεν αρέσει στις τράπεζες το ενδεχόμενο πληθωρισμού μακροπρόθεσμα. Ο υψηλός πληθωρισμός δεν είναι καλός για τις τράπεζες, αλλά δεν είναι ορατός ο κίνδυνος υψηλού πληθωρισμού αυτήν την στιγμή. Όμως επιμένουν σε αυτήν την πολιτική, παρόλο που η οικονομική ανάπτυξη απαιτεί υψηλότερο πληθωρισμό. Υπάρχουν πολλοί διακεκριμένοι οικονομολόγοι που πιστεύουν πως ένας σχετικά αυξημένος πληθωρισμός, αν είναι σταθερός, είναι συνεπής προς την μακροχρόνια ανάπτυξη. Όμως αυτό δεν το κάνουν. Υπάρχει μια παρόμοια κατάσταση και στις ΗΠΑ, με την διαφορά ότι η Fed δεσμεύεται να διατηρεί τα επίπεδα απασχόλησης. Και μάλιστα, σε σχέση με την ΕΚΤ, η πολιτική της Fed μπορεί να χαρακτηριστεί ως ελαφρώς προοδευτική. Έχουν πάρει έστω και κάποια ελάχιστα μέτρα για να προωθήσουν την οικονομική ανάπτυξη, αν και βέβαια μπορούν να κάνουν πολύ περισσότερα, επειδή δεν συντρέχει κίνδυνος πληθωρισμού. Μου προκαλεί ενδιαφέρον το ότι όλοι αυτοί υποτίθεται ότι προσκυνούν τη λογική των αγορών, αλλά οι αγορές τούς λένε ξεκάθαρα πως δεν υπάρχει ορατός κίνδυνος αύξησης του πληθωρισμού. Γι’ αυτόν τον λόγο, υπάρχει τόση μεγάλη ζήτηση για τα αμερικανικά ομόλογα από τους επενδυτές, παρόλο που το επιτόκιο είναι σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, σε σημείο που οι επενδυτές χάνουν λεφτά μόνο και μόνο για να είναι βέβαιοι για την ασφάλεια της επένδυσής τους. Δεν θα το έκαναν αυτό αν υπήρχε κίνδυνος αύξησης του πληθωρισμού, που θα είχε ως συνέπεια την μείωση της αξίας των καταθέσεών τους. Έτσι λοιπόν, οι αγορές λένε ξεκάθαρα πως δεν συντρέχει κίνδυνος αύξησης του πληθωρισμού. Όμως, ο τραπεζικός κλάδος επηρεάζει τόσο πολύ την οικονομική πολιτική, που η ανησυχία τους για αύξηση του πληθωρισμού μακροπρόθεσμα έχει ως αποτέλεσμα την επιδείνωση της κατάστασης σήμερα. Αυτή είναι η «καλή» ερμηνεία του προβλήματος. Υπάρχει όμως μια λιγότερο καλή ερμηνεία: ότι πρόκειται για ταξικό πόλεμο, ότι είναι μια προσπάθεια να ισοπεδωθεί το κοινωνικό συμβόλαιο, το ευρωπαϊκό και το πιο αδύναμο αμερικανικό κράτος πρόνοιας. Μάλιστα, αυτό ακριβώς είπε έμμεσα ο Μάριο Ντράγκι, στην πρόσφατη συνέντευξή του στη “Wall Street Journal”, επισημαίνοντας ότι το κοινωνικό συμβόλαιο της Ευρώπης είναι ξεπερασμένο. Δεν έλεγε ότι αυτός είναι ο στόχος της πολιτικής της τρόικας, αλλά σίγουρα υπάρχουν αυτοί που το επιδιώκουν αυτό, και αυτό είναι το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής στον ευρωπαϊκό νότο, και σε μικρότερη κλίμακα στη βόρεια Ευρώπη. Δεν είναι κάτι καινούριο, ωστόσο. Έχει ξεκινήσει με τις πολιτικές του Ρίγκαν και της Θάτσερ, που χτύπησαν το δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας στις χώρες τους αλλά και παγκοσμίως, με τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Μ.Ν.: Βουλευτικές εκλογές διεξήχθησαν στην Ελλάδα τον Μάιο και ξανά τον Ιούνιο. Πως θα χαρακτηρίζατε το αποτέλεσμα των εκλογών και το γενικότερο πολιτικό κλίμα που έχει διαμορφωθεί στην Ελλάδα, και ιδίως την άνοδο του Σύριζα και της Χρυσής Αυγής;

