Παιδιά με ειδικές ανάγκες ή με ειδικά χαρίσματα;

Γραφεί ο Χρήστος Α. Κατσαρός

Η συμπεριφορά και ο σεβασμός ενός λαού ή μίας κοινωνίας απέναντι στη διαφορετικότητα αντανακλούν το επίπεδο του πολιτισμού τους. Και όμως στην Ελλάδα του 21ου αιώνα τα άτομα με ειδικές ανάγκες συνεχίζουν να περιθωριοποιούνται. Δύσκολο να το φανταστεί κανείς, αλλά η απόρριψη ξεκινάει κάποτε, ευτυχώς όχι πολύ συχνά πια, από την ίδια την οικογένεια και μάλιστα υπό…

το φόβο του κοινωνικού στιγματισμού.

Το να περάσει βέβαια κανείς μια φάση άρνησης μέχρι να αποδεχτεί το γεγονός ότι το παιδί του θα είναι διαφορετικό από τα άλλα είναι μέχρι ενός σημείου κατανοητό, όταν όμως η άρνηση αυτή γίνεται αιτία απόρριψης ή κοινωνικού αποκλεισμού και απειλεί την αξιοπρέπεια ή ακόμα χειρότερα τη ζωή ενός παιδιού με ειδικές ανάγκες, τότε μόνο θλίψη και οργή μπορεί να αισθανθεί κανείς μπροστά σε τέτοιου είδους φαινόμενα. Όλοι θυμούνται δυστυχώς παλαιότερες εικόνες από άτομα με αναπηρία αλυσοδεμένα και γυμνά μέσα σε αποθήκες ή στάβλους ή εγκαταλελειμμένα σε ιδρύματα με άθλιες συνθήκες διαβίωσης που διέσυραν διεθνώς τη χώρα.

Ωστόσο ούτε στην ευρύτερη κοινωνία τα πράγματα είναι καλύτερα. Υπάρχει οπωσδήποτε ένα προσωπείο επίπλαστης κοινωνικής ευαισθησίας που όμως δεν μπορεί να καλύψει ούτε την φανερή αδιαφορία για βασικές ανάγκες των ατόμων αυτών, όπως π.χ. η προσβασιμότητα χώρων σε κινητικά αναπήρους, ούτε το ρατσισμό με τον οποίο έρχονται αντιμέτωποι. Πόσοι από εμάς άραγε θα αποδέχονταν να υιοθετήσουν ένα παιδί με ειδικές ανάγκες ή πόσοι θα εμπιστεύονταν επαγγελματικά ένα άτομο με αναπηρία, παρότι η ζωή απέδειξε ότι πολλοί είναι απολύτως επιτυχημένοι και μάλιστα διαπρέπουν; Ποιος δεν γνωρίζει την άραγε την ιστορία του μεγάλου μουσουργού Μπετόβεν που έχασε την ακοή του κι όμως συνέχισε να συνθέτει αριστουργήματα;

Πόσοι ίσως αρνήθηκαν να εξυπηρετήσουν ένα τέτοιο άτομο θεωρώντας απλά και μόνο ότι δεν είναι άξιο παρά μόνο για επαιτεία και πόσοι δεν στάθμευσαν τα αυτοκίνητά τους σε θέσεις που προορίζονταν αποκλειστικά για Α.Μ.Ε.Α ή ακόμα χειρότερα πάνω στις ειδικές ράμπες, για να αναφέρουμε μόνο μερικά παραδείγματα, ίσως τα πιο ανώδυνα, με τα οποία έχουν να παλέψουν τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Τα πράγματα ήρθε να δυσχεράνει και η οικονομική κρίση, με τις κοινωνικές παροχές να μειώνονται τόσο σε φυσικά πρόσωπα, όσο και σε νομικά, όπως ιδρύματα φιλοξενίας, μαθητείας και αποκατάστασης. Κλασικό παράδειγμα, η Σχολή τυφλών στην Θεσσαλονίκη που κινδυνεύει να αναστείλει τη λειτουργία της λόγω έλλειψης πόρων και κονδυλίων. Ακόμα και στην εκπαίδευση που έχει δια νόμου συσταθεί η ειδική αγωγή τα κονδύλια συνεχώς μειώνονται και οι ελλείψεις σε προσωπικό και δομές γίνονται ολοένα και πιο αισθητές στην κοινωνία.

