Διέξοδος η αυτοοργάνωση. Μη περιμένετε σωτήρες

Αυτό είναι το βασικό πρόβλημα ενός δημοκρατικού δρόμου προς το σοσιαλισμό κι ενός δημοκρατικού σοσιαλισμού»[1]Ο Νίκος Πουλαντζάς μιλάει για «δημοκρατικό σοσιαλισμό». Όμως ο εκδημοκρατισμός της κοινωνίας είναι η βάση κάθε προοδευτικής κατεύθυνσης.

Στο σημείο αυτό υπάρχει μεγάλη – για να μην πούμε – απόλυτη σύγχυση. Γιατί για χρόνια ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός εθεωρείτο το άκρον άωτον της δημοκρατικότητας και αποτελεσματικότητας. Και αυτό όχι μόνο στα κομμουνιστικά κόμματα, αλλά στην πράξη και στα αστικά και σοσιαλδημοκρατικά.

Όλα ήταν διαμορφωμένα κατά τέτοιον τρόπο και επέλεγαν τα κόμματα αυτά ένα τέτοιο οργανωτικό σχήμα, που τα επέτρεπε να χειραγωγούν το λαό και μάλιστα ορισμένες φορές, λόγω προπαγάνδας, (ιδεολογικής ηγεμονίας, όπως λέει ο Γκράμσι), όχι με κατασταλτικά μέτρα, αλλά με τη δική του συναίνεση.

Στα συγκεντρωτικά και πυραμιδικά οργανωτικά σχήματα, όπου ένας αρχηγός, μια ηγετική ομάδα ή κομματική κάστα αποτελούν το κέντρο αποφάσεων και πρωτοβουλιών, το συνεκτικό στοιχείο της πολιτικής οργάνωσης είναι η κομματική πειθαρχία που αργά ή γρήγορα εξελίσσεται σε “αναγνώριση, θαυμασμό, πίστη και υποταγή” στη “φωτισμένη ηγεσία”, η οποία μάλιστα, αν αντλεί την νομιμοποίησή της από ένα δημοκρατικό ή έστω δημοκρατικοφανές συνέδριο, δικαιολογείται και θεσμοθετείται με την αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού.

Μπορεί βέβαια να υπάρξει και η αντίστροφη πορεία, που δεν αναγνωρίζει αυτή την αυταρχική πραγματικότητα. Οπότε δημιουργούνται και οι αναγκαίες σε τελευταία ανάλυση συγκρούσεις και διασπάσεις.

Η αναγωγή κατ’ αυτόν τον τρόπο του κόμματος, ως του αλάνθαστου υποκειμένου των ιστορικών εξελίξεων, δεν ήταν μακριά.

Με βάση αυτό το πυραμιδικό οργανωτικό σχήμα δημιουργήθηκαν συνειδητά ή ασυνείδητα -δύο επίπεδα κομματικής οργάνωσης: Οι εντολείς και οι εντελλόμενοι, οι καθοδηγητές και οι καθοδηγούμενοι, οι εξουσιαστές και οι εξουσιαζόμενοι, οι «πεφωτισμένοι» και οι «αγροίκοι». Αυτοί δηλαδή που αποκαλούνταν « μάζες», ένα είδος άμορφης ύλης, στη χειρότερη περίπτωση «όχλος», που κατά παράδοξο τρόπο, εκείνοι που τον περιφρονούσαν στην πράξη, τον εκθείαζαν στη θεωρία, ως ιστορικό υποκείμενο της επαναστατικής αλλαγής, για να το χειραγωγούν και εκμεταλλεύονται.

Γνωρίζουμε από την εμπειρία μας τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς τις καταστροφικές της συνέπειες. Και οι συνέπειες αυτές υπήρξαν σ’ όλα τα επίπεδα. Κυρίως όμως στη δημιουργία μιας μονολιθικής και δογματικής αντίληψης των πραγμάτων, που έβαλε φραγμούς σε κάθε δημιουργική πρωτοβουλία και ανάπτυξη, σε κάθε δημιουργικό και ανεξάρτητο πνεύμα, σε κάθε δυνατότητα δημιουργικής ανασυγκρότησης.

Το βιώσαμε και στην Ελλάδα με την δεξιά εθνικοφροσύνη και τον αριστερό δογματισμό.

Απέναντι σ’ αυτό το αποδεδειγμένα από την ιστορική πραγματικότητα αποτυχημένο, αν το κρίνουμε από τα αποτελέσματά του, (δηλαδή την καθήλωση του λαού στα πλαίσια υποταγής, καταπίεσης και τελικά εκμετάλλευσης), αυταρχικό και βασικά ηγεμονικό οργανωτικό σχήμα, που λέγεται δημοκρατικός συγκεντρωτισμός (έστω κι αν δεν ομολογείται), αντιπαρατίθεται ένα αποκεντρωμένο, που τις βασικές οργανωτικές του αρχές του εντοπίζουμε σε μεγάλο στα ακόλουθα:

Η πρώτη προϋπόθεση που πρέπει να έχει ένας τέτοιος στόχος είναι να κατοχυρώνει, με τη μεγαλύτερη δυνατή προσέγγιση, την εξουσία και τον έλεγχο της βάσης, που μόνο ένα σύστημα δημοκρατικού αποκεντρωτισμού είναι σε θέση να πετύχει και έχει ως βάση την α υ το ο ρ γ ά ν ω σ η. Αν είναι κάποιος να μας σώσει, είμαστε εμείς οι ίδιοι και κανείς άλλος! Αυτό σημαίνει αυτοοργάνωση.

