Τα κακά πνεύματα των Χριστουγέννων

Την ίδια ώρα όμως υπάρχει και μια σκοτεινή πλευρά σε όλο αυτό, ως η άλλη όψη λες του ίδιου νομίσματος: είναι η τιμωρία που θα λάβει το παιδάκι από ένα τέρας ή κάποια μοχθηρή ύπαρξη αν δεν είναι τόσο καλό όσο πρέπει!

Τα Χριστούγεννα ενσωματώνουν βλέπετε πολλά παλιότερα παγανιστικά στοιχεία και λαϊκές παραδόσεις που συνυπήρξαν με τον χριστιανισμό και το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα ιδιόμορφο μείγμα προσαρμοσμένων μύθων και επικαιροποιημένων εκδοχών τους.

Όσο για τους φαύλους και άνομους αυτούς χαρακτήρες, διαφέρουν από μέρος σε μέρος και έρχονται με πολλά ονόματα και απεικονίσεις, αν και η πραγματικότητα της μοχθηρότητάς τους παραμένει.

Χριστούγεννα λοιπόν χωρίς τρομακτικές φιγούρες δεν γίνονται! Πλάι στους σκανδαλιάρηδες Καλικάτζαρους, πρέπει οπωσδήποτε να προσθέσουμε κι αυτούς…

Krampus – Ο κακός δίδυμος αδελφός του Άγιου Βασίλη

Η καλή συμπεριφορά των παιδιών εξασφαλίζεται τα Χριστούγεννα με το δίπτυχο μαστίγιο και καρότο, όπου καρότο Άγιος Βασίλης δηλαδή και όπου μαστίγιο ο κακός δαίμονας Krampus που κάποιες λαϊκές παραδόσεις θέλουν ακόμα και δίδυμο αδελφό του Αγίου! Η δική του νύχτα γιορτάζεται μάλιστα στις 5 Δεκεμβρίου, κατά την παραμονή της Ημέρας του Αγίου Νικολάου που τιμάται στην Αυστρία αλλά και αλλού στην Ευρώπη.

Τα παιδάκια της Αυστρίας, της Βαυαρίας, της Κροατίας, της Τσεχίας, της Ουγγαρίας, της Σλοβενίας, ακόμα και της βόρειας Ιταλίας, έχουν να φοβούνται τον τερατώδη τραγόμορφο Krampus, που δεν αποκλείεται καθόλου να είναι και προχριστιανικός. Λόγω της πασιφανούς ομοιότητάς του όμως με τον Σατανά, ο φουκαράς ο Krampus άρχισε σταδιακά να λογοκρίνεται από τη λαϊκή κουλτούρα των βορειοευρωπαϊκών χωρών, όσο ο χριστιανισμός εγκαθίδρυε τη θέση του στην κοινωνία.

Ως το αντίπαλο δέος του Άι-Βασίλη (ή του Αγίου Νικόλαου), ο διαβολικός Krampus επισκέπτεται τα άτακτα παιδάκια κατά τα ξημερώματα των Χριστουγέννων και τα τιμωρεί αναλόγως. Άλλοι λένε πως κάποτε ήταν ο αυστηρός βοηθός του Άι-Βασίλη που τιμωρούσε τα παιδάκια και άλλοι πως είναι ακόμα παλιότερος και σαφώς πιο μπερμπάντης, αφού πλάι στην τιμωρία των τέκνων ήταν επιφορτισμένος και με το ξελόγιασμα των μητέρων τους!

Σήμερα ο Krampus έχει τις δικές του νυχτερινές παρελάσεις και τους φεστιβαλικούς εορτασμούς σε πολλές πόλεις των Άλπεων, γεμάτους με τρομακτικές μεταμφιέσεις, χορό και πολύ αλκοόλ φυσικά. Όσο για το μασκάρεμα, πρέπει να μοιάζει σε διαβολική μορφή ή κάποιο αλπικό τέρας, ανάλογα με τα υλικά που έχει κάποιος στη διάθεσή του…

Jólakötturinn – Η μοχθηρή ψιψίνα

Η χριστουγεννιάτικη γάτα της Ισλανδίας (Yule Cat) δεν είναι χαδιάρα και ναζιάρα. Και δεν είναι καθόλου καλή. Στην πραγματικότητα, είναι η γάτα που μπορεί άνετα να μας φάει! Βαθιά ριζωμένη στη μυθολογία των λαών του ευρωπαϊκού Βορρά και ιδίως στην Ισλανδία, η Jólakötturinn είναι ο απόλυτος κριτής του χριστουγεννιάτικου μόχθου, καθώς αυτή αποφασίζει ποιος δούλεψε σκληρά και ποιος τεμπέλιαζε.

