Πώς ξεκίνησε η πρώτη σταυροφορία το 1095 και ποιος ο ρόλος του Κομνηνού

Το 1095, ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός έστειλε πρέσβεις στον Πάπα να ζητήσουν βοήθεια για την αντιμετώπιση των Σελτζούκων Τούρκων, οι οποίοι είχαν καταλάβει μεγάλα εδάφη στη Μικρά Ασία και είχαν φτάσει στη Νίκαια –πολύ κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Ο Πάπας, με τη σειρά του, έκανε μια δημόσια ομιλία στο Συμβούλιο του Clermont όπου κήρυξε αυτό που θα ονομαζόταν αργότερα η πρώτη Σταυροφορία. Υπάρχουν διαφορετικές (αλλά παρόμοιες) μαρτυρίες για το διάγγελμα που έβγαλε προς αυτόν τον σκοπό, μία από τις οποίες μεταφράζεται παρακάτω –πρόκειται για τη μαρτυρία του Ροβέρτου του Μοναχού (Robert the Monk) από το βιβλίο του Historia Hierosolymitana. Την απέδωσε γραπτώς 21 με 27 χρόνια μετά την ίδια την ομιλία, αλλά θεωρείται αξιόπιστη καθώς ο ίδιος ήταν παρόν. Πρόκειται για περιγραφή της ομιλίας, και όχι για μια λέξη προς λέξη παράθεση του λόγου του Πάπα.

Αυτά έλαβαν χώρα περίπου τέσσερις δεκαετίες μετά το Σχίσμα του Χριστιανισμού σε Καθολικισμό και Ορθοδοξία, και ενώ ο Πάπας και ο Κομνηνός βρίσκονταν σε επικοινωνία από το 1089 συζητώντας την επανένωση των δύο εκκλησιών.

Στον λόγο του, ο Πάπας κάνει έκκληση στους πιστούς να υπερασπιστούν τους ομόθρησκούς τους στην Ανατολή και να ανακτήσουν τα ιερά εδάφη της Επαγγελίας για τη δόξα του Θεού. Υπόσχεται σε όσους συμβάλλουν στην προσπάθεια πως θα συγχωρεθούν οι αμαρτίες τους, καθώς η εκστρατεία θα είναι το έργο του Θεού. Οι Τούρκοι, που παρουσιάζονται ως «άπιστοι», περιγράφονται με τον χειρότερο τρόπο: είναι αιμοσταγείς βάρβαροι, υπό τον ζυγό των οποίων οι Χριστιανοί υποφέρουν με τρομερά βασανιστήρια, και βέβηλοι των ιερών μνημείων του Χριστιανισμού και των ίδιων των εδαφών που κατέκτησαν. Οι Φράγκοι από την άλλη, επαινούνται για την ανδρεία τους, τη δύναμη και την δόξα τους στη μάχη, και καλούνται να ξεχάσουν τις μεταξύ τους διχόνοιες για να αντιμετωπίσουν τον κοινό εχθρό. Πλούσιοι και φτωχοί καλούνται να πολεμήσουν, οι παπάδες όμως εξαιρούνται αν δεν πάρουν «έγκριση» από τους επισκόπους τους. Η πίστη του λαού χρησιμοποιείται από τον Πάπα αφειδώς, καθώς τους παροτρύνει να αφήσουν στην άκρη όποιες ανησυχίες έχουν για τις εγκόσμιες υποχρεώσεις τους και για τις οικογένειές τους, χρησιμοποιώντας λόγια του Ιησού, καλώντας τους να ακολουθήσουν τη διδασκαλία του.

Σε μία άλλη περιγραφή της ίδιας ομιλίας, από τον Guilbert de Nogent, περιλαμβάνεται ένα ιδιαίτερο επιχείρημα του Πάπα για να πείσει τους πιστούς. Σύμφωνα με τους προφήτες, λέει, ο ερχομός του Αντίχριστου είναι επικείμενος. Όταν έρθει θα εξοντώσει τους τρεις Χριστιανούς βασιλιάδες της Αιγύπτου, της Αφρικής και της Αιθιοπίας. Τον καιρό όμως που εκφωνήθηκε ο λόγος δεν υπήρχαν Χριστιανοί βασιλιάδες στις περιοχές αυτές. Οπότε ήταν καθήκον των πιστών να τοποθετήσουν ομόθρησκούς τους σ’ εκείνους τους θρόνους με σκοπό την εκπλήρωση της προφητείας (προφανώς εννοούσε πως ο ερχομός του Αντίχριστου είναι αναγκαίος για να ακολουθήσει η Δευτέρα Παρουσία, την οποία κάθε καλός Χριστιανός πρέπει να αναμένει ευπρόσδεκτα).

