Τι θέλει στην Κρήτη το µάτι του Τουταγχαµών

Οι αρχαιολόγοι αιφνιδιάστηκαν: Το µικρό, ολόχρυσο αντικείµενο που βρέθηκε µέσα σε… πιθάρι, σε οικογενειακό τάφο του 8ου-7ου αιώνα π.Χ., στις πλαγιές της Ιδης, ήταν ίδιο µε τα µάτια του αιγύπτιου φαραώ.

Στην αρχή ήταν ένας µεγάλος σβώλος από χώµα. Τίποτε το παράξενο. Οταν όµως µέσα από αυτόν άστραψε ξαφνικά ένα µάτι, τότε όλα άλλαξαν. Μέσα στο πιθάρι όπου πριν από αιώνες είχε ταφεί µια οικογένεια, ανάµεσα στα οστά των νεκρών και στα πολύτιµα αντικείµενα που τους συνόδευσαν στην ταφή, αυτό το µάτι έµοιαζε να ήρθε από έναν άλλον κόσµο. Πόσω µάλλον που ήταν ίδιο µε τα µάτια του Τουταγχαµών!

Ολόχρυσο, σε φυσικό µέγεθος, µε αιγυπτιακό µπλε ολόγυρά του και κυρίως πανοµοιότυπο µε αυτό της χρυσής νεκρικής µάσκας του αιγύπτιου βασιλιά που πέθανε το 1323 π.Χ. Στη νεκρόπολη της Αρχαίας Ελεύθερνας στις πλαγιές της Ιδης στην Κρήτη ο οικογενειακός τάφος του 8ου-7ου αιώνα π.Χ. έκρυβε σίγουρα ένα διαφορετικό µυστικό.

Χιλιάδες χρυσά ελάσµατα, χρυσά πλακίδια µε απεικονίσεις προσώπων, κοσµήµατα, αρωµατοδόχα αγγεία από γυαλί και φαγεντιανή, φιάλες, χάντρες κοσµηµάτων, σκαραβαίοι. Η πλούσια οικογενειακή ταφή µέσα στον τεράστιο πίθο υπήρξε ακόµη ένα σπουδαίο εύρηµα στην Αρχαία Ελεύθερνα, αποδεικνύοντας τη δυναµική της πόλης που άνθησε στη Γεωµετρική και στην Αρχαϊκή Εποχή, από τον 8ο αιώνα π.Χ. Αλλά πώς είναι να σε κοιτάζει µέσα από το χώµα ένα µάτι; Σίγουρα αιφνιδιαστικό ακόµη και για τους συνηθισµένους σε απρόσµενα ευρήµατα αρχαιολόγους. Οµοιό του άλλωστε δεν έχει βρεθεί στην Κρήτη, πλην ενός πολύ µικρού, χωρίς το χαρακτηριστικό αιγυπτιακό µπλε, στην Κνωσό πριν από µισόν αιώνα.

«Τα υλικά, το σχήµα του µατιού, η κατασκευή του δεν αφήνουν καµία αµφιβολία για το πρότυπο που είχε ο καλλιτέχνης» λέει ο καθηγητής κ. Νίκος Σταµπολίδης, ο οποίος διεξάγει τις αρχαιολογικές έρευνες στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας από το 1985. Στην πραγµατικότητα είναι ένα επιστήθιο κόσµηµα µε απόληξη για να κρεµιέται. Ωστόσο η κοκκίδωση στη θέση των βλεφαρίδων, τα βλέφαρα που είναι σχηµατισµένα από πάστα αιγυπτιακού µπλε κάνουν τη διαφορά.

Η νύφη του Αδη «Γυναίκα φορούσε αυτό το κόσµηµα. Και το ένδυµά της ήταν καταστόλιστο από τα χρυσά ελάσµατα που ήρθαν στο φως Υποθέτουµε µάλιστα ότι είναι η νεότερη από τις τρεις της ίδιας ταφής, διότι τις ανύπανδρες γυναίκες στόλιζαν σαν νύφες όταν πέθαιναν, επειδή νυµφεύονταν τον Αδη» προσθέτει ο κ. Σταµπολίδης.

∆εν είναι το µόνο εύρηµα ωστόσο που έφθασε στην Αρχαία Ελεύθερνα από την άλλη πλευρά της Μεσογείου. Μια µεγάλη χάντρα από ορεία κρύσταλλο, πάνω στην οποία είναι χαραγµένο ένα πλοίο µε τετράγωνο πανί σαν αυτά που ταξίδευαν σε µεγάλα ποτάµια όπως ο Νείλος, βρισκόταν µέσα στον σβώλο του χώµατος. Χάλκινες φοινικικές φιάλες µε αιγυ πτιακές σφίγγες που φέρουν το αιγυπτιακό «apron» (ποδιά) και σκαραβαίοι µε ιερογλυφικά που βρέθηκαν στον ταφικό πίθο έκαναν προφανώς την ίδια διαδροµή.

Κατά τον αρχαιολόγο µάλιστα το γεγονός ότι το χρυσό µάτι φοριόταν ως επιστήθιο πιθανόν να σηµαίνει την παρείσφρηση αιγυπτιακών δοξασιών και πίστεων στην κοινωνία της Ελεύθερνας ήδη από τα τέλη του 8ου µε αρχές του 7ου αιώνα π.Χ.

