Ψυχολογία: Γιατί άνθρωποι πιστεύουν σε διαβολικά πνεύματα και δυνάμεις του κακού;

Γιατί ορισμένοι άνθρωποι πιστεύουν σε διαβολικές δυνάμεις, σε υπερφυσικές δυνάμεις του κακού. Υπάρχει άραγε, κάτι, που έχει να…
“πει” η Ψυχολογία για το ζήτημα της πίστης;

Σε ένα ευρύτερο επίπεδο, έχει καλά τεκμηριωθεί ο τρόπος που η θρησκευτική πίστη προσφέρει νόημα στη ζωή του πιστού. Επιστημονικές έρευνες έχουν καταδείξει ότι με τη βοήθεια θρησκευτικών πεποιθήσεων, οι άνθρωποι βρίσκουν και διατηρούν νόημα στις ζωές τους και μάλιστα υπάρχει ευθεία συσχέτιση αυτών των δύο: όσο πιο θρησκευόμενος είναι κάποιος, τόσο περισσότερο πιστεύει ότι η ζωή του έχει κάποιο νόημα. Οι πεποιθήσεις αυτές βοηθούν τους ανθρώπους να νιώσουν ότι η ζωή τους έχει σκοπό (π.χ. ότι ο Θεός έχει ένα σχέδιο γι’ αυτούς ή ότι κάποια ανώτερη δύναμη τους ‘προσέχει’ και τους ‘φυλάει’).

Αν δεχτούμε λοιπόν, ότι οι αγαθές υπερφυσικές δυνάμεις (Θεός, άγγελοι-φύλακες) δίνουν νόημα και σκοπό στη ζωή του πιστού, εύλογα προκύπτει το ερώτημα τι συμβαίνει με τις σκοτεινές δυνάμεις. Γιατί κάποιοι πιστεύουν στην ύπαρξη υπερφυσικών δυνάμεων με σατανικούς σκοπούς, όπως τα κακά πνεύματα, η μαύρη μαγεία και οι δαίμονες; Η νοηματοδότηση της ζωή εφαρμόζεται και σ’ αυτήν την περίπτωση;

Φαινομενικά δεν μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο, καθώς οι περισσότεροι ερευνητές στην ψυχολογία που έχουν ασχοληθεί με την έννοια του ‘νοήματος’ προτείνουν ότι η νοηματοδότηση προέρχεται από θετικές συναισθηματικές καταστάσεις. Για παράδειγμα, η θετική πίστη ότι ο Θεός μάς αγαπά, αυξάνει την έννοια του νοήματος/του σκοπού. Αντιθέτως, σπάνια συνδέουμε το νόημα με αρνητικά συναισθήματα όπως φόβο και ανησυχία, συναισθήματα που καταφανώς συνδέονται με τις υπερφυσικές δυνάμεις του κακού. Πώς λοιπόν η πίστη στο κακό μπορεί να παράξει νόημα;

Η μόνη εξήγηση που η πίστη σε σατανικές δυνάμεις και πνεύματα μπορεί να νοηματοδοτεί τη ζωή, είναι ότι η πίστη σε αυτές, ενδεχομένως να κρύβει μια ευρύτερη πίστη στον υπερφυσικό κόσμο. Ότι, για παράδειγμα, εάν υπάρχουν δυνάμεις του κακού, πιθανότητα υπάρχουν και δυνάμεις του καλού. Ίσως, λοιπόν, οι άνθρωποι να θέλουν να πιστεύουν σε δυνάμεις του κακού προκειμένου να μπορούν να πιστέψουν σε αγαθές υπερφυσικές δυνάμεις που οι δύο πάνε μαζί. Ίσως ότι αν υπάρχει μία, τότε σίγουρα υπάρχει και η άλλη.

Μια τέτοια σκέψη έχει υποστηριχθεί και σε έρευνες, όπως η ακόλουθη:

Οι ερευνητές μοίρασαν ερωτηματολόγια που αξιολογούσαν τη θρησκευτικότητα και τις αντιλήψεις κατά πόσον η ζωή έχει νόημα. Κατόπιν, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να διαβάσου το προφίλ ενός νεαρού άντρα που δολοφόνησε την αδελφή του και να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικά με την αιτία της αποτρόπαιας πράξης. Οι ερωτήσεις στόχο είχαν να αξιολογήσουν κατά πόσον οι ερωτώμενοι θα απέδιδαν την πράξη σε μη υπερφυσικά αιτία (πχ. ο πατέρας του τον κακοποιούσε) ή σε υπερφυσικά αιτία (π.χ. είχε κυριευτεί από ένα διαβολικό πνεύμα).

Αυτό που παρατηρήθηκε είναι ότι οι κατεξοχήν θρησκευόμενοι συμετέχοντες που αισθάνονταν απουσία νοήματος στις ζωές τους ήταν πιο πιθανό να πιστεύουν ότι διαβολικές υπερφυσικές δυνάμεις καθοδήγησαν τον δράστη στο έγκλημα. Ήταν λοιπόν οι άνθρωποι που αναζητούσαν νόημα καθώς βίωναν την έλλειψή του και που πίστευαν σε υπερφυσικές δυνάμεις, αυτοί που θα σκεφτόντουσαν την ύπαρξη διαβόλων ώστε να ερμηνεύσουν τον φόνο.

Σε άλλη έρευνα, οι επιστήμονες έκαναν το εξής:

Ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να διαβάσουν ένα φιλοσοφικό δοκίμιο που υποστήριζε ότι οι άνθρωποι είναι σε κοσμικό επίπεδο εντελώς ασήμαντοι και ότι η ζωή δεν είναι κάποιο ιδιαίτερο νόημα. Ουσιαστικά το δοκίμιο έθεσε υπό αμφισβήτηση τη σκέψη ότι οι ζωές των ανθρώπων έχουν νόημα. Κατόπιν, οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο για την αξιολόγηση της πίστης σε διαβολικές υπερφυσικές δυνάμεις. Υπήρχαν δηλώσεις προς αξιολόγηση όπως “Οι άνθρωποι θα πρέπει να παίρνουν στα σοβαρά τη μαύρη μαγεία” και “Οι άνθρωποι θα πρέπει να αποφεύγουν πράγματα που ‘προκαλούν’ τα διαβολικά πνεύματα (π.χ. παιχνίδι Ouija).

Για άλλη μια φορά παρατηρήθηκαν τα ίδια πράγματα: Η ανάγνωση ενός δοκιμίου για την απουσία νοήματος στη ζωή, οδήγησε σε αύξηση της πίστης σε δυνάμεις του κακού. Αυτό όμως συνέβη μόνο μεταξύ των πιο θρησκευόμενων συμμετεχόντων.

Η ανθρωπότητα από αρχαιοτάτων χρόνων ασχολούνταν με ιστορίες για μαγικές και υπερφυσικές δυνάμεις του καλού και του κακού. Η ψυχολογία μάλιστα έχει ασχοληθεί αρκετά με τον τρόπο που η θετική πίστη επενεργεί στον ψυχισμό των ανθρώπων (προσφέροντας λχ. αίσθημα ανακούφισης και ασφάλειας). Κοινή συνισταμένη, όμως, όπως προκύπτει κι από τις παραπάνω έρευνες, είναι η αναζήτηση νοήματος αυτών που πιστεύουν στο υπερφυσικό. Και νόημα μπορεί να βρεθεί και σε πεποιθήσεις που εγείρουν αρνητικά συναισθήματα, όπως είναι αυτές στην ύπαρξη δυνάμεων του κακού…