Οι πατέρες του αναρχισμού στην Ελλάδα

Ο εν Ελλάδι αναρχισμός – ο οποίος έχει επανέλθει τόσο δυναμικά στο προσκήνιο το τελευταίο διάστημα – δεν είναι καθόλου καινούργια υπόθεση. Χρονολογείται ήδη από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους (1830 και δώθε) και συνοψίζεται σε…

δύο εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, περιπετειώδεις ιστορικές φυσιογνωμίες με συναρπαστικό βίο, δράση γεμάτη ρίσκο και πολλά «καντάρια» ιδεολογία.

Για τον έναν γνωρίζουμε πότε πέθανε (1870) και για τον άλλον πότε γεννήθηκε (1828). Οι δυο τους αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος και τα ονόματά τους είναι συνυφασμένα με τα πρώτα βρεφικά βήματα του αναρχισμού στην Ελλάδα.

-Εμμανουήλ Δαδάογλου

Ο Εμμανουήλ Δαδάογλου, ο άνθρωπος που έστησε οδοφράγματα στην Καπνικαρέα το 1862 επί μοναρχίας του Όθωνα, γέννημα θρέμμα της Σμύρνης, ήταν έμπορος η ιδεολογική διαμόρφωση του οποίου εικάζεται ότι προήλθε από την επαφή του με Ιταλούς πολιτικούς πρόσφυγες, τους οποίους είχε γνωρίσει στα ταξίδια του.

Ανάμεσά τους συγκαταλέγονταν ο αναρχικός Αμιλκάρε Τσιπριάνι (αυτός ο μέγας Ιταλός φιλέλληνας, εθελοντής στις Κρητικές Επαναστάσεις) και ο διεθνιστής Παύλος Αργυριάδης, με διασυνδέσεις και επιρροή στο γαλλικό κυρίως σοσιαλιστικό κίνημα, τους οποίους ο Δαδάογλου γνώρισε στο Παρίσι.

Εκεί, επρόκειτο να οργανώσουν μία ομάδα εθελοντών αναρχο-σοσιαλιστών από όλη την Ευρώπη, η οποία συμμετείχε στις αναταραχές του 1862 κατά του Βασιλιά Όθωνα, ενώ αργότερα, με τη συνεπικουρία του έτερου μεγάλου Έλληνα αναρχικού Πλωτίνου Ροδοκανάκη, οργάνωσε μία αναρχική οργάνωση στην Αθήνα, με ελάχιστη όμως επιτυχία.

Εν συνεχεία έζησε στη Νάπολη της Ιταλίας, όπου εντάχτηκε στο εκεί παράρτημα της Πρώτης Διεθνούς Ένωσης Εργαζομένων (το οποίο συνδεόταν άμεσα με τον Μιχαήλ Μπακούνιν που εγκαταστάθηκε εκεί το 1865), οπότε και γνώρισε την Ελληνίδα Μαρία Πανταζή, που εργαζόταν τότε ως εκδιδόμενη, με την οποία έγιναν ζευγάρι.

-Η μέχρι σήμερα άγνωστη πορεία της Μαρίας Πανταζή

Μετά το θάνατό του, κατά τη διάρκεια ενός καυγά στη Δημοκρατική Λέσχη (από τους ιδρυτές της οποίας ήταν ο Ιταλός αναρχικός Αμιλκάρε Τσιπριάνι), η δραστήρια αναρχική Μαρία μετέβη στο Παρίσι, όπου έγινε μέλος μιας ένοπλης αναρχικής οργάνωσης, διαδραματίζοντας ενεργό ρόλο στην τρίμηνη Παρισινή Κομμούνα (γνωστή και ως 4η Γαλλική Επανάσταση) του 1871, για να συλληφθεί αργότερα και να εκτελεστεί από τους Bερσαλλιέρους, μένοντας στην ιστορία ως η πρώτη Ελληνίδα που έλαβε μέρος στο διεθνές αναρχικό κίνημα.