Τσόμσκι: Φοβάμαι πως τα αποτελέσματα είναι ενδεικτικά της απελπισίας που αισθάνονται οι Έλληνες. Ο ελληνικός λαός πιέζεται πέρα από τις δυνατότητές του. Δεν μετατρέπεται σε τριτοκοσμική χώρα της Αφρικής, είναι ακόμα σχετικά πλούσια χώρα σε διεθνές επίπεδο, αλλά οδηγείται στα επίπεδα ζωής της δεκαετίας του 1960, ίσως και νωρίτερα. Αυτό είναι εξωφρενικό. Όμως, πρέπει να σημειωθεί πως υπάρχουν πολλά εσωτερικά προβλήματα στην Ελλάδα. Δεν μπορείς να τα αποδώσεις όλα στην τρόικα, αν και νομίζω ότι οι πολιτικές τους είναι πολύ κακές. Η Ελλάδα ήταν, εν μέρει, μια δυσλειτουργική κοινωνία. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα, οι πλούσιοι μόλις που πληρώνουν φόρους. Σίγουρα συμβαίνει και αλλού, όπως στις ΗΠΑ, αλλά στην Ελλάδα το παρακάνουν. Επίσης, υπάρχει μια τεράστια, άχρηστη και επιβλαβής γραφειοκρατία για την οποία θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα, ακόμα και αν η οικονομία της Ελλάδας ανθεί. Στις χώρες του βορρά έχει διαδοθεί το στερεότυπο του τεμπέλη Έλληνα που δεν εργάζεται σκληρά, αλλά αυτό δεν ισχύει, οι Έλληνες έχουν περισσότερες ώρες εργασίας από τους βορειοευρωπαίους. Αλλά υπάρχουν πολλά εσωτερικά προβλήματα στην Ελλάδα που επιδεινώνονται από τις πολιτικές της τρόικας.

Μ.Ν.: Στο παρελθόν, έχετε διατυπώσει κάποιες θεωρίες για τους τρόπους που χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ έτσι ώστε να ελέγχουν και να παραπλανούν τον κόσμο. Πιστεύετε ότι ο ελληνικός λαός έχει πέσει θύμα τέτοιας παραπλάνησης, ή ακόμα ότι η διεθνής κοινότητα έχει παραπλανηθεί για την κατάσταση στην Ελλάδα, από τον πολύ αρνητικό τρόπο με τον οποίο πολλά διεθνή μέσα ενημέρωσης έχουν αντιμετωπίσει την Ελλάδα;

Τσόμσκι: Καταρχάς, να σημειώσω ότι, αν αναφέρεστε σε κάτι που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο και λέγεται, νομίζω, 10 στρατηγικές χειραγώγησης από τα μέσα ενημέρωσης, που αποδίδεται σε μένα, δεν το έχω γράψει εγώ. Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να το διορθώσω αυτό, αλλά όταν κάτι ανεβαίνει στο διαδίκτυο, είναι μάταιο. Έτσι, αν εννοείτε αυτό, δεν είναι δικό μου. Λοιπόν, δεν θα έλεγα πως τα μέσα ενημέρωσης έχουν μια συγκεκριμένη «στρατηγική». Διαφέρουν τα ΜΜΕ από μια χώρα στην άλλη. Αλλά αν πάρεις, για παράδειγμα, τις ΗΠΑ, τα ΜΜΕ εδώ αντιμετωπίζουν πολλές πιέσεις, ειδικά εσωτερικές πιέσεις, που καθοδηγούν τα θέματα που καλύπτουν, τον τρόπο κάλυψης κ.τ.λ. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτά τα ΜΜΕ συνήθως υποστηρίζουν τα μεγάλα κέντρα εξουσίας, είτε στην κυβέρνηση, είτε στον ιδιωτικό τομέα, καθώς υπάρχουν στενές σχέσεις μεταξύ των δύο. Εγώ και πολλοί άλλοι έχουμε γράψει στο παρελθόν για αυτές τις πιέσεις, και υπάρχουν πολλά αποτελέσματα ερευνών που αποδεικνύουν πως αυτές οι πιέσεις έχουν μεγάλη επίδραση στα θέματα που επιλέγουν να καλύψουν τα ΜΜΕ, τον τρόπο με τον οποίο τα καλύπτουν και τον τρόπο με τον οποίο τα παρουσιάζουν στο κοινό. Αυτό γίνεται συνέχεια. Δεν μπορείς να ανοίξεις την εφημερίδα χωρίς να παρατηρήσεις αυτό το φαινόμενο. Για παράδειγμα, στο σημερινό τεύχος των “New York Times”, υπάρχει ένα πρωτοσέλιδο άρθρο που αναφέρεται σε έναν «κακό άνθρωπο» που δημιουργεί χάος στο Ιράκ. Λοιπόν, εγώ μπορώ να σκεφτώ κι’ άλλον που έχει δημιουργήσει χάος στο Ιράκ: τις ΗΠΑ, που επέβαλαν, για μια δεκαετία, θανατηφόρες κυρώσεις εναντίον του Ιράκ που κατέστρεψαν την κοινωνία, που μετά εισέβαλαν στη χώρα, σκότωσαν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, ανάγκασαν άλλα δύο εκατομμύρια να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, μισό-κατέστρεψαν την κοινωνία και γέννησαν έναν εμφύλιο διχασμό, που δεν υπήρχε πριν και που έχει επιφέρει τρομακτικά αποτελέσματα. Αυτό δημιουργεί χάος, αλλά επειδή το κάναμε εμείς, δεν δημιουργεί χάος! Και αν το Ιράν επιχειρεί να επεκτείνει την επιρροή του στο γειτονικό του Ιράκ, όπως κάνουμε κι’ εμείς και όλοι οι άλλοι, αυτό προκαλεί χάος. Έ, αυτή είναι μια αντίληψη που αντικατοπτρίζει τα κρατικά και ιδιωτικά συμφέροντα της Αμερικής, αλλά θα τα θεωρούσαμε γελοία αν τα βλέπαμε αλλού. Τέτοιες αντιλήψεις είναι βαθιά ριζωμένες στις νοοτροπίες όχι μόνο των μέσων ενημέρωσης, αλλά στα μορφωμένα στρώματα της κοινωνίας γενικότερα.

