Η Σφίγγα είναι γνωστή στα μέρη μας από το μύθο του Οιδίποδα. Ήταν μια τερατόμορφη θεότητα με γυναικείο κεφάλι, σώμα λιονταριού και φτερούγες αετού στην πλάτη. Οι διαβάτες τη συναντούσαν έξω από τη Θήβα κι αυτή τους έβαζε να λύσουν ένα αίνιγμα.
Στη συνέχεια η Σφίγγα έπνιγε όσους δεν κατάφερναν να δώσουν τη σωστή απάντηση. Από τον τρόπο που σκότωνε τα θύματά της προέρχεται ετυμολογικά και το όνομά της, δηλαδή από το ρήμα «σφίγγω».
Ρωτούσε τους περαστικούς τι είναι αυτό που το πρωί περπατάει με τέσσερα πόδια, το μεσημέρι με δύο και το βράδυ με τρία. Η απάντηση είναι ο άνθρωπος, που ως μωρό μπουσουλάει κι ως γέρος χρησιμοποιεί μπαστούνι. Κανείς όμως δεν μπορούσε να το βρει κι όλοι κατέληγαν στο θάνατο.
Μέχρι που κάποιος έλυσε επιτέλους το γρίφο και το τέρας έδωσε τέλος στη ζωή του. Ο Οιδίποδας ήταν αυτός που απάλλαξε τη Θήβα από τη μάστιγα, αν και ο ίδιος θα προτιμούσε να μην το είχε κάνει ποτέ, αν ήξερε όσα θα επακολουθούσαν.
Αυτά λέει ο περίφημος μύθος, ωστόσο η Σφίγγα δε γεννήθηκε στην ελληνική φαντασία. Προϋπήρχε στη μυθολογία άλλων λαών και πιθανότατα προέρχεται από την Αίγυπτο. Όλοι γνωρίζουν το τεράστιο άγαλμά της Σφίγγας μπροστά από τις μεγάλες πυραμίδες. Πρόκειται για το ίδιο πλάσμα, έστω κι αν οι Αιγύπτιοι την απεικονίζουν χωρίς φτερά.
Η κολοσσιαία μορφή της Σφίγγας στην Γκίζα λειτουργεί ως φύλακας. Ελέγχει το χώρο της νεκρόπολης. Τον ίδιο ακριβώς ρόλο επιτελούν και τα δύο αγάλματα, που βρέθηκαν πρόσφατα στην είσοδο του τάφου της Αμφίπολης.
Στον αιγυπτιακό, στον ελληνικό και στο ρωμαϊκό πολιτισμό, η Σφίγγα θεωρείται σύμβολο προστασίας σε ασφαλισμένους χώρους και κυρίως σε ταφικά μνημεία.
Ωστόσο στον ελλαδικό χώρο δεν έχουν ξαναβρεθεί ολόσωμα γλυπτά Σφίγγας σε είσοδο τάφου. Ο τύμβος της Αμφίπολης είναι μοναδικός ως προς αυτό.
Οι Σφίγγες που είχαν έρθει στο φως από παλιότερες αρχαιολογικές έρευνες, εμφανιζόντουσαν απλά ως γλυπτός διάκοσμος σε ναούς ή πάνω σε επιτύμβιες στήλες.
Μία από τις πιο γνωστές φιλοξενείται στο μουσείο των Δελφών. Το άγαλμα είναι μαρμάρινο, ανάγεται στους αρχαϊκούς χρόνους και ήταν προσφορά των κατοίκων της Νάξου στο μαντείο.
Η Νάξος ήταν το ιερό νησί του Διονύσου. Υπάρχει άλλωστε και ο γνωστός μύθος με την Αριάδνη, που εγκατέλειψε ο Θησέας και βρήκε ο Διόνυσος στο συγκεκριμένο νησί.
Φαίνεται πως η Σφίγγα συνδέεται με τη διονυσιακή λατρεία. Όλα τα μέρη, στα οποία έχει βρεθεί αναπαράστασή της, έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με το Διόνυσο.
Ο πιο γνωστός μύθος της Σφίγγας αναφέρεται στη Θήβα, όπου ο θεός του κρασιού είχε έντονη παρουσία, όπως γνωρίζουμε από τις Βάκχες, την τραγωδία του Ευριπίδη.
Εξάλλου ο Διόνυσος ήταν γιος της Σεμέλης και η Σεμέλη ήταν κόρη του Κάδμου, του ιδρυτή και πρώτου βασιλιά της Θήβας. Είναι τυχαίο που στον ίδιο τόπο εμφανίζεται και η Σφίγγα; Κάποια παράξενη σύνδεση πρέπει να υπάρχει ανάμεσα στις δύο αυτές μορφές της μυθολογίας.
Η Σφίγγα είχε θεοποιηθεί στα αρχαία χρόνια, όμως η λατρεία της έπαψε με την έλευση του δωδεκάθεου. Σε λίγες μόνο περιοχές εξακολούθησε να λατρεύεται φανερά. Μία από αυτές τις περιοχές ήταν η Νάξος, όπου μέχρι και σήμερα η Σφίγγα χρησιμοποιείται ως διακοσμητικό στοιχείο.
Στα φανερά σημεία λατρείας της Σφίγγας συγκαταλέγεται και η Αμφίπολη, από την εποχή που το όνομά της ήταν Εννέα Οδοί. Το μυθικό πλάσμα απεικονίζεται σε πλήθος από νομίσματα, που βρέθηκαν στην περιοχή.
Αν μη τι άλλο, η παρουσία της σε αυτά τα νομίσματα δηλώνει πως η μορφή της Σφίγγας ήταν γνωστή εκεί πολλά χρόνια πριν ο Μέγας Αλέξανδρος εκστρατεύσει στην Αίγυπτο.
Όμως σε νομίσματα της Αμφίπολης εμφανίζεται και το σταφύλι ως σύμβολο. Το σταφύλι είναι ο καρπός του αμπελιού, δηλαδή του ιερού φυτού του Διονύσου. Όπως αποδείχθηκε από τη μελέτη των νομισμάτων, το Παγγαίο και οι Εννέα Οδοί αποτελούσαν κέντρο παραγωγής κρασιού και διονυσιακής λατρείας.
Ποια μυστική σχέση υπάρχει ανάμεσα στο Διόνυσο και τη Σφίγγα; Είναι ερώτημα αναπάντητο μέχρι τώρα. Αίνιγμα που περιμένει ένα σύγχρονο Οιδίποδα να δώσει λύση. Labels Άρθρα, Αρχαία Ελλάδα loading…ksipnistere.com
Use Facebook to Comment on this Post