Πώς λειτουργεί όμως η αρχή του Δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ Α π ο κ ε ν τ ρ ω τ ι σ μ ο ύ; Θεωρητικά είναι απλό: Κυρίαρχο όργανο είναι η οργάνωση βάσης, η οποία εκλέγει την τοπική ή κλαδική επιτροπή, η οποία με τη σειρά της εκλέγει τους αντιπροσώπους της στην περιφερειακή οργάνωση, ορίζοντας έτσι τα μέλη της περιφερειακής συνέλευσης, νομού επαρχίας και πόλης. Στη συνέχεια οι περιφερειακές οργανώσεις εκλέγουν τους εκπροσώπους τους στην κεντρική επιτροπή. Το σημαντικό είναι ότι η διαδικασία αυτή είναι διαρκής και ανοιχτή. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι η οργάνωση βάσης, και με τη σειρά της η περιφερειακή, μπορεί ανά πάσα στιγμή δικαιούται να εκλέξει άλλους εκπροσώπους στη θέση τους. Στο σημείο αυτό δεν υπάρχει φραγμός.

Στην ουσία πρόκειται για μια δημοκρατική διαδικασία σε διαρκή εξέλιξη, που συνδυάζει στοιχεία αντιπροσωπευτικής και άμεσης δημοκρατίας, όπως τονίζει ο Νίκος Πουλαντζάς: «Αλλά όταν αναφερόμαστε σήμερα σε έναν δημοκρατικό δρόμο προς τον δημοκρατικό σοσιαλισμό, η στρατηγική μας οφείλει όχι μόνο να μετασχηματίσει ριζικά, αλλά και να διατηρήσει μορφές αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και ελευθεριών, που για καιρό αποκαλούσαμε “τυπικές ελευθερίες”, αλλά που δεν είναι απλώς “τυπικές”. Αυτή η αντιπροσωπευτική δημοκρατία πρέπει την ίδια στιγμή να συνδυαστεί με τη δημιουργία μιας άμεσης δημοκρατίας στη βάση».[2]

Στον δημοκρατικό αποκεντρωτισμό υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες. Σε περίπτωση που τα διάφορα όργανα στην δημοκρατικά δομημένη ιεραρχία κρίνουν ότι κάποια εκλεγμένα μέλη τους δεν ανταποκρίνονται στα καθήκοντά τους υπάρχει η δυνατότητα αντικατάστασής τους με απόφαση της οργάνωσης της κάθε οργανωτικής βαθμίδας. 

Η εναλλαγή στα αξιώματα της οργάνωσης δεν καθορίζεται μόνο από ένα συνέδριο που λαμβάνει χώρα σε ένα συγκεκριμένο χρόνο. Η ηγεσία είναι απαραίτητη, όμως η ανάδειξή της πρέπει να έχει τις ανωτέρω προϋποθέσεις.

Το oοργανωτικό αυτό σχήμα έχει ορισμένα πλεονεκτήματα απέναντι στον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό.

Προϋποθέτει βέβαια μια ξεκάθαρη ιδεολογία και ένα σύστημα αξιών και αρχών, που αποτελούν τη βάση της δημοκρατικής συσπείρωσης και λειτουργίας. Χωρίς αυτή την προϋπόθεση, δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει ο δημοκρατικός αποκεντρωτισμός δημιουργικά, δηλαδή να αποτελέσει ένα ομοιογενές και συνεκτικό σύνολο, που μπορεί να δράσει αποτελεσματικά. Ένα διακηρυκτικό κείμενο αρχών, στο οποίο να δεσμεύονται στο σύνολό τους τα μέλη ενός πολιτικού φορέα είναι κανόνας απαράβατος. Ένα κείμενο αρχών που θα περιλαμβάνει τα θέματα εθνικής κυριαρχίας, εδαφικής ακεραιότητας, λαϊκής κυριαρχίας και κοινωνικής δικαιοσύνης.

Η δέσμευση συνεπώς σε διακηρυγμένες ιδεολογικές και οργανωτικές αρχές, αποδεκτές από όλους, είναι το εκ των ουκ άνευ προαπαιτούμενο. Η δημοκρατική λειτουργία δεσμεύει σε οράματα, αρχές και αξίες και όχι σε πρόσωπα ή ομάδες προσώπων και πραγματώνεται με έναν ορισμένο τρόπο, για την αποφυγή οποιασδήποτε κομματικής γραφειοκρατίας η επικράτησης ολιγαρχικών και αυταρχικών σχημάτων.

Η καινοτομία της ανάδειξης των μελών των περιφερειακών και κεντρικών συνελεύσεων και επιτροπών από τις οργανώσεις βάσης», έχει πολλαπλά θετικά αποτελέσματα.