Σε μια παράδοση που επιβράβευε τη σκληρή δουλειά με καινούρια χριστουγεννιάτικα ρούχα, η Yule Cat μπορούσε να διακρίνει τα νωθρά παιδάκια από το γεγονός ότι δεν φορούσαν τίποτα καινούριο κατά την εορταστική περίοδο. Κι έτσι μοιραία οι γονείς τους έπρεπε να τα θυσιάσουν στην κακιά και πελώρια γάτα, που καραδοκεί στην παγωμένη ύπαιθρο και κατασπαράζει όποιον δεν φορά καινούρια ρούχα πριν από την παραμονή των Χριστουγέννων.

Κι αυτό το δαιμονικό στοιχείο έλκει την καταγωγή του από τη μυθολογία των Βίκινγκς και συνδέεται με παγανιστικές λατρείες…

Frau Perchta – Η αντεροβγάλτρα μάγισσα

Οι λαϊκοί θρύλοι της Γερμανίας και της Αυστρίας περιστρέφονται συχνά γύρω από μια μάγισσα που έχει στη φαρέτρα της δώρα και τιμωρίες και κρίνει τους πάντες κατά τις 12 εορταστικές ημέρες των Χριστουγέννων (από τις 25 Δεκεμβρίου ως τα Θεοφάνια στις 6 Ιανουαρίου). Η Frau Perchta δεν είναι βέβαια γνωστή για τα δώρα της, καθώς η φαντασία της ξεδιπλώνεται αποκλειστικά στις ανατριχιαστικές τιμωρίες των αμαρτωλών.

Ο μεγάλος άσος στο φονικό της μανίκι είναι ότι ξεριζώνει τα όργανα του σώματος και τα αντικαθιστά με σκουπίδια! Κι εδώ η καταγωγή είναι παγανιστική και συνδέεται με τη θεότητα της φύσης που λατρευόταν από τις φυλές των Άλπεων, η οποία ασχολούταν όλο τον χρόνο με τα δάση, εκτός από την περίοδο των Χριστουγέννων, όταν στρεφόταν στους ανθρώπους.

Εμφανίζεται μάλιστα είτε ως νέα και πανώρια κόρη είτε ως ωχρή και καταβεβλημένη γριά, εισβάλλοντας στα σπίτια του κοσμάκη κατά τα Φώτα για να δει αν τα παιδάκια ήταν φρόνιμα και μελετηρά στη χρονιά που πέρασε. Αν ήταν, θα βρουν ένα αργυρό νόμισμα στα παπούτσια τους. Αν όχι, η Frau Perchta θα τα ξεκοιλιάσει, θα αφαιρέσει στομάχια και άλλα ζωτικά όργανα και θα βουλώσει τα κενά με άχυρα, βότσαλα και σκουπίδια…

Belsnickel – Το ιδιόρρυθμο πνεύμα με το μαστίγιο

Ο Belsnickel ταξίδεψε από τη μυθολογία της νοτιοδυτικής Γερμανίας ως τη βόρεια Αμερική και επιβίωσε στα ολλανδικά ήθη και έθιμα της παροικίας στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ, αλλά και κατά μήκος του ευρωπαϊκού Ρήνου. Ο χαρακτήρας προσεγγίζει τα παιδάκια με τα κουρελιασμένα ρούχα και τη βρόμικη γούνα του λίγο πριν τα Χριστούγεννα και ανάλογα με τη συμπεριφορά του παιδιού, είτε το τρομοκρατεί με το μαστίγιό του είτε το ανταμείβει με γλυκίσματα.

Στην εκσυγχρονισμένη σημερινή εκδοχή του, το μαστίγιο το έχει αποκλειστικά για εφέ, για να κάνει θόρυβο δηλαδή και να υπενθυμίζει στα παιδάκια ότι έχουν ακόμα χρόνο να γίνουν καλά ως τα Χριστούγεννα, μιας και ο ξυλοδαρμός έχει ευτυχώς εξοβελιστεί πια από τις δυτικές κοινωνίες μας. Αν μάλιστα το κακό παιδάκι το ζητήσει ευγενικά, ο πρώην στριμμένος κύριος Belsnickel θα του δώσει το γλυκάκι του.

