Aγιο όρος: το «περιβόλι της Παναγιάς»

Εκτός από την ακλόνητη έκφραση της πίστης αμέτρητων γενεών πιστών και την αφοσίωσή τους στο Θεό, οι 20 Μονές του Αγίου Όρους αποτελούν μνημεία πολιτισμού και… τέχνης για όλο τον κόσμο.
Είκοσι Ιερές Μονές και 1.830 κάτοικοι σε μια έκταση 336 χμ², στη χερσόνησο του Άθωνα της Χαλκιδικής στη Μακεδονία, αποτελούν το παγκοσμίως γνωστό Άγιο Όρος, το μοναδικό…
αυτοδιοίκητο τμήμα του Ελληνικού Κράτους, που χαρακτηρίζεται ως «Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία» και είναι ολόκληρος αφιερωμένος στην προσευχή και τη λατρεία του Θεού.

Η χερσόνησος του Άθωνα είναι η ανατολικότερη και πιο «άγρια» από τις τρεις επιμέρους χερσονήσους της Χαλκιδικής (Κασσάνδρας ή Παλλήνης, Λόγκου ή Σιθωνίας και Άθω ή Αγίου Όρους). Η χερσόνησος αυτή καλύπτεται από το όρος Άθω, που κορυφώνεται στα 2033 μ. και συνδέεται με τη Χαλκιδική με τον στενό ισθμό του Ξέρξη.

Το Άγιο Όρος αποτελεί το κέντρο του Ορθόδοξου χριστιανικού μοναχισμού με μνημεία μεγάλης εθνικής, ιστορικής, θρησκευτικής, γραμματειακής και πολιτισμικής αξίας σε παγκόσμια κλίμακα και από το 1988 συγκαταλέγεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Υπάγεται πολιτικά στο Υπουργείο Εξωτερικών και θρησκευτικά στην Δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης.

Εν αρχή ην…

Δεν είναι γνωστό το πότε ακριβώς διαδόθηκε ο Χριστιανισμός στον Άθω. Κατά μία ρωσική παράδοση φέρεται η ίδια η Θεοτόκος να εμφανίζεται στην περιοχή και οι κάτοικοι να ασπάζονται το Χριστιανισμό. Έτσι το Άγιο Όρος καθιερώθηκε να λέγεται ως «κλήρος και περιβόλι της Παναγιάς».

Σύμφωνα με άλλη παράδοση, ο Μέγας Κωνσταντίνος έκτισε στον Άθω πλείστους ναούς, γεγονός το οποίο όμως δεν πιστοποιείται από έρευνες. Πάντως, κατά τον 4ο αιώνα υπήρχαν χριστιανοί, τα ίχνη και η τύχη των οποίων παραμένουν άγνωστα. Είναι πιθανό, μεμονωμένοι ερημίτες να ασκήτεψαν στο Άθω κατά τη διάρκεια του 4ου και 5ου αιώνα, ενώ ήταν πολυάριθμοι κατά τον 9ο αιώνα, όταν έγιναν οι πρώτες προσπάθειες για οργάνωση σε μοναστηριακές κοινότητες.

Κατά το 2ο μισό του 9ου αιώνα κτίστηκε στο βόρειο τμήμα, η λεγόμενη Μεγάλη Βίγλα, το πρώτο Μοναστήρι και τότε και ορίστηκαν τα σύνορα του Άθωνα και απαγορεύτηκε η είσοδος σε αυτόν των λαϊκών, μη εξαιρουμένων και των ποιμένων. Έτσι ο Άθως άρχισε να αποτελεί αποκλειστικό τόπο ασκητών και «οικητήριο βίου Αγίου».

Από ιστορικής άποψης πάντως, οι κύριοι λόγοι της ανάπτυξης του μοναχισμού του Αγίου Όρους, ήταν η προηγούμενη διάλυση των αρχαίων πόλεων, με συνέπεια όλος ο χώρος να είναι κενός και επομένως κατάλληλος για ασκητές, η εξάπλωση των εχθρών των Βυζαντινών στις ανατολικές περιοχές, όπου και κατέστρεψαν τα παλαιότερα εκεί μοναστήρια και η εικονομαχία που ξέσπασε στην Κωνσταντινούπολη, ένεκα της οποίας πολλοί μοναχοί αναζήτησαν κάποιο νέο χώρο ως «καταφύγιο».