Ο Κομνηνός είχε στόχο να προσκαλέσει μερικές μόνο δυνάμεις μισθοφόρων, όχι το μεγάλο πλήθος που κατέφτασε στις περιοχές του Βυζαντίου (ήδη οι πρώτοι έφτασαν το 1096), που τον κατέπληξε και του προκάλεσε αμηχανία. Δεν ήταν έτοιμος να εφοδιάσει τον μεγάλο αριθμό στρατιωτών (άνδρες, γυναίκες και παιδιά), οι οποίοι τότε προχώρησαν σε πλιάτσικο των περιοχών απ’ όπου περνούσαν.

Ένας δευτερεύον στόχος της εκστρατείας, η κατάληψη της Ιερουσαλήμ, έγινε ο κύριος σκοπός της, και επιτεύχθηκε το 1099. Σύμφωνα με πιο ύστερα κηρύγματα του Πάπα, διαφαίνεται πως είχε από την αρχή στόχο του την ιερή πόλη.

Robert the Monk – απόσπασμα από το Historia Hierosolymitana

Ω, Φράγκικη φυλή, φυλή πέρα από τα βουνά, φυλή εκλεκτή και αγαπημένη απ’ το Θεό καθώς λάμπει σε πολλά σας έργα ξεχωριστή από όλα τα έθνη χάρη στη θέση της χώρας σας, όπως και στην καθολική σας πίστη και την υπόληψη της ιερής εκκλησίας! Σε σας απευθύνεται η ομιλία μας και για σας προορίζεται η προτροπή μας. Επιθυμούμε να μάθετε ποιος θλιβερός λόγος μας οδήγησε στη χώρα Σας, ποιος κίνδυνος μάς έφερε που απειλεί εσάς και όλους τους πιστούς.

Από την περιοχή της Ιερουσαλήμ και την πόλη της Κωνσταντινούπολης μια φριχτή ιστορία έχει γνωστοποιηθεί και έχει φτάσει στα αυτιά μας πολύ συχνά, δηλαδή, πως μία φυλή από το βασίλειο των Περσών, μια καταραμένη φυλή, μια φυλή πλήρως αποξενωμένη από το Θεό, μια γενιά εγκαταλελειμμένη η οποία δεν έχει απευθύνει την καρδιά της και δεν έχει αποδώσει το πνεύμα της στο Θεό, έχει εισβάλει στα εδάφη εκείνων των Χριστιανών και τις έχει ερημώσει με τη μαχαίρα, με λεηλασία και φωτιά˙ έχει οδηγήσει ένα μέρος από τους κρατούμενους μέσα στην ίδια της τη χώρα, και ένα μέρος έχει καταστρέψει με ανελέητα βασανιστήρια˙ έχει είτε εντελώς καταστρέψει τις εκκλησίες του θεού είτε τις έχει σφετεριστεί για τελετουργίες της δικιάς της θρησκείας. Καταστρέφουν τους βωμούς, αφού τους έχουν ατιμάσει με την ακαθαρσία τους. Περιτομούν τους Χριστιανούς, και το αίμα της περιτομής είτε το αλείφουν στους βωμούς είτε το χύνουν στα δοχεία της βαφτιστικής κολυμπήθρας. Όταν επιθυμούν να βασανίσουν ανθρώπους με χαμερπή θάνατο, κάνουν διάτρηση στους αφαλούς τους, και τραβώντας το άκρο των εντόσθιών τους, το δένουν σε παλούκι˙ έπειτα με μαστίγωμα οδηγούν το θύμα τριγύρω μέχρι τα σωθικά να ξεχειλίσουν και το θύμα να πέσει εξαντλημένο στο έδαφος. Άλλους τους δένουν σε στύλο και τους τρυπούν με βέλη. Άλλους τους υποχρεώνουν τα προτείνουν τους λαιμούς τους και μετά, ορμώμενοι με γυμνά σπαθιά, επιχειρούν να κόψουν το λαιμό με ένα μοναδικό χτύπημα. Τι να πω για τον αποτρόπαιο βιασμό των γυναικών; Το να μιλήσει κανείς γι’ αυτό είναι χειρότερο από το να μείνει σιωπηλός. Το βασίλειο των Ελλήνων είναι τώρα διαμελισμένο από αυτούς και στερημένο εδαφών τόσο εκτενών ώστε να μην μπορεί να το διασχίσει κανείς σε μια πορεία δύο μηνών. Σε ποιον, λοιπόν, ανήκει το έργο της εκδίκησης γι’ αυτές τις αδικίες και της ανάκτησης αυτής της υπερκείμενης περιοχής, αν όχι σε εσάς; Εσάς, στους οποίους περισσότερο από άλλα έθνη ο Θεός έχει απονέμει αξιόλογη δόξα στη μάχη, σπουδαίο κουράγιο, σωματική σφριγηλότητα, και δύναμη που ταπεινώνει τις τριχωτές κεφαλές αυτών που σας αντιστέκονται.