Μ.Ν.: Κατά την άποψη σας, ποιές επιλογές έχει η Ελλάδα αυτήν την στιγμή για να ξεπεράσει την κρίση και τον «φαύλο κύκλο» της λιτότητας. Για παράδειγμα, πιστεύετε πως μια ενδεχόμενη επιστροφή σε εθνικό νόμισμα θα αποτελούσε μια καλή λύση για την Ελλάδα;

Τσόμσκι: Αυτήν τη λύση την έχουν προτείνει αρκετοί διακεκριμένοι οικονομολόγοι. Για την Ελλάδα, ουσιαστικά, θα σήμαινε την έξοδό της από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό θα έχει σαφείς επιπτώσεις για την ΕΕ και την Ελλάδα. Όμως, θα επέτρεπε στην Ελλάδα να χρησιμοποιήσει κλασικές μεθόδους για να προσπαθήσει να βγει από την κρίση. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να υποτιμήσει το νόμισμα της και να αυξήσει τις δυνατότητές της να εξάγει, με συνέπεια όμως ένα χαμηλότερο βιωτικό επίπεδο. Είναι ένας φυσικός τρόπος να ξεπεραστεί μια τέτοια οικονομική κρίση. Δεν μπορεί να το κάνει αυτό η Ελλάδα όσο παραμένει στην Ευρωζώνη. Αλλά θα πρέπει να το μελετήσει βαθιά, να γίνει μια ανάλυση κόστους-οφέλους. Είναι πολύ δύσκολο να ληφθεί μια τέτοια απόφαση και δεν πιστεύω πως γνωρίζω το θέμα σε αρκετό βάθος για να πάρω επίσημη θέση.

Μ.Ν.: Υπάρχουν άλλες εναλλακτικές λύσεις που πιστεύετε πως θα βοηθούσαν την Ελλάδα να βγει από την κρίση, εκτός από την επιστροφή της σε δικό της νόμισμα;

