Η αρχαία Εγνατία Οδός

Η Εγνατία Οδός ήταν ένας από τους µεγαλύτερους στρατιωτικούς και εµπορικούς δρόµους του αρχαίου κόσµου. Ο άξονας που συνέδεε τη Ρώµη µε τις κτίσεις της στην Ανατολή. Κατασκευάστηκε µεταξύ 146 και 120 π.Χ. από τον ανθύπατο της Μακεδονίας Γναίο Εγνάτιο, πάνω στα ίχνη του πανάρχαιου δρόµου που διέσχιζε τη Μακεδονία και τη Θράκη από τα ανατολικά προς τα δυτικά.
Τον δρόµο αυτόν είχαν ακολουθήσει τα στρατεύµατα του Δαρείου και του Ξέρξη στις εκστρατείες των Περσών κατά της Ελλάδος στις αρχές του 5ου π.Χ. αι. Τον ίδιο δρόµο ακολούθησε και ο Αλέξανδρος στην εκστρατεία του από την Ευρώπη προς την Ασία.

Ήταν η πρώτη δηµόσια οδός που έγινε από τους Ρωµαίους έξω από την Ιταλία. Ξεκινούσε από την Απολλωνία και το Δυρράχιο στην Ιλλυρία – τη σηµερινή Αλβανία – διέσχιζε τη Μακεδονία µέχρι τον ποταµό Νέστο, περνούσε στη Θράκη και συνέχιζε στον Ελλήσποντο και το Βυζάντιο. Για περισσότερα από 2.000 χρόνια υπήρξε ο µοναδικός καλός δρόµος σ’ αυτή την περιοχή και έπαιξε σηµαντικό ρόλο στην τύχη της Ρώµης, του Βυζαντίου και της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας.

Κατά µήκος της Εγνατίας, υπήρχαν ανά 7-14 µίλια (10 – 20 χλµ.) σταθµοί ανεφοδιασµού µε προσωπικό για την εξυπηρέτηση των ταξιδιωτών. Υπήρχαν επίσης πανδοχεία, που ήταν εγκατεστηµένα στο τέλος µιας πλήρους ταξιδιωτικής ηµέρας (30 – 40 µίλια ή 45 – 60 κλµ.) Αυτό το γεγονός επηρέασε βαθύτατα την χωροταξική οργάνωση της Μακεδονίας και της Θράκης, αφού ακόµη και σήµερα οι µεγαλύτερες πόλεις, που Βρίσκονται πάνω στον άξονα της Εγνατίας, απέχουν µεταξύ τους 45 – 60 χλµ: Έδεσσα – Γιαννιτσά – Θεσσαλονίκη – Απολλωνία – Αµφίπολη – Φίλιπποι αλλά και Καβάλα – Ξάνθη – Κοµοτηνή – Αλεξανδρούπολη. Υπήρχαν ακόµη στρατόπεδα, φυλάκια, σταθµοί ελέγχου, φρουρές και φρούρια σε ποτάµια, σε υψώµατα, σε στενά και σε ορεινά περάσµατα.

Το αρχικό µήκος της Εγνατίας Οδού από την Αδριατική µέχρι τον ποταµό Έβρο ήταν 535 µίλια. Ανά ένα µίλι στο δρόµο υπήρχαν οδοδείκτες, τα µιλιάρια, που έδιναν πληροφορίες για την απόσταση από την αφετηρία.

Στο χώρο της Θράκης – και ιδιαίτερα στους νοµούς Ξάνθης και Ροδόπης – η διαδροµή της αρχαίας Εγνατίας ταυτίζεται σε µεγάλο βαθµό µε τη σύγχρονη Εγνατία. Τα περισσότερα όµως σωζόµενα τµήµατα του δρόµου εντοπίστηκαν στο νοµό Έβρου. Το πρώτο και µεγαλύτερο τµήµα αρχίζει από τα όρια των Νοµών Ροδόπης – Έβρου και είναι ορατό µέχρι βορειο-ανατολικά της αρχαίας Ζώνης. Διασχίζει το χαµηλό αυχένα που χωρίζει τους κάµπους Κοµοτηνής και Αλεξανδρούπολης και αποτελεί, ακόµη και σήµερα, θαυµαστό παράδειγµα χάραξης ορεινής διαδροµής. Υπάρχουν επίσης πολλά καλοδιατηρηµένα πεδινά τµήµατα σε επαφή σχεδόν µε τη σηµερινή Εθνική οδό, µετά την Αλεξανδρούπολη, αλλά και µετά την Τραϊανούπολη.

