Ο σκοτεινός μετρ της προπαγάνδας Γιόζεφ Γκέμπελς

Ο ναζιστής δημαγωγός και οι ζοφερές του πράξεις Ο διαβόητος υπουργός Προπαγάνδας του Γ’ Ράιχ από το 1933-1945 αφιέρωσε τη ζωή του στην επίτευξη των στόχων της ναζιστικής θηριωδίας.

Στενός συνεργάτης του Χίτλερ, δεινός ρήτορας και εμπνευστής της προπαγανδιστικής γραμμής του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, ο Γκέμπελς θα ενορχηστρώσει μαεστρικά μια από τις πιο εκτεταμένες και διαβολικές προπαγάνδες που είδε ποτέ ο κόσμος.

Ο δρ. Γκέμπελς, κάτοχος διδακτορικού διπλώματος, θα αναλάβει από το 1923 τα ηνία της προπαγάνδας του αδύναμου ναζιστικού σχηματισμού NSDAP και σύντομα θα τον κάνει κυρίαρχη δύναμη: μέσα σε 10 χρόνια ο Χίτλερ εκλέγεται καγκελάριος και ο ίδιος γίνεται υπουργός Διαφώτισης και Προπαγάνδας.

Από τη θέση αυτή είναι που θα γενικεύσει την προπαγάνδα στον γερμανικό λαό και θα προλειάνει το έδαφος για τα αποτρόπαια γεγονότα που έμελλε να γνωρίσει ο πλανήτης από τον ναζιστικό επεκτατισμό. Η δράση του ως κορυφαίου στελέχους του Γ’ Ράιχ και μοχλού πίεσης στον Φύρερ θα ήταν υπεύθυνη για μια σειρά από διαβόητα περιστατικά, όπως το κάψιμο χιλιάδων βιβλίων και τη «Νύχτα των Κρυστάλλων», πολιτικά στιγμιότυπα που αποδίδονται πλέον στους δικούς του προπαγανδιστικούς χειρισμούς.

Η αντισημιτική ρητορεία, τα μισαλλόδοξα κηρύγματα αλλά και ο τρόπος που έκανε πιόνι του τον γερμανικό λαό θα έπαιζαν τον δικό τους ρόλο σε μια θηριωδία που θα άφηνε το στίγμα της στα χρόνια που θα ακολουθούσαν. Ο όρος «γκεμπελισμός», που χρησιμοποιείται στην προσπάθεια να ανασυγκροτηθεί η περίτεχνη προπαγανδιστική του δράση, είναι εξάλλου το τρομακτικότερο απότοκο της «κληρονομιάς» του…

Πρώτα χρόνια

Ο Γιόζεφ Γκέμπελς γεννήθηκε στο Ράιτ της Γερμανίας στις 29 Οκτωβρίου 1897 ως το τρίτο παιδί μιας θρησκευόμενης οικογένειας της εργατικής τάξης. Ο πατέρας του, βιομηχανικός εργάτης, φροντίζει να λάβουν τα παιδιά του αυστηρή καθολική εκπαίδευση, με τον μικρό Γιόζεφ να διακρίνεται στα μαθήματα.

Η παιδική του ηλικία στιγματίζεται ωστόσο από ένα γεγονός που θα τον συνοδεύει σε όλη του τη ζωή: προσβάλλεται από ασθένεια και κατά τη διάρκεια εγχείρισης μένει ανάπηρος από το ένα του πόδι, γεγονός που δεν θα ξεπερνούσε ποτέ.

Η αξιοσημείωτη πορεία του βέβαια στο εκπαιδευτικό σύστημα θα τον κάνει να αναζητήσει ακαδημαϊκή καριέρα. Αφού σπούδασε λογοτεχνία και φιλοσοφία σε κορυφαία γερμανικά πανεπιστήμια, εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο περίφημο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης.