Τσόμσκι: Ναι. Μια αναπτυξιακή πολιτική στην Ευρωζώνη. Η Ευρωζώνη έχει πολλούς πόρους που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για να τονώσουν την ανάπτυξη στις χώρες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες – όλες αντιμετωπίζουν κάποιες δυσκολίες αλλά είναι ιδιαίτερα έντονες στον νότο, στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, στην Ιταλία, και στην Ιρλανδία, που ανήκει μεταφορικά στον νότο. Πρέπει να σημειώσω πως, κατά κάποιο τρόπο, η Ευρώπη πάσχει, σήμερα, εξαιτίας της σχετικής ανθρωπιάς της – με έμφαση στη λέξη «σχετική». Μπορούμε να συγκρίνουμε την Ευρωζώνη με την αντίστοιχη οικονομική ένωση της Βόρειας Αμερικής, τη NAFTA. Δεν είναι όμοιες, αλλά δημιουργήθηκαν περίπου την ίδια εποχή, όμως με πολύ διαφορετική δομή. Στην περίπτωση της ΕΕ, πριν ενταχθούν οι φτωχότερες χώρες, οι πλουσιότερες χώρες του βορρά εφάρμοσαν διάφορες πολιτικές που είχαν ως στόχο τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και του επιπέδου παραγωγής στον νότο, έτσι ώστε να μην υπονομεύσουν οι φτωχότερες χώρες, με την ένταξη τους στην ΕΕ, το βιωτικό επίπεδο των εργαζομένων του βορρά. Αυτές οι προσπάθειες είχαν κάποια επιτυχία. Δεν ήταν τέλειες, αλλά έγιναν μερικές κινήσεις προς αυτήν την κατεύθυνση. Εκεί που απέτυχε η Ευρώπη είναι στην αδυναμία της να δημιουργήσει μια πολιτική ένωση μαζί με την οικονομική ένωση, κάτι που προκαλεί πολλά προβλήματα σήμερα. Ας τη συγκρίνουμε με τις ΗΠΑ. Όταν οι ΗΠΑ, επί προεδρίας Κλίντον, πήραν την πρωτοβουλία για τη δημιουργία της NAFTA, που είναι μια περιορισμένη οικονομική ένωση των ΗΠΑ, του Καναδά, και του Μεξικού, εντάχθηκαν σ’ αυτήν δύο πλούσιες και μια φτωχή χώρα. Όμως, δεν είχαν ληφθεί ανάλογα μέτρα προς το Μεξικό, όπως έγινε προς τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης πριν την ένταξή τους στην ΕΕ. Και δεν είναι επειδή δεν είχε προταθεί – το Γραφείο Τεχνολογικής Αξιολόγησης του Αμερικανικού Κογκρέσου, που πλέον έχει καταργηθεί, έκανε ακριβώς αυτή την πρόταση, υποστηρίζοντας ότι μια τέτοια πολιτική θα δημιουργούσε συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης με υψηλούς μισθούς και στις τρεις χώρες. Το εργατικό κίνημα των ΗΠΑ επίσης υποστήριξε μια τέτοια πολιτική. Υπάρχει ένα εργατικό γνωμοδοτικό συμβούλιο στις ΗΠΑ του οποίου, σύμφωνα με την εμπορική νομοθεσία της χώρας, πρέπει, υποτίθεται, να ζητείται η γνώμη για τέτοια θέματα, αλλά αυτό δεν έγινε μέχρι την τελευταία στιγμή. Και αυτό το συμβούλιο έκανε παρόμοιες προτάσεις, βασιζόμενες στο παράδειγμα της ΕΕ. Η αμερικανική κυβέρνηση όχι μόνο απέρριψε αυτές τις προτάσεις, αλλά δεν τις έλαβε καν υπόψη, ενώ τα μέσα ενημέρωσης δεν είπαν τίποτα για το θέμα. Και έτσι λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν αυτές τις προτάσεις. Οι επιπτώσεις για τη Βόρεια Αμερική είναι πολύ σοβαρές και η ζημιά για το Μεξικό πολύ μεγάλη. Υπάρχει πολλή προπαγάνδα για τη μεγάλη οικονομική ανάπτυξη του Μεξικού μετά τη NAFTA, αλλά – αν ρίξει κανείς μια ματιά στα στατιστικά στοιχεία – είναι ψέμα. Και στις ΗΠΑ και στον Καναδά, η NAFTA είχε ως αποτέλεσμα να χαθούν θέσεις εργασίας, που αποτελεί ένα μέσο για να καταστραφούν τα εργατικά συνδικάτα. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, μια επίπτωση της NAFTA ήταν πως οι εταιρείες κατέστρεψαν το εργατικό κίνημα, απειλώντας τους εργαζόμενους πως θα μετέφεραν τις θέσεις εργασίας τους στο Μεξικό αν συνέχιζαν τις προσπάθειες να οργανωθούν. Μάλιστα, σε μια έρευνα της NAFTA, βρήκαν πως αυτές οι περιπτώσεις αυξήθηκαν κατά 50% μετά την δημιουργία της NAFTA. Αυτό βέβαια είναι παράνομο, αλλά όταν υπάρχει ένα εγκληματικό κράτος που δεν εφαρμόζει τους νόμους, οι εταιρείες μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν. Με αυτόν τον τρόπο, υπονομεύθηκε η δύναμη των συνδικάτων, και ως εκ τούτου, υπονομεύθηκε η δύναμη και το βιωτικό επίπεδο των εργαζομένων. Αυτό έγινε στη Βόρεια Αμερική, δεν έγινε στην Ευρώπη, και τώρα, η Ευρώπη «πληρώνει» την σχετική ανθρωπιά της. Αυτό όμως δεν δικαιολογεί τις πολιτικές τις τρόικας σε καμία περίπτωση.