Επιτρέψτε στις πράξεις των προγόνων σας να σας παρακινήσουν και να διεγείρουν το μυαλό σας προς ανδρεία επιτεύγματα˙ τη δόξα και τη μεγαλοσύνη του βασιλιά Κάρολου του Μεγάλου, και του γιου του Λουδοβίκου, και των άλλων βασιλέων, που έχουν καταστρέψει τα βασίλεια των παγανιστών, και έχουν επεκτείνει σε αυτές τις χώρες το έδαφος της ιερής εκκλησίας. Επιτρέψτε στον ιερό τάφο του Κυρίου και Σωτήρα μας, που είναι κατειλημμένος από ακάθαρτα έθνη, να σας παρακινήσει ιδιαιτέρως, και τα ιερά μέρη που τώρα δέχονται ατιμωτική μεταχείριση και μολύνονται ασεβώς με τη βρωμιά τους. Ω, θαρραλέοι στρατιώτες και επίγονοι ανίκητων προγόνων, μην είστε εκφυλισμένοι, αλλά ανακαλέστε την ανδρεία των προγεννήτορών σας.

Αλλά αν παρακωλύεστε από την αγάπη των παιδιών σας, των γονιών και των συζύγων σας, θυμηθείτε τι λέει ο Κύριος στο Ευαγγέλιο, «Εκείνος που αγαπά τον πατέρα ή την μητέρα του παραπάνω από εμέ, δεν είναι άξιος να λέγεται οπαδός μου». «Και κάθε ένας, ο οποίος προς χάριν μου αφήκε οικίας ή αδελφούς ή αδελφάς ή πατέρα ή μητέρα ή γυναίκα ή χωράφια, θα λάβη εδώ εις την γην εκατό φορές περισσότερα και, το σπουδαιότερον, θα κληρονομήση την αιωνίαν ζωήν». Μην αφήσετε όσα κατέχετε να σας αναχαιτίσουν, ούτε την έγνοια για τις οικογενειακές σας υποθέσεις, αφού αυτή η γη που κατοικείτε, περικλυσμένη από όλες τις πλευρές από τις θάλασσες και περικυκλωμένη από βουνίσιες κορφές, είναι πολύ στενή για τον μεγάλο σας πληθυσμό˙ ούτε αφθονεί σε πλούτο˙ και προμηθεύει σπάνια αρκετή τροφή για τους καλλιεργητές της. Γι’ αυτό και σκοτώνετε ο ένας τον άλλον, και κάνετε πόλεμο, και συχνά πεθαίνετε από αμοιβαία χτυπήματα. Αφήστε, λοιπόν, το μίσος να φύγει από μεταξύ σας, αφήστε τις φιλονικίες σας να τελειώσουν, σταματήστε τους πολέμους, και ρίξτε σε λήθαργο όλες τις έριδες και τις διαμάχες.

Ξεκινήστε στο δρόμο προς τον Ιερό Τάφο˙ αποσπάστε εκείνη τη γη από την κακοήθη φυλή, και κυριαρχήστε την εσείς. Εκείνη η γη που όπως λέει η Γραφή «ρέει γάλα και μέλι», δόθηκε από τον Θεό στην ιδιοκτησία των παιδιών του Ισραήλ. Η Ιερουσαλήμ είναι το κέντρο του κόσμου˙ η γη είναι πιο καρποφόρα από άλλες, σαν άλλος παράδεισος απολαύσεων. Αυτήν ο Λυτρωτής της ανθρωπότητας έχει λαμπρύνει με την έλευσή Του, ομορφύνει με την διαμονή, αγιάσει με το μαρτύριο, λυτρώσει με το θάνατο, δοξάσει με την ταφή. Αυτή η βασιλική πόλη, λοιπόν, τοποθετημένη στο κέντρο του κόσμου, κρατείται τώρα αιχμάλωτη από τους εχθρούς Του, και είναι υπόδουλη αυτών που δεν γνωρίζουν το Θεό, στη λατρεία των άπιστων.