Επιφανής πολεµιστής Ενας ηλικιωµένος άνδρας περίπου 70 ετών και τρεις γυναίκες διαφορετικών ηλικιών (30-35 η µία, 27-30 η άλλη και η νεαρότερη 18-20), µέλη της ίδιας, υψηλού κύρους οικογένειας, που είχαν πεθάνει σε διαφορετικούς χρόνους, βρίσκονταν στον λαξευµένο στον βράχο τάφο, µέσα στον οποίο είχε τοποθετηθεί ο πίθος. Τον επιφανή νεκρό συνόδευαν προσωπικά αντικείµενα, όπως ένα σιδερένιο εγχειρίδιο µήκους 45 εκατοστών και µία, σιδερένια επίσης, πόρπη ζώνης πάνω στην οποία διατηρούνται ακόµη ίχνη υφάσµατος. Ο άνδρας αυτός άλλωστε είχε ταφεί µε το πλήρες τελετουργικό για έναν αριστοκράτη-πολεµιστή κατά το οµηρικό πρότυπο.

Εξω από το πιθάρι, «σαν σταφύλια» όπως περιγράφει ο κ. Σταµπολίδης, κρέµονταν τα πολυάριθµα αγγεία: υδρίες, αµφορείς σκύφοι. Ανάµεσά τους σιδερένιες λόγχες από δόρατα και ξίφη, αλλά και το σπάνιο εύρηµα ενός αξινοπέλεκυ. Στο επάνω µέρος του πίθου εξάλλου τρεις χάλκινοι λέβητες – ο ένας διαµέτρου 65 εκ. – θα πρέπει να χρησιµοποιήθηκαν για το τελετουργικό του ταφικού λουτρού του πολεµιστή. Στην πλαγιά ενός λόφου που ανεβαίνει προς την ακρόπολη της Ελεύθερνας αναπτύσσεται σε κλιµακωτή διάταξη και µε ασφυκτική πυκνότητα το νεκροταφείο της. ∆εκάδες καύσεις, µεµονωµένες ή σε αποτεφρωτήριο, εγχυτρισµοί (σε πίθους) αλλά και απλές ταφές αποδεικνύουν την πολύπλοκη διαστρωµάτωση της αρχαίας κοινωνίας αλλά και την ευηµερία της, όπως προκύπτει από τα πλούσια ευρήµατα. Ισως έτσι δικαιολογείται και η παρουσία του αιγυπτιακού οφθαλµού, που ικανοί έµποροι είχαν ανταλλάξει σε κάποιο λιµάνι της Μεσογείου.
Κυματιστά μαλλιά και εράσμια χαμόγελα Ενδυμα μακρύ και χρυσοποίκιλτο. Η φούστα ποδήρης, το πανωκόρμι εφαρμοστό με κοντά μανίκια και στους ώμους μια μικρή εσάρπα, το επίβλημα. Χρυσά κοσμήματα κατεβαίνουν από τη μέση ως τον ποδόγυρο σε μία ή πολλές σειρές, ενώ άλλα κοσμήματα στολίζουν ολόγυρα την άκρη της φούστας. Το ίδιο συμβαίνει στον μπούστο και στην εσάρπα. Η ζώνη υφασμάτινη, δερμάτινη ή μεταλλική, δείχνει την κοινωνική θέση. Τα κοσμήματα έχουν σχήματα ρόμβων, πλοχμών, μαιάνδρων ή ψαροκόκαλου, ενώ ορισμένες φορές χρυσοί ρόδακες υπάρχουν διάσπαρτοι σε διάφορα σημεία του ρούχου. Αγάλματα της Γεωμετρικής και Αρχαϊκής περιόδου αποτυπώνουν με σαφήνεια τα γυναικεία ενδύματα στην Κρήτη. Οπως αυτό με το οποίο έντυσαν τη νεαρή γυναίκα, που τάφηκε στον οικογενειακό τάφο της αρχαίας Ελεύθερνας. Περισσότερα από 3.000 ήταν τα χρυσά ελάσματα που ήταν ραμμένα στο ένδυμα της νεκρής, μερικά από αυτά διατηρημένα μέσα σε πυκνούς σβόλους χώματος. Κομματάκι-κομματάκι ανασυντέθηκαν έτσι αυτά τα περίτμητα χρυσά κεντήματα. «Φτιάξαμε επάνω σε ρυζόχαρτο τους πλοχμούς από τα ελάσματα και με βάση αυτά τις αλυσίδες των πλοχμών» λέει ο καθηγητής κ. Νίκος Σταμπολίδης. Ηδη έχουν αποκατασταθεί δύο αλυσίδες μήκους 20 και 22 εκατοστών, μια εκπληκτική εργασία των συντηρητών. Δίπλα τους τα χρυσά πλακίδια με έκτυπη διακόσμηση «απεικονίζουν γυναικεία πρόσωπα με κυματιστά μαλλιά, ορθάνοιχτα μάτια και εράσμια χαμόγελα, κομψοτεχνήματα δαιδαλικά», όπως συμπληρώνει ο ανασκαφέας. tovima.gr