Αυτισμός: Μία όλο και συχνότερη αναπτυξιακή διαταραχή

Γράφει η Σοφία Μεσσήνη.

Το 1911 ο Bleuler εισήγαγε στην ψυχιατρική γλώσσα τον όρο «αυτισμός». Η λέξη «αυτισμός» χρησιμοποιήθηκε από…

τον Bleuler για να καταδείξει ένα σύμπτωμα στην σχιζοφρένεια του ενήλικα, που συνίσταται στο κλείσιμο στον εαυτό του, τη δυσκολία και την αδυναμία επικοινωνίας με τους άλλους, την απομάκρυνση από την πραγματικότητα. Ο όρος «αυτισμός» προέρχεται από το ελληνικό «αυτός» που σημαίνει «εγώ ο ίδιος» και έρχεται σε αντίθεση με τον άλλο.

Η αυτιστική διαταραχή ή αυτισμός αποτελεί σοβαρή μορφή Διάχυτης Αναπτυξιακής Διαταραχής (ΔΑΔ) και έχει χαρακτηριστεί ως διαταραχή «φάσματος», που σημαίνει ότι η κλινική εικόνα του αυτισμού δεν είναι ομοιογενής, αλλά κυμαίνεται από ηπιότερες μορφές με ελάχιστα και σε ήπια μορφή αυτιστικά στοιχεία μέχρι βαρύτερες μορφές με πολλαπλά αυτιστικά στοιχεία συνοδευόμενα από βαριά νοητική καθυστέρηση. Ο αυτισμός συνεπάγεται έκπτωση στους παρακάτω τομείς:

1. Αμοιβαίες κοινωνικές συναλλαγές

2. Επικοινωνία

3. Γενική συμπεριφορά (παρουσιάζονται στερεότυπες και διασπαστικές αντιδράσεις)

4. Ενδιαφέροντα

5. Δραστηριότητες

Στους παραπάνω τομείς, τα άτομα με αυτισμό δεν διαφέρουν μόνο λόγω καθυστέρησης στην ανάπτυξη, αλλά παρουσιάζουν και αποκλίνουσες αντιδράσεις, οι οποίες δεν συναντώνται συνήθως σε παιδιά με τυπική ανάπτυξη.

• Συμπτωματολογία

Τη συμπτωματολογία του αυτισμού μπορούμε γενικά να τη διακρίνουμε σε ελλείψεις και πλεονασμούς της συμπεριφοράς. Οι ελλείψεις αφορούν στους βασικότερούς τομείς της ανάπτυξης, όπως:

Προσοχή (π.χ. αποφυγή βλεμματικής επαφής, διάσπαση προσοχής, ελάχιστη ή υπερβολική ενασχόληση με ορισμένα αντικείμενα, εκδήλωση ανησυχίας)

Προφορικός λόγος (π.χ. ηχολαλία, ακατάληπτη άρθρωση, ακατάλληλοι κυματισμοί της φωνής, ακατάλληλη ένταση φωνής, ασυνάρτητος λόγος, επαναληπτικός λόγος)

Κοινωνικές και Συναισθηματικές εκδηλώσεις (π.χ. αποφυγή ή άρνηση σωματικής επαφής, αποφυγή ή άρνηση κοινωνικής επαφής, έλλειψη ενδιαφέροντος για συνομήλικους, έλλειψη γενικά ενδιαφέροντος για τους ανθρώπους, έλλειψη πρωτοβουλίας και ανταπόκρισης σε κοινωνικές συναλλαγές, απάθεια σε ερεθίσματα που προκαλούν φόβο, υπερβολική αντίδραση φόβου σε ερεθίσματα που συνήθως δεν προκαλούν φοβική αντίδραση, απάθεια ή υπερβολική αντίδραση στον αποχωρισμό από τη μητέρα)

Παιχνίδι (π.χ. ιδιόρρυθμη χρήση παιχνιδιών, αποχή από συμβολικό ή αναπαραστατικό παιχνίδι, αποχή από δυαδικό ή ομαδικό παιχνίδι, υπερβολική προσκόλληση σε ορισμένα παιχνίδια)

Αισθητηριακή επεξεργασία (π.χ. ιδιόρρυθμη επεξεργασία οπτικών ερεθισμάτων, αδιαφορία ή υπερβολική αντίδραση σε ακουστικά ερεθίσματα, υπερευαισθησία σε ορισμένες γεύσεις και οσμές)

Γνωσιακές λειτουργίες (π.χ. νοητική καθυστέρηση, ασταθής μάθηση, μαθησιακή παλινδρόμηση)

