Σε τι διαφέρει η αγάπη από τη φιλία

Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα αν ερωτηθούν: “Ποιο είναι σημαντικότερο η αγάπη ή η φιλία;”, θα απαντήσουν, αν όχι όλοι, η αγάπη, οριζόμενοι την αγάπη ως ένα συναίσθημα ανιδιοτελές και έντονο ενδιαφέρον για κάποιον ή κάτι, διάθεση φιλική, στοργή, αφοσίωση, πόθο και διάθεση ερωτική, ή ακόμα ως σκοπό και υπέρτατο αγαθό· τη δε φιλία ως αμοιβαία αφοσίωση και κατανόηση δίχως πόθο ερωτικό, που ενώνει δύο ή περισσότερα πρόσωπα μη συγγενικά.

Από την άλλη πάλι, οι αρχαίοι ημών πρόγονοι τιμούσαν περισσότερο τη φιλία από την αγάπη· ένδειξη τούτου, ότι η λέξη φιλία απαντάται πολύ συχνά στα αρχαία συγγράμματα εν αντιθέσει προς την αγάπη, όπου εμφανώς λείπει ή εμφαίνεται μόνο δια του ρήματος αγαπώ. Τι λοιπόν, είναι η αγάπη σημαντικότερη από τη φιλία και, αν όχι, γιατί φαίνεται; Η απάντηση στο ερώτημά μας θα έρθει, αν πρώτα ορίσουμε τη φιλία και το «φιλείν»· διότι ορθώς οριζόμενοι ορθώς εννοούμε.

Έστω λοιπόν το «φιλείν» το να θέλει κανείς για κάποιον όσα νομίζει ότι είναι αγαθά και τούτο όχι για να κερδίσει κάτι απ’ αυτό, αλλά χάριν εκείνου του φίλου, και το να πράττει το κατά δύναμιν για να τα αποκτήσει· φίλος δε ο «φιλών» και «αντιφιλούμενος». Είναι λοιπόν η φιλία μία έξη ηθική και το «φιλείν» η ενέργειά της.

Αφού λοιπόν το «φιλείν» δεν είναι τίποτε άλλο παρά το να αγαπάς κάποιον γι’ αυτό που είναι, γίνεται φανερό ότι η αγάπη αναφέρεται περισσότερο στη διάθεση και λιγότερο στην έξη· διότι ο φίλος αγαπά, ενώ όποιος αγαπά δεν είναι απαραίτητα και φίλος· και συμβαίνει να αγαπά κανείς δίχως να αγαπιέται, φιλία όμως δίχως αμοιβαιότητα δεν υπάρχει. Αν όμως συμβαίνει αυτό, δεν μπορεί η διάθεση να είναι σημαντικότερη από την έξη· διότι το σταθερότερο και πολυχρονιότερο είναι τιμιότερο, σταθερότερες δε οι έξεις καθότι δυσαπόβλητες, και ότι δια των ενεργειών αποκτούμε τις έξεις και όχι τανάπαλιν, πράττοντας δηλαδή τα δίκαια και διατιθέμενος έτσι ή αλλιώς γίνεται κανείς δίκαιος ή ανδρείος, και ο σκοπός και το τέλος είναι τιμιότερα από εκείνα που οδηγούν σ’ αυτά.

Τι συνέβη όμως και έγινε η αγάπη να εκλαμβάνεται και ως «έξις»; Το ερώτημά μας θα διαφωτιστεί περισσότερο, αν λάβουμε υπ’ όψιν πότε άρχισε να χρησιμοποιείται η λέξη αγάπη. Επειδή λοιπόν αμοιβαιότητα δεν γίνεται μόνο εξαιτίας αρετής αλλά και για ηδονή και για συμφέρον, με την έλευση του Χριστιανισμού η ανάγκη να διαχωριστεί η πρώτη φιλία, η φιλία δια την αρετή, από τα υπόλοιπα είδη φιλίας έγινε επιτακτικότερη, και δια τούτο ενώ παλαιότερα η λέξη φιλία διαχέονταν σε όλα τα είδη, σταδιακά άρχισε να διαχωρίζεται από τα λοιπά είδη παραχωρώντας τη θέση της στην αγάπη· έτσι, για παράδειγμα, ενώ παλαιότερα η λέξη φιλία αναφέρονταν και στην συζυγική και στην πατρική, σήμερα χρησιμοποιούμε τη λέξη αγάπη αναφερόμενοι σ’ αυτά.

Όσον αφορά το ερώτημα: “Δια τι η αγάπη φαντάζει σημαντικότερη από τη φιλία;”, η απάντηση είναι απλή: πολλοί οι φαύλοι, ολίγοι οι ενάρετοι. Θέλω να πω ότι οι περισσότεροι επιλέγουμε τους φίλους μας περισσότερο για το συμφέρον ή την ηδονή και λιγότερο για την αρετή· το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι διαλανθάνει ο ορισμός της πρώτης φιλίας και τη διαφορετική χρήση της λέξης αγάπης, μας κάνει να εξυμνούμε την αγάπη περισσότερο από τη φιλία.

Σύνταξη κειμένου: Κότσαλης Γεώργιος – aristotelianphilosophy