Πρώτο, βάση και κορυφή συμπίπτουν. Τα μέλη όλων των οργάνων σε όλες τις βαθμίδες είναι μέλη οργανώσεων βάσης. Χωρίς αυτή την ιδιότητα, χωρίς συμμετοχή στις διαδικασίες διαλόγου και αποφάσεων και χωρίς απ’ ευθείας εκλογή από τη βάση και τις περιφερειακές οργανώσεις δε μπορεί κανείς να γίνει μέλος οργάνου σε οποιοδήποτε επίπεδο.

Δεύτερον αυτή η μορφή της οργάνωσης έχει το πλεονέκτημα να αμβλύνονται οι αντιθέσεις ανάμεσα στη βάση και την ηγεσία και να δημιουργείται ανάχωμα σε οποιαδήποτε προσπάθεια της ηγεσίας να ποδηγετεί τη βάση. Επιπλέον περιορίζεται η γραφειοκρατία, η αυθαιρεσία και η έλλειψη πληροφόρησης. Τέλος εξασφαλίζεται η αξιοκρατία. Ο φορέας έχει την ηγεσία που του προσήκει, λόγω επιπέδου ωριμότητας.

Με απλά λόγια: Η βάση είχε την ηγεσία που τις αξίζει. Το γνωστό του Ισοκράτη: «Το της πόλεως όλης ήθος, ομοιούται τοις άρχουσιν».

Ένα σημαντικό πλεονέκτημα ακόμη έχει σχέση με την κάθετη και οριζόντια διασύνδεση και πληροφόρηση. Στοιχείο σημαντικό για μια δημοκρατικά συγκροτημένη οργάνωση. Η υποκριτική άποψη ότι η οριζόντια διασύνδεση κι επικοινωνία δημιουργεί παράκεντρα εξουσίας δεν έχει καμία σχέση με μια συλλογική διαδικασία. Αντιθέτως. Η ελεγχόμενη πληροφόρηση προδίδει υστεροβουλία.

Η αλληλοενημέρωση προς όλες τις κατευθύνσεις και η συνεργασία όλων των οργανώσεων μεταξύ τους και με την ηγεσία σε ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά θέματα αποτελεί στοιχείο διαλόγου και δημιουργικής δράσης των οργανώσεων σε όλα τα επίπεδα.

Αναπτύσσεται κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα οργανωτικό σχήμα δικτύων, που μπορεί ευρέως να αξιοποιήσει την πληροφορική και το διαδίκτυο (ιντερνέτ).

Η πλατιά και ή δυνατόν πλήρης πληροφόρηση και αλληλοενημέρωση αποτελεί προϋπόθεση και πρώτη προτεραιότητα, η οποία σπάει τα αντιδημοκρατικά στεγανά. Αυτή πρέπει να αναπτύσσεται στα συλλογικά όργανα, κάθετα και οριζόντια, όπου η αντιπαράθεση ιδεών και αντιλήψεων θα είναι κοινή ανάμεσα στους διανοούμενους και τους εργάτες (σε όλες τις κοινωνικές τάξεις) και η αποφάσεις θα παίρνονται από κοινού. Η μοντέρνα τεχνολογία μπορεί να έλθει αρωγός. Η ηγεσία παράλληλα θα αναδεικνύεται αξιοκρατικά και με συλλογικές διαδικασίες, δηλαδή γνήσια δημοκρατικά.

Μια τέτοιας μορφής οργάνωση, που εξασφαλίζει στα μέλη της τη δυνατότητα να μετέχουν άμεσα ή έμμεσα στο διάλογο και στις αποφάσεις του πολιτικού φορέα, να ασκούν έλεγχο και να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, ξεπερνά τα ασφυκτικά όρια του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, όπου η ανάδειξη στελεχών προς την ηγεσία καθορίζεται στην πράξη από τα πάνω. Επιπλέον η προώθηση μελών της οργάνωσης προς τα ανώτερα κλιμάκια προϋποθέτει την εύνοια και την έγκριση του λεγόμενου καθοδηγητικού οργάνου.

Τέτοια φαινόμενα είναι κατά βάση αδύνατο ή εν πάση περιπτώσει δύσκολο να αναπτυχθούν στα πλαίσια του δημοκρατικού αποκεντρωτισμού, όπου η ηγεσία εγγυημένα προέρχεται και ελέγχεται από τη βάση του πολιτικού φορέα και με τις δημοκρατικές ασφαλιστικές δικλείδες δύσκολα αυτονομείται και γραφειοκρατείται.

Προσωρινή Γραμματεία: Ηλ. διεύθυνση: damon@damonpontos.gr

Κιν.: 6937013391

[1] Νίκος Πουλαντζάς, Κείμενα, Μαρξισμός, Δίκαιο, Κράτος, ό.π., σ. 479. Γνωστό είναι και το απόφθεγμά του: «Ένα είναι βέβαιο: ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει». ό.π., σ. 491.

[2] Νίκος Πουλαντζάς, Κείμενα, Μαρξισμός, Δίκαιο, Κράτος, ό.π., σ. 511.