-Ο κοσμοπολίτης Πλωτίνος Ροδοκρανάκης

Ο δε Πλωτίνος Ροδοκρανάκης, γεννημένος στην Αθήνα το 1828, αποτελεί απίστευτη περίπτωση ιστορικής φυσιογνωμίας με δράση στα πιο απίθανα μέρη του κόσμου. Όπως αναφέρεται στο βιβλίο Πλωτίνος Ροδοκανάκης – Ένας Έλληνας Αναρχικός (εκδ. Ηλέκτρα, Α΄ έκδοση 2005, Β΄ έκδοση 2008):

«Στα 1861 ένας Έλληνας σοσιαλιστής, ο Πλωτίνος Ροδοκανάκης, ταξιδεύει από την Ευρώπη στο Νέο Κόσμο. Έχει σπουδάσει ιατρική στη Βιέννη και στο Βερολίνο, φιλοσοφία στο Παρίσι και είναι γαλουχημένος με τις φιλοσοφικές ιδέες και τις πολιτικές θεωρίες της εποχής.

Επηρεασμένος από τον Σαιν Σιμόν, τον Πιερ Ζοζέφ Προυντόν και τον Κάρολο Φουριέ φτάνει στο Μεξικό με σκοπό να εφαρμόσει τις ιδέες του Σοσιαλισμού για τις οποίες αγωνίστηκε με συνέπεια επί 25 χρόνια. Στη χώρα αυτή ο Έλληνας σοσιαλιστής μπόλιασε ιδέες που αλλού δύσκολα γίνονταν κατανοητές. Την ίδια εποχή, η ιδέα και μόνο ότι η ιδιοκτησία είναι κλοπή αντιμετωπιζόταν στην Ευρώπη, με ιερή αγανάκτηση και αποτροπιασμό, αντίθετα από το Μεξικό όπου από αιώνες ίσχυε στους Ινδιάνους η λογική της κοινοτικής γης (Calpuli) την οποία είχαν σφετεριστεί οι μεγαλοκτηματίες. Το «Γη και Ελευθερία», σύνθημα των εξεγέρσεων που ξέσπασαν τις μέρες εκείνες, έμελλε να γίνει το σύμβολο της κατοπινής επανάστασης του Ζαπάτα.

Ο Πλωτίνος Ροδοκανάκης παρέμεινε σε όλη του τη ζωή αγωνιστής, συνεπής στις ιδέες του κι έγινε γνωστός ως ο ιδρυτής του μεξικάνικου αναρχισμού και μια από τις σημαντικότερες μορφές του πρώιμου εργατικού κινήματος. Με το έργο του επηρέασε σημαντικά το αγροτικό και το εργατικό κίνημα συντελώντας στην προώθηση μερικών από τους σημαντικότερους κοινωνικούς στόχους του. Οι ιδέες και η δράση του, όπως ήταν φυσικό, σε μια συντηρητική κοινωνία και σε μια εποχή έντονων πολιτικών και κοινωνικών ανακατατάξεων στο Μεξικό, συνάντησαν πολλές αντιδράσεις. Εκείνος, όμως, ήταν πάντα έτοιμος να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των φτωχών και κατατρεγμένων κάνοντας πολεμική στους ισχυρούς αντιπάλους του, που μάχονταν τις πολιτικές του ιδέες, όπως αποδεικνύει η πληθώρα των άρθρων που δημοσίευσε στις εφημερίδες της εποχής.

Το όνομα του Πλωτίνου Ροδοκανάκη θα φωτίζει το όραμα για Ισότητα και Δικαιοσύνη των ξεχασμένων της μεξικανικής γης, δίπλα σ’ εκείνο του Εμιλιάνο Ζαπάτα, που παραμένει ο θρυλικός ήρωας των απόκληρων του Μεξικού…».