Περί Έρωτος και Αγίου Βαλεντίνου

Γράφει ο Μάρκος Νικητάκης.
«Έρως εστί…»

Συναίσθημα περίεργο! Ή του ύψους ή του βάθους. Πότε – πότε και του ύψους και του βάθους. Άλλοτε «Όταν μου λες πως μ’ αγαπάς στον ουρανό ψηλά με πας…» κι άλλοτε πάλι «Άνοιξε πέτρα για να μπω…»
Πριν μερικές δεκαετίες ακόμη τα ερωτευμένα ζευγάρια εκδήλωναν τα αισθήματά τους με την αποστολή καρτ – ποστάλ που έφερε κορώνα την ανάλογη φράση προκειμένου να γίνουν ξεκάθαρα γνωστές οι προθέσεις. Οι φράσεις δεν ήταν εύκολες και γι αυτό:

► Ένα ποίημα του Αχιλλέως Παράσχου ερχόταν να σώσει την κατάσταση.

Δεν θέλω κάλλος αύθαδες
παρθένου αλαζόνος,
θρασείας εκ της καλλονής,
ψυχράς εκ θωπευμάτων.
Βλέμμα δεν έριψα ποτέ
εις πτέρυγας ταώνος,
ουδ΄ εις φιάλην στίλβουσαν,
πλην στείραν αρωμάτων…

► Ένα στιχάκι από τη δημοτική ποίηση προκειμένου να εκφραστεί παραστατικότατα η φλόγα του έρωτα που έκαιγε τις καρδιές

Δύσκολο είναι μια καρδιά
σαν πληγωθεί να γειάνει,
μοιάζει δεντρί που μαραθεί
κι άλλο καρπό δεν κάνει…

► Άλλοτε εκφραζόταν θαυμασμός για το κάλλος της αγαπημένης:

Ποιος ήλιος λαμπερότατος
σου ’δωσε την ανθάδα
και ποια μηλιά γλυκομηλιά
τη ροδοκοκκινάδα;

► Κι άλλοτε δεν έλειπε η σατυρική διάθεση:

Μελαχροινήν εφίλησα
κι άσπρη μου παραστέκει·
ν΄ αφήσω το γαρύφαλλο
να πέσω στον ασβέστη;

Οι κοπέλες συνήθως απαντούσαν με στίχους σεμνούς, άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε. Ε, όσο να το κάνεις, άλλοι καιροί άλλα ήθη.

Αν ποταμούς περάσεις
κι αν θάλασσα διαβείς,
την φίλην σου Ευτέρπην
ποτέ μην λησμονείς…

Ή πάλι με το εντελώς ξενέρωτο για τις ζοφερές μας ημέρες:

Χαίρε–χαίρε κι ευδαιμόνει,
ενθυμού και μη λησμόνει…

Σήμερα, αρκετές δεκαετίες μετά, οι κοπέλες πια λένε ξεκάθαρα την άποψή τους χωρίς φόβο αλλά με πάθος.

Εισαγόμενος Άγιος

Στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας έχουμε και τον άγιο του έρωτα …εισαγόμενο. Εδώ που γεννήθηκε και θεοποιήθηκε ο έρωτας, που υψώθηκε από έναν πολιτισμό ανώτερο όπως ταιριάζει στο ανώτερο ανθρώπινο συναίσθημα, εδώ που υμνήθηκε έτσι υπέροχα και μοναδικά.
Κάθε 14 Φεβρουαρίου εορτάζει, εσχάτως, και αγάλλεται το πανελλήνιον εις μνήμην του νεοφανούς στα μέρη μας πλην Φραγκολεβαντίνου αγίου. Σιγά μην αφήναμε να γιορτάζει η εσπερία αποκλειστικά τον άγιο Βαλεντίνο, μεγάλη η χάρη του, κι εμείς θα μέναμε στο παραδοσιακό ως Ψωροκώσταινα.

Τι κι αν δεν αναφέρεται στο ορθόδοξο ανατολικό εορτολόγιο; Κατέχει θέση εξέχουσα στο …ερωτολόγιο του νεοέλληνος.
Εδώ άλλωστε έχουν εκτραφεί, ανθίσει και φουντώσει φλογεροί, περιπαθέστατοι έρωτες που σημάδεψαν την πορεία του τόπου…
Πάρις κι Ελένη, Οδυσσεύς και Πηνελόπη, Περικλής και Ασπασία, Ιουστινιανός και Θεοδώρα, Θεόφιλος και Κασσιανή, Τάσος καί Γκόλφω, Δάφνις καί Χλόη, Μιμίκος καί Μαίρη…
«Έρως ανίκατε μάχαν! Έρως, ος εν μαλακαίς παρειαίς νεάνιδος εννυχεύεις…»
Μόνο που σήμερα, στις τραγικά ανέραστες ημέρες, ο Σοφοκλής θα διευκρίνιζε στο χορικό του: «Υπέρ καταστηματαρχών, μικροπωλητών, ανθοπωλών και… ντόρος (αλλά και τζίρος) να γίνεται και να στήνεται».!