Για τη γερμανόφωνη Ευρώπη, το κακό πνεύμα παραμένει συνεργάτης του Αγίου Νικολάου, αν και ο Belsnickel δουλεύει πάντα μόνος. Σε περιοχές της Αυστρίας μάλιστα κάνει τις επισκέψεις του παρέα με τον Krampus…

Hans Trapp – Ο γερμανός ιππότης που στέφθηκε αντι-άγιος

Ο Hans von Trotha ήταν ένα υπαρκτό πρόσωπο του 15ου αιώνα, ένας γερμανός αριστοκράτης που διέθετε πλούτη, κάστρα και είχε τιμηθεί μέχρι και από τους Γάλλους. Στη γαλλική Αλσατία και τη Λωρραίνη όμως έχει μετατραπεί σε λαϊκό μύθο. Τώρα τον λένε Hans Trapp (και σπανιότερα Hans Trott) και είναι άλλο ένα κακόβουλο πλάσμα των Χριστουγέννων που έρχεται να τιμωρήσει τα κακά Γαλλάκια.

Στη μυθολογική αυτή εκδοχή του, ο ιππότης είναι ένας άπληστος και κακός άντρας που λατρεύει τον Εωσφόρο και έχει αφοριστεί από την καθολική εκκλησία. Οι χωριανοί του τον εξόρισαν στα δάση, όπου και καραδοκούσε πλέον για παιδάκια μεταμφιεσμένος σε κακοφτιαγμένο σκιάχτρο, με άχυρα να βγαίνουν από τα ρούχα του και άλλα τέτοια υπέροχα.

Ο Hans Trapp ήταν μάλιστα έτοιμος να κατασπαράξει ένα αγόρι όταν τον χτύπησε κεραυνός και τον σκότωσε επιτόπου. Η τιμωρία του ήταν έργο του ελεήμονος Θεού, αν και ο Hans Trapp συνεχίζει να επισκέπτεται τα παιδάκια πριν από τα Χριστούγεννα, πάντα μεταμφιεσμένος σε σκιάχτρο, ώστε να τα κατατρομοκρατήσει και να τα βάλει στον ίσιο δρόμο της φρόνιμης συμπεριφοράς. Στην Αλσατία μάλιστα παραμένει ο Νο 1 βοηθός του Αγίου Νικολάου…

Père Fouettard – Ο χριστουγεννιάτικος μπαμπούλας των Γάλλων

Ο γαλλικός μύθος του Père Fouettard, το όνομα του οποίου σημαίνει ακριβώς «Πατέρας Μαστιγωτής», περιστρέφεται γύρω από έναν μοχθηρό χασάπη που διψούσε για ανθρώπινη σάρκα. Παιδική σάρκα, για να είμαστε ακριβείς! Κάποια στιγμή παρέσυρε λοιπόν τρία παιδάκια στο χασάπικό του, όπου τα σκότωσε, τα τεμάχισε και τα αλατοπιπέρωσε. Δεν πρόλαβε όμως να τα φάει, αφήνοντας τη γυναίκα του νηστική.

Κι αυτό γιατί εμφανίστηκε ως από μηχανής θεός ο Άγιος Νικόλαος, ο οποίος ανέστησε τα αγόρια και πήρε τον δολοφονικό χασάπη κάτω από τις φτερούγες του. Ο διεστραμμένος εκδορέας αναμορφώθηκε (ή μετανόησε) και μετατράπηκε σε Père Fouettard, βοηθό του Αγίου Νικολάου δηλαδή που είναι εδώ για να μοιράζει απλόχερα τιμωρίες στα κακά παιδάκια κατά την Ημέρα του Αγίου Νικολάου.

Και όταν μιλάμε για τιμωρίες, μιλάμε ακόμα και για μαστιγώματα στις πλάτες των άτακτων παιδιών της Γαλλίας και του Βελγίου! Θα τον αναγνωρίσετε από το απαισιόμορφο πρόσωπό του, τα σκούρα ρούχα, τη μακριά γενειάδα, τα ατημέλητα μαλλιά και το μαστίγιό του φυσικά…

Yule Lads – Η σκανδιναβική εκδοχή του πνεύματος των Χριστουγέννων

Στην Ισλανδία τα λένε Jólasveinar και δεν είναι παρά 13 τρολ με τα δικά τους ονόματα και την ξεχωριστή τους προσωπικότητα. Υπάρχουν στην ισλανδική μυθολογία από αρχαιοτάτων χρόνων και κάποια στιγμή επιστρατεύτηκαν για να σπείρουν πανικό κατά την εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων, τρομάζοντας δηλαδή τα παιδάκια ως άλλη εκδοχή της κακιάς ψιψίνας που στα βόρεια της Ευρώπης αποκαλούν Yule Cat.