Σε όλα τα ορατά σηµεία του δρόµου υπάρχουν ενηµερωτικές πινακίδες µε τη συµφωνηµένη στα πλαίσια Ευρωπαϊκού προγράµµατος, κοινή για όλες τις Ρωµαϊκές οδούς, σήµανση. Επίσης τοποθετήθηκαν πινακίδες κατεύθυνσης κατά µήκος όλης της γνωστής πορείας στην ορεινή διάβαση των Ζωναίων ώστε να είναι σε θέση ο κάθε ενδιαφερόµενος περιηγητής να νιώσει τη συγκίνηση της ανακάλυψης βαδίζοντας πάνω στο αρχαίο οδόστρωµα.

Η Εγνατία οδός ξεκινούσε από την Απολλωνία και το Δυρράχιο στην Ιλλυρία (τη σηµερινή Αλβανία), διέσχιζε τη Μακεδονία µέχρι τον ποταµό Νέστο, περνούσε στη Θράκη και συνέχιζε στον Ελλήσποντο και το Βυζάντιο. Αποτελούσε προέκταση της Αππίας οδού που ένωνε το σηµερινό Μπρίντεζι µε τη Ρώµη και εξασφάλιζε στην Β. Ιταλία την πρόσβαση στο Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο, τον Εύξεινο και την Ασία.

Στο χώρο της Θράκης η χάραξη της αρχαίας και της σύγχρονης Εγνατίας οδού συµπίπτουν σε εντυπωσιακό βαθµό. Στον χάρτη σηµειώνονται, εκτός από την πορεία του δρόµου, βεβαιωµένες και υποθετικές θέσεις πόλεων και σταθµών, καθώς και άλλοι αρχαιολογικοί χώροι.

Ο Ποϊτινγκεριανός Πίνακας (Tabula Peutingeriana) είναι αντίγραφο του 12ου αιώνα ενός αρχαίου χάρτη, που απεικονίζει το cursus publicus, το οδικό δίκτυο της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας. Ο αρχικός χάρτης-πλάτους Ο,34µ. και µήκους 3,75µ.- του οποίου αυτό είναι το µοναδικό αντίγραφο, χρονολογείται στα τέλη του 4ου ή στις αρχές του 5ου µ.Χ. αι. και περιλαµβάνει την Ευρώπη, την Ασία (Περσία, lνδία) και τη Βόρεια Αφρική. Ο χάρτης οφείλει την ονοµασία του στον Γερµανό ουµανιστή και συλλέκτη Κόνραντ Πόιτινγκερ (15ος – 16ος αι.), ο οποίος τον κληρονόµησε το 1508 από τον επίσης ουµανιστή λόγιο Κόνραντ Κέλτες. Σήµερα φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας, στη Βιέννη.

Για την κατασκευή του αρχαίου δρόµου το φυσικό έδαφος σκάφτηκε σε βάθος 50 cm και ισοπεδώθηκε. Τοποθετήθηκαν επάλληλα στρώµατα αργίλου και χαλίκων και συµπιέστηκαν ενώ παράλληλα βρέχονταν µε νερό. Κατασκευάστηκαν κράσπεδα από µεγάλους λίθους όρθια τοποθετηµένους στις άκρες του δρόµου για την συγκράτηση του οδοστρώµατος. Το επιφανειακό στρώµα αποτελείται από πεπλατυσµένους λίθους πάχους 15 cm. Στον άξονα του δρόµου επιµήκεις λίθοι, υπερυψωµένοι σε σχέση µε το οδόστρωµα, διαχωρίζουν τις κατευθύνσεις.