Τον είπαν άγιο των καταστηματαρχών και των ανθοπωλείων, ξένος αυτός με την παράδοση και την ιστορία μας.

Ο Αγιος Βαλεντίνος

Το εγκυκλοπαιδικό λεξικό Ελευθερουδάκη (1931) αναφέρει: «Βαλεντίνος (άγιος): Ιταλός ερωμένος μαρτυρήσας κατά τινας μεν τω 270 εν Ρώμη, κατ’ άλλους δε τω 306 εν Τέρνι. Ίσως πρόκειται περί δύο μαρτύρων. Η Δυτ. Εκκλησία εορτάζει την 14 Φεβρουαρίου την μνήμην ενός αγίου Βαλεντίνου. Εν Αγγλία η μνήμη του εορτάζεται ιδιαιτέρως υπό των νέων και νεανίδων…»

Η ταύτιση του εορτασμού της μνήμης του Αγίου Βαλεντίνου με την Ημέρα των Ερωτευμένων ξεκίνησε από την Αγγλία του ύστερου Μεσαίωνα, έχοντας παγανιστικές και χριστιανικές αναφορές.

Στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, από τις 13 έως τις 15 Φεβρουαρίου, γιόρταζαν τα Λουπερκάλια προς τιμή του θεού Φαύνου (του Πάνα των Ελλήνων). Οι Ρωμαίοι θυσίαζαν κατσίκια και σκυλιά, ενώ νεαρά αγόρια χτυπούσαν με λωρίδες από δέρμα κατσίκας τις νεαρές κοπέλες για να τους μεταδώσουν τη γονιμότητα.

Μία ανάλογη γιορτή υπήρχε και στην Αρχαία Αθήνα τον μήνα Γαμηλιώνα (αντιστοιχούσε στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιανουαρίου και το πρώτο του Φεβρουαρίου), τα Θεογάμια, προς τιμή του Δία και της Ήρας.

Η γιορτή καταργήθηκε από την Εκκλησία τον 5ο αιώνα μ.Χ., ως ειδωλολατρική. Στη θέση της (14 Φεβρουαρίου) μπήκε ο εορτασμός της μνήμης του Αγίου Βαλεντίνου, μάρτυρα της χριστιανικής πίστης από τη Ρώμη, με απόφαση του Πάπα Γελάσιου. Ο Βαλεντίνος, σύμφωνα με τον θρύλο, υπήρξε ιερωμένος του 3ου αιώνα, ο οποίος σε πείσμα των αυτοκρατορικών διαταγών δεχόταν να παντρέψει νεαρούς στην ηλικία ερωτευμένους, γλιτώνοντας με αυτό τον τρόπο τους άρρενες από τη στρατιωτική θητεία. Με άλλα λόγια, επρόκειτο για πραγματικό προστάτη των ερωτευμένων και των αντιρρησιών συνείδησης, θα λέγαμε σήμερα! Ένας άλλος θρύλος λέει ότι όσο καιρό ο Βαλεντίνος ήταν μέσα στη φυλακή, αρνούμενος να αποκηρύξει την πίστη του, ερωτεύτηκε την τυφλή κόρη του δεσμοφύλακά του, στην οποία μάλιστα έστειλε κι ένα γράμμα με την υπογραφή: «Με αγάπη από τον Βαλεντίνο σου».

Τη νοηματοδότηση που έχει σήμερα η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου την απέκτησε στα χρόνια του ύστερου Μεσαίωνα, γύρω στον 14ο αιώνα. Την πρώτη γραπτή αναφορά την έχουμε το 1382 στο ποίημα «Το Κοινοβούλιο των Πτηνών» (Parlement of Foules) του πατέρα της αγγλικής λογοτεχνίας Τζέφρι Τσόσερ. Το ποίημα των 699 στίχων είναι ένα ενύπνιο εμπνευσμένο από την παράδοση, κατά την οποία κάθε χρόνο την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου τα πουλιά συγκεντρώνονται μπροστά στη θεά της φύσης για να διαλέξουν ερωτικούς συντρόφους.