Ο μοναχισμός του Αγίου Όρους άρχισε περί τον 8ο αιώνα, ενώ από τον επόμενο αιώνα το Άγιο Όρος αποτελεί πλέον και ιστορικά το σημαντικότερο μοναστικό κέντρο της εποχής και όλων των μετέπειτα εποχών. Οι πρώτοι ερημίτες μοναχοί εγκαταστάθηκαν στην αρχή της χερσονήσου όπου το έδαφος ήταν ομαλό, λόγω όμως των επιδρομών των Σαρακηνών πειρατών άρχισαν σιγά σιγά να μεταφέρονται σε τελείως απρόσιτες περιοχές μέσα στη χερσόνησο.

Η αναγνώριση

Το αυτόνομο καθεστώς του Αγίου Όρους αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά διεθνώς πριν την αναγνώριση της κυριαρχίας του ελληνικού κράτους στη Χαλκιδική, με τη Συνθήκη του Βερολίνου του 1878, σύμφωνα με την οποία «οι μοναχοί του Αγίου Όρους, ανεξάρτητα από τη χώρα καταγωγής τους, διατηρούν τις κτήσεις και τα πρότερα πλεονεκτήματά τους και χωρίς καμία εξαίρεση απολαύουν απόλυτη ισότητα δικαιωμάτων και πλεονεκτημάτων».

Το ελληνικό κράτος κύρωσε με το Ν.Δ. 10/16 Σεπτεμβρίου 1926 τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους, ο οποίος άρχισε να ισχύει το 1927 μετά τη θέση σε ισχύ του νέου Συντάγματος, οπότε και για πρώτη φορά επισημοποιήθηκε η συνταγματική προστασία του καθεστώτος αυτοδιοίκησης του Αγίου Όρους.

Το Άγιο Όρος διέπεται πλέον από ένα ιδιότυπο νομικό καθεστώς που έγκειται σε ένα πλέγμα διατάξεων του Συντάγματος, διεθνών συνθηκών, του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του υπόλοιπου εσωτερικού δικαίου, με βασικότερο κανονιστικό κείμενο τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους, ο οποίος οργανώνει διοικητικά την περιοχή.

Οι Μονές

Το έδαφος της χερσονήσου του Άθωνα είναι κατανεμημένο μεταξύ των είκοσι Ιερών Μονών του, σε καθεμιά από τις οποίες, ανήκουν και άλλα μοναστικά ιδρύματα (σκήτες, κελλιά, καλύβες, καθίσματα και ησυχαστήρια). Άλλα μοναστήρια είναι σκαρφαλωμένα πάνω στους βράχους και άλλα χαμηλά προς τις ακτές, επιβλητικά και μεγαλόπρεπα.

Οι 20 Μονές είναι οι: Μεγίστης Λαύρας, Βατοπεδίου, Ιβήρων, Χιλιανδαρίου, Διονυσίου, Δοχειαρίου, Κουτλουμουσίου, Παντοκράτορος, Ξηροποτάμου, Ζωγράφου, Ξενοφώντος, Καρακάλλου, Φιλοθέου, Αγίου Παύλου, Ρωσικού (Αγίου Παντελεήμονος), Εσφιγμένου, Σταυρονικήτα, Σίμωνος Πέτρας, Γρηγορίου και Κωνσταμονίτου.

Οι είκοσι Ιερές Μονές διαιρούνται σε πέντε τετράδες, καθεμιά από τις οποίες ασκεί ανά πενταετία για ένα έτος (από 1 Ιουνίου έως 31 Μαΐου του επομένου) την Ιερά Επιστασία. Οι Ιερές Μονές καλούμενες και Αθωνικές, είναι αυτοδιοίκητες και διοικούνται σύμφωνα με τον εσωτερικό τους κανονισμό, τον οποίο ψηφίζουν οι ίδιες και εγκρίνει η Ιερά Κοινότητα.

Άβατο και απαγορεύσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 186 του Κ.Χ.Α.Ο., απαγορεύεται η είσοδος γυναικών στο Άγιο όρος και μάλιστα η παράβαση του άρθρου αυτού, επισύρει την ποινή φυλάκισης από δύο μηνών έως ενός έτους. Ο περιορισμός αυτός έχει την πνευματική του βάση στην παρθενία των μοναχών και την αφιέρωση του Όρους στη Θεοτόκο. Ονομάζεται άβατον και ισχύει από την αρχή της σύστασης της ιδιόρρυθμης πολιτείας, αν και κατά το παρελθόν σε στιγμές ανάγκης έχει καμφθεί.

Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 105 παρ. 2 εδ. γ΄ «απαγορεύεται να εγκαταβιώνουν στο Άγιο Όορς ετερόδοξοι ή σχισματικοί».