Παρενθετικά, ο Γκέμπελς θέλησε να λάβει μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η αναπηρία του ωστόσο δεν του επέτρεπε την προσχώρησή του στις τάξεις του στρατού: το επιτελείο στρατού τον κρίνει ανίκανο να πολεμήσει το 1914. Ο 17χρονος Γκέμπελς το φέρει βαρέως και κλείνεται στο δωμάτιό του για τα επόμενα δύο χρόνια, με τις υστερικές κραυγές του και τα παθολογικά κλάματα να θορυβούν τους γονείς του…

Προσωπικές περιπέτειες και εθνικοσοσιαλισμός

Παρά το διδακτορικό του δίπλωμα, ο Γκέμπελς δεν καταφέρνει να ακολουθήσει ακαδημαϊκή πορεία. Στρέφεται τότε στη λογοτεχνία και περνά τα επόμενα 10 σχεδόν χρόνια γράφοντας ακατάπαυστα μυθιστορήματα, θεατρικά και ποιήματα, με τις επιδόσεις του ωστόσο να κρίνονται μέτριες. Παρά τις λογοτεχνικές του φιλοδοξίες, δεν βρήκε ανταπόκριση από το εκδοτικό κατεστημένο, ενώ παρόμοια ήταν η τύχη του όταν θέλησε να εργαστεί ως δημοσιογράφος σε εφημερίδες.

Οι προσωπικές αποτυχίες και η ταπείνωση της Γερμανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο θα φέρουν αναταραχή στη ζωή του νεαρού Γκέμπελς: αρχίζει να βλέπει εχθρούς παντού, την ίδια ώρα που εγγράφει την αποτυχία να βρει εκδότη στη θεωρία που ανέπτυξε ότι όλοι οι εκδοτικοί και ο Τύπος της χώρας ήταν εβραϊκών συμφερόντων!

Ήταν ωστόσο τα ταραγμένα χρόνια του Μεσοπολέμου, με τις ιδεολογίες να εμφανίζονται με καταιγιστικό ρυθμό στη ρημαγμένη από τον πόλεμο και την ανέχεια Γερμανία. Ο ίδιος, αφού πέρασε από μια σειρά εθνικοσοσιαλιστικών μορφωμάτων που ξεπετάγονταν σαν μανιτάρια, προσχωρεί το 1925 στο Εθνικοσοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (το διαβόητο NSDAP) του Μονάχου. Τα καθήκοντά του ήταν σαφή: η προπαγάνδα υπέρ των σκοπών του κινήματος.

Γνωριμία με τον Χίτλερ και πρώτες επιτυχίες

Ο Γκέμπελς περιγράφει μια από τις πρώτες συναντήσεις του με τον Αδόλφο Χίτλερ στο ημερολόγιό του: «Έσφιξε το χέρι μου. Σαν παλιόφιλος. Και αυτά τα μεγάλα γαλανά μάτια. Σαν αστέρια. Ήταν χαρούμενος που με έβλεπε. Είμαι στον παράδεισο. Ο άνθρωπος αυτός έχει τα πάντα για να γίνει βασιλιάς». Τέτοιος ήταν ο θαυμασμός του Γκέμπελς στο πρόσωπο του ανθρώπου που θεωρούσε ότι μπορεί να σηκώσει την ταλαιπωρημένη Γερμανία στις πλάτες του και να της δώσει τη χαμένη της αίγλη.

Από την άλλη όμως και ο Χίτλερ θαύμαζε τον Γκέμπελς, εκτιμώντας ιδιαίτερα τις ικανότητες του τελευταίου ως συγγραφέα και δημαγωγού. Είχαν όμως και ένα ακόμα κοινό: πίστευαν ολόψυχα στην προπαγάνδα ως μέσο για την επίτευξη των σκοπών του εθνικοσοσιαλισμού. Από κοινού λοιπόν προγραμμάτισαν διεξοδικά και οργάνωσαν τις δράσεις του NSDAP για το πώς θα κέρδιζαν την υποστήριξη του λαού.