Το 1840 ήταν κοινός τόπος η ανταλλαγή, μεταξύ των ερωτευμένων, μικρών χειρόγραφων σημειωμάτων με ευχές (valentines). Το ίδιο χρονικό διάστημα η γιορτή διαδόθηκε και στην Αμερική, όπου η ανταλλαγή ευχετήριων καρτών βοηθήθηκε από τη βιομηχανοποίηση και τα φθηνά ταχυδρομικά τέλη. Με την πάροδο του χρόνου το επιχειρηματικό δαιμόνιο και η πολιτιστική επιβολή των αγγλοσαξόνων έδωσαν στη γιορτή τον οικουμενικό χαρακτήρα που γνωρίζουμε σήμερα.

Τα τελευταία χρόνια η εμπορευματοποίηση της γιορτής έχει φθάσει στο κατακόρυφο. Μετά τις κάρτες, τις ηλεκτρονικές κάρτες μέσω Ίντερνετ (e-cards), τα λουλούδια και τα σοκολατάκια, σειρά έχει η βιομηχανία των κοσμημάτων να οικειοποιηθεί την ημέρα των ερωτευμένων. Ο τζίρος του Αγίου Βαλεντίνου μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες ξεπέρασε το 2010 τα 15 δισεκατομμύρια δολάρια, το ισόποσο του ΑΕΠ της Μποτσουάνα.

Η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου προκαλεί αντιδράσεις στον μη Χριστιανικό κόσμο. Στην Ινδία οι φανατικοί ινδουιστές και μουσουλμάνοι αντιτίθεται στη γιορτή. Τη θεωρούν πολιτιστικό μίασμα και προϊόν της παγκοσμιοποίησης. Στο Πακιστάν, το τοπικό ισλαμικό κόμμα ζητά την κατάργησή της, καθώς, όπως υποστηρίζει, αντιβαίνει τον Ισλαμικό Πολιτισμό. Την ίδια άποψη έχουν και οι συντηρητικοί κύκλοι του θεοκρατικού Ιράν.

Η ελληνική εκδοχή της Γιορτής των Ερωτευμένων

Ο Άγιος Υάκινθος

Όταν, ο ξενόφερτος άγιος άρχισε να μπαίνει για τα καλά και στη ζωή των Ελλήνων και η ημέρα αυτή να καθιερώνεται και στη χώρα μας ως η ημέρα των ερωτευμένων στα τέλη της δεκαετίας του ‘70 με πρωτοβουλία των ανθοπωλών, εκπρόσωποι της Εκκλησίας πρότειναν οι Έλληνες ερωτευμένοι να τιμούν και να γιορτάζουν αγίους που υπάρχουν στο ορθόδοξο εορτολόγιο.

► Το 1994, ο τότε εκπρόσωπος Τύπου της Ιεράς Συνόδου, Γιάννης Χατζηφώτης, πρότεινε να καθιερωθεί ως ημέρα των ερωτευμένων η γιορτή του Αγίου Υακίνθου, που τιμάται στις 3 Ιουλίου. Ο Υάκινθος καταγόταν από την Καισάρεια της Καπαδοκίας και υπηρετούσε ως κουβικουλάριος (θαλαμηπόλος) του ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού. Άνθρωπος εμπιστοσύνης του αυτοκράτορα, ο Υάκινθος προσηλυτίσθηκε στον Χριστιανισμό, προκαλώντας την οργή του Τραϊανού, που όταν το έμαθε διέταξε να τον φυλακίσουν χωρίς να του δίνουν καθόλου φαγητό, εκτός κι αν ήθελε να φάει ειδωλόθυτα. Σαράντα μέρες πέρασε έτσι ο Υάκινθος, χωρίς να αγγίξει τα ειδωλόθυτα. Την 41η, όμως, παρέδωσε το πνεύμα του στον Κύριο, σε ηλικία 20 ετών.

Στην καθιέρωση της 3ης Ιουλίου ως ημέρα του έρωτα και της ποίησης πρωτοστάτησε ο γνωστός τραγουδοποιός από τα Ανώγεια της Κρήτης, Λουδοβίκος των Ανωγείων, που μαζί με ανθρώπους του πνεύματος και των γραμμάτων προχώρησαν στην ανέγερση ενός ναού σε μια πανέμορφη τοποθεσία, σε υψόμετρο 1.200 μέτρων στον Ψηλορείτη. Μπροστά από το εκκλησάκι αυτό, που είναι το μοναδικό στην Ελλάδα αφιερωμένο στον Άγιο, κάθε καλοκαίρι πραγματοποιούνται εκδηλώσεις με την επωνυμία Υακίνθεια.