Επιλεκτική προσοχή σε ορισμένα χαρακτηριστικά των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος ή Υπερεπιλεκτικότητα. Το αυτιστικό άτομο έχει την τάση να εστιάζει την προσοχή σε μεμονωμένα χαρακτηριστικά των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος, όπως στο χρώμα ή στο σχήμα, με αποτέλεσμα να τα επεξεργάζεται αποσπασματικά και όχι σφαιρικά. Η αποσπασματική ή υπερεπιλεκτική αυτή επεξεργασία επιτείνει τη δυσκολία που έχει το άτομο με αυτισμό να διακρίνει και να αναγνωρίζει αντικείμενα ή σύμβολα και να γενικεύει τις δεξιότητες του με καινούρια ερεθίσματα και σε καινούριες συνθήκες. Για παράδειγμα, αν έχει μάθει να ονομάζει το πρόσωπο που απεικονίζει κάποια φωτογραφία, δεν το αναγνωρίζει παρά μόνο από τη συγκεκριμένη φωτογραφία. Δεν αντιλαμβάνεται ότι το πρόσωπο που απεικονίζεται σε διαφορετικές φωτογραφίες είναι το ίδιο εξαιτίας της αποσπασματικής παρατήρησης κάποιου στοιχείου ή στοιχείων της φωτογραφίας, όπως τα ρούχα του απεικονιζόμενου ή το τοπίο, αντί της σφαιρικής παρατήρησης όλων των χαρακτηριστικών του προσώπου που αποτελεί το κύριο ερέθισμα για την αναγνώριση ανθρώπων.

Οι πλεονασμοί της συμπεριφοράς των ατόμων με αυτισμό σχετίζονται κυρίως με δυσπροσάρμοστες και στερεοτυπικές αντιδράσεις που μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω κατηγορίες:

Διασπαστική συμπεριφορά (π.χ. κρίσεις θυμού, ανυπακοή, επιθετικότητα, αυτοτραυματισμοί)

Στερεοτυπικές αντιδράσεις (π.χ. σε οπτικά ερεθίσματα, στην ομιλία, στην οσμή στη γεύση, στην αφή, στην κίνηση, τελετουργίες)

Ιδιαίτερες ικανότητες (π.χ. εξαιρετική ικανότητα απομνημόνευσης και παπαγαλίας, υψηλή αριθμητική ικανότητα)

• Αίτια

Τα αίτια του αυτισμού ακόμα και σήμερα παραμένουν άγνωστα. Ωστόσο, όλες οι εμπεριστατωμένες έρευνες για την αιτιολογία του αυτισμού συγκλίνουν στην άποψη ότι ο αυτισμός οφείλεται σε οργανικά και όχι σε ψυχογενή αίτια. Άγνωστο ακόμα παραμένει εάν η οργανική έκπτωση που προκαλεί τον αυτισμό οφείλεται σε ενιαίο οργανικό παράγοντα ή εάν τα οργανικά αίτια είναι ποικίλα, εφόσον ποικίλει και η συμπτωματολογία των αυτιστικών παιδιών.

Περιβαλλοντικά ή Ψυχογενή αίτια

Από την εποχή που ο Κanner εντόπισε την αυτιστική διαταραχή ως ξεχωριστή διαγνωστική κατηγορία μέχρι και την δεκαετία του 1960, η αιτιολογία του αυτισμού αναζητήθηκε σε περιβαλλοντικά αίτια που σχετίζονταν με χαρακτηρολογικά στοιχεία των γονέων και κυρίως της μητέρας. Η επικρατέστερη όμως άποψη για τα αίτια του αυτισμού αποδίδεται στον Bettelheim, ο οποίος υπήρξε και ο κύριος υποστηριχτής της ψυχογενούς αιτίασης του αυτισμού. Κατά την άποψή του, οι γονείς αποτελούν τον κύριο παράγοντα παθογένεσης του αυτισμού. Συγκεκριμένα, υποστήριζε ότι το παιδί παραμένει σε μία «νοσηρή κατάσταση» αυτισμού που οφείλεται στην ανικανότητα των γονέων να ανταποκριθούν στις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού. Με βάση αυτή την εξήγηση για τα αίτια του αυτισμού, η προτεινόμενη αγωγή, σύμφωνα με την ψυχοδυναμική θεώρηση του αυτισμού, ήταν η απόλυτη αποδοχή της συμπεριφοράς του παιδιού και η απρόσκοπτη ελευθερία να καταφεύγει σε αυτιστικές αντιδράσεις. Η άνευ όρων αποδοχή του παιδιού υποσχόταν την καταστολή των αυτιστικών συμπτωμάτων, εφόσον πλέον δε θα υπήρχε λόγος να εκδηλώνει το παιδί επιθετικότητα προς το περιβάλλον του. Σε γενικές γραμμές, η ψυχοδυναμική αυτή προσέγγιση προτείνει την εξασφάλιση θεραπευτικών συνθηκών ικανών να διατηρήσουν τις ισορροπίες μεταξύ ικανοποίησης και ματαίωσης, προκειμένου μα επιτευχθεί η απρόσκοπτη ανάπτυξη του Εγώ.

Οργανικά αίτια

Παρότι οι αρχικές ενδείξεις για τον αυτισμό οδήγησαν στην αντίληψη ότι τα αίτιά του εστιάζονται στο νοσηρό οικογενειακό περιβάλλον, μετά από εκτεταμένες έρευνες, η επικρατέστερη σήμερα άποψη υποστηρίζει ότι οφείλεται σε διαταραχή του βιολογικού υποστρώματος. Όμως, το πλήθος των υπαρχόντων ευρημάτων για την οργανική παθογένεια του αυτισμού δε μας επιτρέπει να σχηματίσουμε μια ολοκληρωμένη άποψη που να εξηγεί την παθογένεια πλήρως και έγκυρα.

mylefkada.gr