Ακόμα πολλοί συνδέουν τις ειδικές ανάγκες με μία μόνο έκφανσή τους, αυτή της νοητικής υστέρησης, που παρότι αποτελεί ίσως την πιο δύσκολη και πιο κραυγαλέα περίπτωση, δεν είναι η μόνη. Από αυτή την αντίληψη ίσως πηγάζει και η θεώρησή τους για μη υγιή άτομα ή η τάση να αναφέρονται μόνο σε παιδιά με ειδικές ανάγκες, αφού τα άτομα με νοητική υστέρηση παραμένουν ανεξαρτήτως ηλικίας στην παιδικότητά τους και κρατούν την αθωότητα που έχει χαθεί από εμάς. Η προσέγγιση όμως να τα θεωρούμε άρρωστα είναι τελείως λανθασμένη, τουλάχιστον από κοινωνικής απόψεως, αφού απλά αντιλαμβάνονται τον κόσμο διαφορετικά από εμάς, νιώθουν όμως τις ίδιες χαρές, τις ίδιες λύπες, τις ίδιες αγωνίες και έχουν τις ίδιες επιθυμίες με εμάς και γι’ αυτό δεν πρέπει να γίνονται θύματα κοινωνικού ρατσισμού.

Βέβαια, οι κοινωνικές νόρμες και οι κανόνες αισθητικής ορίζονται με βάση την αντίληψη των πολλών, αναλογιστήκαμε όμως τι θα γινόταν αν οι λίγοι ήμασταν εμείς; Σε ένα κόσμο συνεχώς μεταλλασσόμενο κάποιοι συνεχίζουν να πιστεύουν ότι τα άτομα με ειδικές ανάγκες δεν μπορούν να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο. Κάνουν λάθος. Τα άτομα αυτά είναι διαφορετικά, ναι, αλλά δεν μειονεκτούν σε κάτι, πολλώ δε μάλλον, έχουν τα ίδια δικαιώματα με κάθε πολίτη, είναι απόλυτα και αξεδιάλυτα ίσα με εμάς, τις περισσότερες φορές μάλιστα αναπτύσσουν δεξιότητες και χαρίσματα που κάτω από άλλες συνθήκες θα έμεναν ανεκμετάλλευτα. Όταν μάλιστα πρόκειται για μικρά παιδιά, ό,τι χρειάζονται περισσότερο είναι να εκθρονίσουμε τον τρομερό εγωισμό μας και στη θέση του χλευασμού και της υποκρισίας των κροκοδείλιων δακρύων της ψεύτικης συμπόνιας να βάλουμε μια ανοιχτή αγκαλιά που θα χαρίζει άπλετα και άνευ όρων αγάπη και στήριξη στα μικρά αγγελούδια.

Πέρα από την κρατική μέριμνα, που οπωσδήποτε είναι αναγκαία και δεν μπορεί κανείς να παραγνωρίσει τον ρόλο της στην όλη ιστορία, πέρα από τις απρόσωπες οργανώσεις που βάζουν όσα λιθαράκια τους επιτρέπουν οι συγκυρίες για να βοηθήσουν τα άτομα με ειδικές ανάγκες και τις οικογένειές τους, χρειάζεται η προσωπική συνεισφορά του καθενός από εμάς ξεχωριστά και όλων μαζί σε κάθε επίπεδο, συναισθηματικό, ψυχικό, υλικό-οικονομικό και η βαθιά ενσυναίσθηση ότι η ανθρώπινη ψυχή αποζητά την αγάπη και την αποδοχή ανεξαρτήτως φυσικής ή νοητικής κατάστασης του προσώπου. Αν δεν μπορούμε να δώσουμε όλο τον εαυτό μας, ας δώσουμε τουλάχιστον ένα κομμάτι από αυτόν και ας μη φανούμε μικρόψυχοι μπροστά στην αδήριτη ανάγκη για ένταξη και επικοινωνία κάποιων που η ζωή θέλησε να τους κάνει διαφορετικούς από τα πρότυπά μας και ας βάλουμε τους εαυτούς μας στη θέση τους για να αγγίξουμε έστω για μια στιγμή τον συναισθηματικό τους κόσμο.