Σύμφωνα με την παράδοση οι πιστοί, που επισκέπτονται την εκκλησία του Αγίου Υακίνθου δεν ανάβουν ποτέ μόνο ένα κεράκι. Πάντα δύο: Ένα για την ανάμνηση και ένα για την προσδοκία!

► Το 2000 ο μακαριστός Aρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, στην προσπάθειά του να φέρει πιο κοντά τη νεολαία στην Εκκλησία, πρότεινε να εορτάζεται η γιορτή των ερωτευμένων στις 13 Φεβρουαρίου, ημέρα που η Ορθοδοξία τιμά τη μνήμη των Αποστόλων Ακύλα και Πρίσκιλλας, ενός ενάρετου ζευγαριού Ιουδαίων σκηνοποιών, που ζούσε στην Κόρινθο και ασπάστηκε τον Χριστιανισμό.

► Υπάρχει και μια τρίτη πρόταση, μάλλον από αρχαιόπληκτους, να εορτάζονται ως προστάτες των ερωτευμένων στις 14 Φεβρουαρίου ο πολυμήχανος Οδυσσέας και η πιστή του Πηνελόπη.

Κλήδονας

Στην Ελλάδα, ημέρα συνδεδεμένη με τον γάμο και τους κρυφούς έρωτες ήταν η ημέρα του ΑηΓιαννιού, το γενέθλιον του Προδρόμου, στις 24 Ιουνίου, κατά την οποία τα κορίτσια τιμούσαν το έθιμο του κλήδονα. Τα κορίτσια έπρεπε αμίλητα να φέρουν νερό στο σπίτι -το «αμίλητο νερό»- μες σε ένα πήλινο αγγείο. Μετά, έβαζαν στο δοχείο από ένα προσωπικό αντικείμενο η καθεμία, το σκέπαζαν και το άφηναν στην αυλή όλη τη νύχτα.
Όσο τα άστρα έκαναν παρέα στο «αμίλητο νερό», το κάθε κορίτσι ονειρεύεται αυτόν που θα παντρευτεί. Το πρωί, πάντα αμίλητες, έπιναν απ’ το νερό και έπαιρναν το προσωπικό τους αντικείμενο από το αγγείο, ενώ οι μεγαλύτερες, έγγαμες γυναίκες τραγουδούσαν τα τραγούδια του Κλήδονα.
Έπαιζε ρόλο χρησμού το στιχάκι που άκουγαν όταν ανέσυραν το δικό τους αντικείμενο από το αγγείο. Τα κορίτσια έμεναν αμίλητα μέχρι να ακούσουν ένα ανδρικό όνομα. Το όνομα που άκουγε η καθεμιά, ήταν το όνομα του άνδρα που ονειρεύτηκε. Αυτή είναι η βασική εκδοχή του Κλήδονα – από τόπο σε τόπο, όμως, υπήρχαν μικρές παραλλαγές. Οι ρίζες του εθίμου είναι αρχαίες και εντοπίζονται στις ιερές μαντικές τελετές.

Άγιος Έρωτας

Εν τω μεταξύ, υπάρχει και Άγιος Έρωτας στο ελληνικό εορτολόγιο. Ημερομηνία λατρείας του έχει ορισθεί η 25η Ιουνίου, όμως παρά το όνομα ουδεμία σχέση έχει με την Αγάπη και τον Έρωτα!

Πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο που είχε πάρει το όνομα του από τον θεό του Έρωτα. Ήταν στρατιώτης του αυτοκράτορα Διοκλητιανού και μετά την μεγάλη νίκη κατά των Σκυθών, του ζητήθηκε να πάρει μέρος σε μια παγανιστική τελετή, για τον εορτασμό της νίκης.

Ο ίδιος αρνήθηκε και πέρασε από βασανιστήρια και κακουχίες μέχρι που υπέκυψε. Παρόλο που το όνομα του είναι αρχαιοελληνικό η εκκλησία μας αποφάσισε να τον τιμήσει.

Επιμύθιον

Ο έρωτας δεν έχει ημέρα. Δεν μπορεί να έχει ημέρα! Όποιος είναι ερωτευμένος γιορτάζει κάθε ημέρα, κάθε ώρα και κάθε λεπτό!

Το θέμα είναι να είσαι ερωτευμένος με … ανταπόκριση φυσικά! Όλα τα άλλα…

Πηγές:
http://www.booksinfo.gr/literature/valentinos
http://www.madata.gr/epikairotita
http://www.sansimera.gr/worldays/134
http://www.star.gr/Pages/Ellada_Kosmos.aspx?art
http://www.sansimera.gr/worldays/134#ixzz2Kc4vYga1
http://www.mylefkada.gr