Ζητεί, λοιπόν, και επιθυμεί να απελευθερωθεί, και δε σταματά να σας παρακαλεί να σπεύσετε προς βοήθειά της. Από εσάς ειδικά ζητεί ανακούφιση, επειδή, όπως ήδη είπαμε, ο Θεός έχει απονείμει σ’ εσάς περισσότερο από όλα τα άλλα έθνη μεγάλη δόξα στη μάχη. Επομένως αναλάβετε αυτό το ταξίδι για την απαλλαγή από τις αμαρτίες σας, με τη διαβεβαίωση της άφθαρτης δόξας του βασιλείου των ουρανών.

Όταν ο Πάπας Urban II είπε αυτά και πολλά άλλα παρόμοια στην αβρή ομιλία του, τόσο πολύ επέδρασε προς έναν σκοπό τις επιθυμίες όλων όσων ήταν παρόντες, ώστε φώναξαν «Είναι το θέλημα του Θεού! Είναι το θέλημα του Θεού!» Όταν ο σεβασμιώτατος Ρωμαίος ποντίφικας το άκουσε αυτό, με μάτια στραμμένα στον ουρανό έδωσε ευχαριστίες στο Θεό και, αιτούμενος ησυχία με κίνηση του χεριού του, είπε:

Πολυαγαπημένοι αδερφοί, σήμερα φανερώνεται σε εσάς αυτό που είπε ο Κύριος στο Ευαγγέλιο «Διότι όπου δύο ή τρεις είναι συγκεντρωμένοι στο όνομά μου, εκεί είμαι και εγώ εν μέσω αυτών». Αν δεν ήταν παρόν στην ψυχή σας ο Κύριος ο Θεός, δεν θα είχατε εκστομίσει όλοι την ίδια φωνή. Γιατί, αν και η φωνή βγήκε από πλήθος στομάτων, η προέλευση της φωνής ήταν μία. Οπότε σας λέω πως ο Θεός, ο οποίος την εμφύτευσε στα στήθη σας, την ανέσυρε από εσάς. Κάντε αυτήν, λοιπόν, κραυγή πολέμου σας στις μάχες, επειδή αυτός ο λόγος σας δόθηκε από τον Θεό. Όταν μια ένοπλη επίθεση λαμβάνει χώρα από τον εχθρό, αφήστε αυτήν την κραυγή να βγει από όλους τους στρατιώτες του θεού: Είναι το θέλημα του Θεού! Είναι το θέλημα του Θεού!

Και δεν διατάσσουμε ούτε συμβουλεύουμε οι γέροι ή οι αδύναμοι, ούτε οι ακατάλληλοι να οπλιστούν, να αναλάβουν το ταξίδι˙ ούτε καμιά γυναίκα να ξεκινήσει καθόλου, χωρίς το σύζυγό της ή τα αδέρφια της ή τον κηδεμόνα της. Γιατί αυτό θα ήταν περισσότερο εμπόδιο παρά βοήθεια, περισσότερο βάρος παρά πλεονέκτημα. Είθε οι πλούσιοι να βοηθήσουν τους άπορους˙ και ανάλογα με τα πλούτη τους, ας πάρουν μαζί τους έμπειρους στρατιώτες. Οι ιερείς και οι πνευματικοί όλων των ταγμάτων να μην πάνε χωρίς τη συγκατάθεση του επισκόπου τους˙ καθώς αυτό το ταξίδι δεν θα τους ωφελούσε σε τίποτα αν πήγαιναν χωρίς αυτήν την άδεια. Επίσης, δεν είναι πρέπον οι κοσμικοί να εισέλθουν στο προσκύνημα χωρίς τις ευλογίες των ιερέων τους.

Όποιος, λοιπόν, είναι αποφασισμένος για αυτό το ιερό προσκύνημα και κάνει το τάμα του στο Θεό προς αυτόν τον σκοπό και προσφέρει τον εαυτό του σε Αυτόν σαν ζωντανή θυσία, ιερή και αποδεκτή από το Θεό, θα φορέσει το σημάδι του σταυρού του Κυρίου στο μέτωπο ή στο στήθος. Όταν θα έχει όντως εκπληρώσει το τάμα του και θα επιστρέφει από το ταξίδι του, ας τοποθετήσει τον σταυρό στην πλάτη του ανάμεσα στους ώμους του. Έτσι, όντως, με τη διπλή αυτή πράξη, θα εκπληρώσει την εντολή του Κυρίου, όπως Αυτός απαιτεί στο Ευαγγέλιο «και όποιος δεν λαμβάνει τον σταυρό του και δε με ακολουθεί, δεν είναι άξιος εμού.»

Γράφει και μεταφράζει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης

Το κείμενο είναι αναδημοσίευση από το eranistis.net

onalert.gr