Ο Γκέμπελς αναλαμβάνει την αρχισυνταξία της καθημερινής εφημερίδας και των περιοδικών του κόμματος σημειώνοντας επιτυχία. Ενθαρρυμένοι από την ικανοποιητική πορεία του Εργατικού Κόμματος στο Μόναχο, οι εθνικοσοσιαλιστές βάζουν πλώρη για το Βερολίνο, στο οποίο η δύναμή τους ήταν απειροελάχιστη.

Ο Γκέμπελς αναλαμβάνει υψηλόβαθμα πια καθήκοντα στην προπαγάνδα του σχηματισμού (υπεύθυνος Προπαγάνδας παρέμενε ωστόσο ακόμα ο Γκρέγκορ Στράσερ), αποδεικνύοντας τις οργανωτικές και δημαγωγικές του ικανότητες και αυξάνοντας τα μέλη του κόμματος και το λαϊκό έρεισμα του NSDAP.

Έτσι, στις εκλογές του 1928, το ναζιστικό μόρφωμα -παρά το πενιχρό 2% των ψήφων που έλαβε- κατάφερε να εκλέξει 10 αντιπροσώπους στο Ράιχσταγκ: ο Γκέμπελς είναι ένας από αυτούς…

Γκεμπελισμός

Στο Βερολίνο είναι λοιπόν που θα βρει η διαβολική προπαγανδιστική του ευφυΐα την πλήρη της έκφραση: εκδίδει την εφημερίδα «Η Επίθεση» (Der Angriff) και ξεκινά τη στοχευμένη επίθεση σε συγκεκριμένους στόχους. Ταυτόχρονα, εκδηλώνει τη μέχρι τότε λανθάνουσα πίστη του στη βία, οργανώνοντας «τάγματα εφόδου» στους δρόμους του Βερολίνου: βάζει στο στόχαστρο τα κυρίαρχα κόμματα της Αριστεράς (τους Κομμουνιστές και τους Σοσιαλδημοκράτες, που ήταν και πλειοψηφία) και διατάζει επιθέσεις εναντίον τους σε όλη την επικράτεια της πόλης. «Η Ιστορία», λέει, «φτιάχνεται στους δρόμους» και κάνει τα πάντα για να κερδίσει ο ναζιστικός σχηματισμός την υπεροχή στον αστικό πόλεμο που ο ίδιος κήρυξε.

Παράλληλα, ο Γκέμπελς αναπτύσσει την πλέον περίφημη μέθοδό του: προκαλεί ανοιχτά και δημόσια τους αντιπάλους του και κατόπιν παρουσιάζει το NSDAP ως ηρωικό και μαρτυρικό κίνημα, που διώκεται από την κρατική αυθαιρεσία. Όταν απαγορεύεται λοιπόν το τοπικό παράρτημα του κόμματος στο Βερολίνο, εξαιτίας βίαιου ξυλοδαρμού ιερέα από μέλη του, ο Γκέμπελς εμφανίζεται ως μάρτυρας της διαφθοράς του πολιτικού συστήματος, αρχίζοντας έτσι να κερδίζει τη συμπάθεια του λαού. Την οποία και θα επεκτείνει βέβαια όταν από το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας του θα εξαπολύει πλέον καθημερινά λίβελους κατά πολιτικών αντιπάλων και δημόσιων προσώπων.