Στον 20ό αιώνα υπήρξε ωστόσο μια μείξη ισλανδικών και νορβηγικών παραδόσεων και το πράγμα έγινε σωστός αχταρμάς. Κι αυτό γιατί ο καλοσυνάτος Νορβηγός Julenisse (ο τοπικός Άγιος Βασίλης), που έφερνε πάντα δώρα στα παιδιά, μπλέχτηκε κάπως με τις πρώην διαβολικές υπάρξεις των Yule Lads, που πλέον έχουν γίνει αρκετά καλές ώστε να αφήνουν δώρα στα παπούτσια των καλών παιδιών στις τελευταίες 13 νύχτες πριν από την παραμονή των Χριστουγέννων.

Μη γελιέστε όμως από τη σημερινή καλόκαρδη φύση τους, μιας και τα Yulemen έχουν αιώνες μοχθηρίας στις πλάτες τους και αυτά δεν ξεχνιούνται έτσι εύκολα. Τα 13 μέλη τους τα είχαν όλα, από απλούς φαρσέρ μέχρι και ανθρωποκτόνα τέρατα που έτρωγαν παιδάκια!

Η ισλανδική μυθολογία δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας για τα κακά πλάσματα που μετατράπηκαν στα ξαφνικά σε καλά. Άλλοτε ήταν απλώς σκανδαλιάρικα και άλλοτε κατάφωρα εγκληματικά, μαστίζοντας τις ζωές των αγροτών και των παιδιών τους, αν και τα τελευταία τα επισκέπτονταν αποκλειστικά τα Χριστούγεννα. Στη μυθιστορία της χώρας τα Yule Lads εμφανίζονταν μάλιστα πλάι στη Yule Cat και ο συνδυασμός τους παραήταν φονικός για να μην ήσουν καλό παιδί…

Grýla – Το χριστουγεννιάτικο πελώριο τέρας

Όλα τα Yule Lads φωνάζουν την Grýla «μαμά», αν και εκείνη δεν είναι η μαμά τους. Είναι μια μυθολογική γιγαντόμορφη γυναικεία φιγούρα που είχαν επιστρατεύσει οι Βίκινγκς για να τρομοκρατεί τα παιδιά τους και να κάθονται ήσυχα αιώνες πριν από την έλευση του χριστιανισμού.

Η Grýla ήταν ένα τέρας που άρπαζε, μαγείρευε και έτρωγε τα παιδιά που δεν υπάκουαν τους γονείς τους. Με τα Χριστούγεννα συνδέθηκε μόλις τον 17ο αιώνα, όταν μετατράπηκε σε μητέρα των Yule Lads, αν και όπως μας λένε οι ισλανδικοί θρύλοι, εκείνη είχε ήδη τρεις συζύγους και 72 δικά της παιδιά. Κακά παιδιά όλα τους φυσικά, από κλεφτάκους και φαρσέρ μέχρι και παιδοκτόνους. Και σαν να μην ήταν το σπιτικό της αρκετά στριμωγμένο, πλέον έχει και τα 13 Yule Lads υπό την προστασία της.

Όταν λοιπόν δεν είναι στην κουζίνα να μαγειρεύει παιδάκια για τα δικά της παιδάκια, έχει την αμίμητη ικανότητα να διακρίνει ποιο παιδί δεν ήταν καλό κατά τη χρονιά που μας πέρασε. Το επισκέπτεται την εορταστική περίοδο, όταν κατεβαίνει από το βουνό της για να ψάξει στις πόλεις για το τρυφερό ανθρώπινο κρέας που τόσο λαχταρά.

Κυνηγά παιδιά, πιάνει παιδιά, τρώει παιδιά. Τα παιδιά είναι το αγαπημένο της σνακ, αλλά και το κυρίως γεύμα της, βραστά παιδιά, ψητά παιδιά, τηγανιτά παιδιά. Και σύμφωνα με τον μύθο, η Grýla δεν χορταίνει ποτέ…