Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΩΝ ΚΡΗΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΤΗΣ ΣΥΡΙΑΣ

Η περίπτωση των μουσουλμάνων κρητικής καταγωγής που έγινε γνωστή στα μέσα της δεκαετίας του 80 (με την προβολή του φιλμ του Δημήτρη Μανωλεσάκη), αποτελεί μια χαρακτηριστική σελίδα στην ιστορία της τουρκοκρητικής διασποράς. Το χωριό Χαμιδιέ (στα σύνορα Συρίας και Λιβάνου) δημιουργήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Οι λόγοι της μετανάστευσης ή εξορίας, που έγινε κατόπιν εντολής του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ, παραμένουν σκοτεινοί.
Η διατήρηση της κρητικής διαλέκτου στην ομιλία των Χαμιδιανών, είναι ενδεικτική για την επιβίωση της κρητικής τους πολιτισμικής ταυτότητας: συχνή είναι η παρεμβολή στον αφηγηματικό λόγο μαντινάδων. Παρ’ ότι ενταγμένοι στην συριακή κοινωνία, διαφυλάσσουν και διεκδικούν την πολιτισμική τους ιδιαιτερότητα με την μέχρι πρόσφατα ενδογαμική τους πρακτική, την εμμονή στην προβολή της καταγωγής τους στη μέριμνα για την μετάδοση της γλώσσας στις νεότερες γενιές. Πόθος τους μια και μοναδική επίσκεψη στην Κρήτη.

Όπως έχει γραφεί (Βρανόπουλος, 1995) για το ελληνόφωνο χωριό Χαμεντίγιε (ή αλλιώς Χαμιντιέ), οι κάτοικοι μεταξύ τους μιλούν μόνο Ελληνικά και με τα Αραβικά έρχονται σε πρώτη επαφή στο σχολείο. Οι κάτοικοι του χωριού αυτού είναι μουσουλμάνοι Κρήτες που εκτοπίστηκαν στην περιοχή, με το τέλος του Κρητικού Πολέμου, κοντά στα σημερινά σύνορα μεταξύ Λιβάνου και Συρίας, και έπειτα χωρίστηκαν στους κατοίκους της Τρίπολης, του Λιβάνου και του Χαμεντίγιε της Συρίας. Οι λόγοι για τους οποίους ο πληθυσμός αυτός εκδιώχθηκε από την Κρήτη το 1857 είναι κυρίως θρησκευτικοί. Πολλοί είχαν εξισλαμιστεί κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής και θεωρήθηκαν προδότες από τους ντόπιους. Οι απόγονοί τους τώρα δηλώνουν ότι αυτό ήταν ένα από τα μεγαλύτερα λάθη των προπατόρων τους. Οι Κρήτες κάτοικοι του χωριού υπολογίζονται, από τους ίδιους, σε 3.000 σε σύνολο 5.000 κατοίκων του Χαμεντίγιε. Μέσα από συνομιλία με τους κατοίκους του χωριού, πληροφορηθήκαμε τις πολύ καλές σχέσεις τους με τους Άραβες συμπατριώτες τους, και τη διατήρηση των εθίμων και του τρόπου σκέψης, που μετέφεραν από την Κρήτη. Το επίπεδο της προφορικής γνώσης των Ελληνικών των Χαμεντιγιανών, και συγκεκριμένα της κρητικής διαλέκτου, είναι ιδιαίτερα υψηλό, ενώ στο λόγο τους παρατηρείται περιορισμένη εναλλαγή κωδίκων ανάμεσα στα Αραβικά και στα Ελληνικά (σε πολύ λίγες περιπτώσεις και στα Αγγλικά).Επίσης, οι Χαμεντιανοί ενημερώνονται για την Ελλάδα και την Κρήτη, μέσα από την τηλεόραση και τους συγγενείς τους στην Κρήτη. Η περίπτωση του Χαμεντίγιε παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον και απαιτεί πολύ περισσότερη προσοχή και μελέτη. Παρ’ όλη την απομόνωσή του από τη μητροπολιτική Ελλάδα, οι κάτοικοί του, με τους περιορισμένους πόρους τους αλλά και τη σίγουρη συνείδηση της κρητικής τους καταγωγής συνεχίζουν να διατηρούν και να διαδίδουν την ελληνική γλώσσα στη Μέση Ανατολή.