Ο Χίτλερ αναγνωρίζει τη σπάνια και χαρισματική ικανότητά του να παραπλανεί τα πλήθη και τον επαινεί δημόσια για τις προσπάθειές του…

Υπουργός Προπαγάνδας και κατάλυση της δημοκρατίας

Όταν ο Αδόλφος Χίτλερ, με την πολύτιμη προπαγανδιστική βοήθεια που του παρείχε αφειδώς ο συνεργάτης του Γιόζεφ Γκέμπελς, ανήλθε στην καγκελαρία τον Ιανουάριο του 1933, ένα από τα πρώτα του μελήματα ήταν να κάνει τον πιστό του στρατιώτη υπουργό Δημόσιας Διαφώτισης και Προπαγάνδας. Η σωματική αρτιότητα ήταν ωστόσο απαράβατος ναζιστικός κανονισμός για την ανάληψη υψηλόβαθμων καθηκόντων, κι έτσι ο Γκέμπελς αναγκάζεται πλέον να ισχυριστεί ότι η αναπηρία του ήταν αποτέλεσμα τραύματος στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ως υπεύθυνος Τύπου, ραδιοφώνου, κινηματογράφου και Παιδείας, ο Γκέμπελς μπορούσε πλέον ανενόχλητα να εξασκήσει αυτό στο οποίο ήταν πραγματικά καλός: οργανώνει μαζικές και μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις για το Γ’ Ράιχ, την ώρα βέβαια που γενικεύει τα τρομοκρατικά χτυπήματα του παραστρατιωτικού βραχίονα του κόμματος, του διαβόητου SA.

Ταυτόχρονα, εξαπολύει οργανωμένες και καλοσχεδιασμένες εκστρατείες στα μέσα ενημέρωσης (τα οποία έλεγχε πλήρως) κατά των εβραίων πολιτών: στις 3 Μαΐου 1933 καίει τα πρώτα 20.000 βιβλία συγγραφέων εβραϊκής καταγωγής και παραγγέλνει την «εκκαθάριση όλων των εβραϊκής προέλευσης έργων» από κάθε έκφανση των γερμανικών γραμμάτων και τεχνών. Στο ημερολόγιό του εμφανίζεται μάλιστα έκπληκτος από το πόσο εύκολο του ήταν να επηρεάζει τόσο κόσμο…

Τα υψηλόβαθμα στελέχη του ναζισμού δεν τον βλέπουν ωστόσο με καλό μάτι, με τους Γκέρινγκ και Χίμλερ να συμφωνούν ότι η διαβολική διάνοια πίσω από το δεύτερο μισό της καριέρας του Χίτλερ ήταν ο Γκέμπελς. Δεν έχουν μάλιστα κανέναν ενδοιασμό να παραδεχτούν ότι ήταν ο Γκέμπελς που καλλιεργούσε μεθοδικά την ιδέα στον Χίτλερ για την κατάλυση της δημοκρατίας. Το παραδέχεται και ο ίδιος εξάλλου ήδη από το 1928, όταν σε άρθρο του στην «Επίθεση» ισχυρίζεται ότι σκοπός του NSDAP ήταν να πάρει την εξουσία με τον γνωστό δημοκρατικό τρόπο και κατόπιν να ακυρώσει την κρατική συνταγματική δομή και να καταλύσει τη δημοκρατία: «Ερχόμαστε ως εχθροί!», προειδοποιεί, «Όπως ο λύκος που πέφτει σε κοπάδι προβάτων, έτσι ερχόμαστε».

Κι όταν στις 27 Φεβρουαρίου 1933 καίγεται το κοινοβούλιο από πράκτορες της ναζιστικής κυβέρνησης (περιστατικό που θα μείνει στην Ιστορία ως ο «Εμπρησμός του Ράιχσταγκ»), δεν έχει κανείς αμφιβολία ότι η ιδέα έχει πρωτεργάτη τον Γκέμπελς, ο οποίος στο πλευρό του Χίτλερ -και με την αμέριστη υποστήριξη που απολάμβανε από τον Φύρερ- ήταν ασταμάτητος.

Ο ίδιος φέρεται να πείθει τον Χίτλερ για το αντισημιτικό πανεθνικό πογκρόμ του Νοεμβρίου του 1938 που θα έμενε γνωστό ως «Νύχτα των Κρυστάλλων».

Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Πολύ πριν από την κήρυξη του φονικού πολέμου, ο Γκέμπελς εργαζόταν μεθοδικά για την εγκαθίδρυση της ιδεολογίας του «ζωτικού χώρου» στο γερμανικό έθνος. Η σπουδαιότητα άλλωστε του να πείσει τον λαό για την αναγκαιότητα του ναζιστικού επεκτατισμού ήταν από τα πρώτα προπαγανδιστικά μελήματά του, το οποίο έφερε μάλιστα σε πέρας με μεγάλη επιτυχία, δεχόμενος τα συγχαρητήρια του Χίτλερ μετά τη γερμανική εισβολή στη Ρωσία και τη θετική υποδοχή του γεγονότος από τον λαό. Ο Γκέμπελς τα είχε καταφέρει.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο δρ. Γκέμπελς αφιερώθηκε τόσο στην τόνωση του εθνικού φρονήματος αλλά και την ανακούφιση του λαού από το στρες των εχθροπραξιών, όσο βέβαια και στην οικοδόμηση του μίσους για τον εχθρό και τις πληθυσμιακές ομάδες-στόχους που προσπάθησαν λυσσαλέα να αφανίσουν από προσώπου γης οι ναζί. Ο ίδιος εισηγήθηκε την αποτρόπαιη «από-εβραιοποίηση» των γερμανικών πόλεων και ενώ δεν περιλαμβάνεται στους αρχιτέκτονες του Ολοκαυτώματος, προώθησε την Τελική Λύση στην ακραία της μορφή.

Όταν όμως ο πόλεμος άρχισε να εξελίσσεται δυσοίωνα για τη Γερμανία, ο βαθμός επιρροής του Γκέμπελς στον Χίτλερ μειώθηκε καθοριστικά, μιας και ο Φύρερ χρέωνε πλέον την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση στις πιεστικές παραινέσεις του Γκέμπελς. Ο ίδιος πάντως δεν σταμάτησε ποτέ την προπαγανδιστική του δράση, ούτε ακόμα και μετά τη μάχη του Στάλινγκραντ, όταν φάνηκε πια ότι η ναζιστική Γερμανία θα έχανε τον πόλεμο.

Αφήνει να διαρρεύσουν φήμες για ύπαρξη μυστικών ναζιστικών υπερόπλων που θα κατατροπώσουν τελικά τον εχθρό και καταφέρνει να αναπτερώσει -έστω και πρόσκαιρα- το ηθικό του λαού. Η ήττα είναι όμως αναπόφευκτη στο πεδίο της μάχης, με τον Γκέμπελς να καλεί από το ραδιόφωνο τον Απρίλιο του 1945 τους κατοίκους του Βερολίνου να υπερασπιστούν την πόλη τους από τον ξένο κατακτητή.

Θάνατος

Παρά τις εκκλήσεις του Χίτλερ στον Γκέμπελς να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα, ο ίδιος αρνείται. Μεταβαίνει με την οικογένειά του στο καταφύγιο του Φύρερ στο υπόγειο της Καγκελαρίας και περνούν μαζί τις στερνές τους στιγμές.

Ο Γκέμπελς παρίσταται ως μάρτυρας στον γάμο του Αδόλφου με την Εύα Μπράουν και την επομένη της αυτοκτονίας του Φύρερ, 1η Μαΐου, η γυναίκα του δηλητηριάζει τα 6 παιδιά τους και οι δυο τους ανεβαίνουν στον κήπο της Καγκελαρίας, διατάζοντας τους άντρες της φρουράς να τους εκτελέσουν. Οι στρατιώτες αποπειρώνται κατόπιν να αποτεφρώσουν τις σορούς, το λιγοστό καύσιμο θα αφήσει ωστόσο τα πτώματα ανοιχτά στην αναγνώριση. Ο Κόκκινος Στρατός θα αναγνωρίσει το κουφάρι του Γκέμπελς και θα το απαθανατίσει στην περίφημη φωτογραφία…