Υπέρταση: Αντιμετωπίστε την χωρίς φάρμακα – Φάτε νόστιμα (χωρίς αλάτι)

Στην υπέρταση και τους τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισής της αφιερώνει φέτος ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, την Παγκόσμια Ημέρα Υγείας, που τιμάται την Κυριακή 7 Απριλίου.
Η επιλογή της υπέρτασης θεωρείται ιδιαίτερα εύστοχη, αφού τόσο σε παγκόσμια κλίμακα όσο και σύμφωνα με στοιχεία που αφορούν την Ελλάδα, η υψηλή αρτηριακή πίεση φαίνεται να έχει άμεση σχέση με την οικονομική δυσπραγία αλλά και την ανεργία.

Δεδομένης μάλιστα της επιβάρυνσης των ασφαλιστικών ταμείων από τους χρονίως πάσχοντες, η Ελληνική Εταιρεία Υπέρτασης επισημαίνει τη σχέση που έχει η υπέρταση με το στρες και την οικονομική στενότητα και προτείνει εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης της που δεν επιβαρύνουν οικονομικά τις δομές υγείας και τον πολίτη.

Άγχος και υπέρταση
Ο Κωνσταντίνος Τσιούφης, Επίκουρος Καθηγητής Καρδιολογίας της Α’ Καρδιολογικής Κλινικής, του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο «Ιπποκράτειο» Νοσοκομείο Αθηνών, εξηγεί ότι οι περισσότερες επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν να υπάρχει σχέση μεταξύ του χρόνιου στρες και της εμφάνισης και εγκατάστασης της υπέρτασης. Επίσης, το χρόνιο στρες συνδέεται στενά και με τις επιπλοκές της υπέρτασης.

«Οι ασθενείς με έντονο, καθημερινό στρες είναι συνήθως άτομα που όχι μόνο αυξάνεται έντονα η πίεσή τους σε στρεσογόνα ερεθίσματα αλλά έχουν και την τάση να ακολουθούν λιγότερο υγιεινό τρόπο ζωής. Με άλλα λόγια, οι μελέτες δείχνουν πως καταναλώνουν συνήθως περισσότερες ‘έτοιμες’ τροφές, αλάτι, αλκοόλ και καφεϊνούχα σκευάσματα με αποτέλεσμα να επιτείνεται το πρόβλημα της αυξημένης αρτηριακής πίεσης. Άτομα με αυξημένο άγχος και κατάθλιψη συχνά δεν ακολουθούν την προτεινόμενη αντιϋπερτασική αγωγή και σαν να μην φτάνει αυτό έρευνες έχουν δείξει ότι εμφανίζουν διαταραχή των νευρο-ορμονικών μηχανισμών ρύθμισης της πίεσης», επισημαίνει ο κ.Τσίουφης.

Όταν οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες είναι δύσκολες, οι άνθρωποι με υπέρταση υφίστανται διπλάσιο στρες καθημερινά και αυτό έχει επιπτώσεις στα επίπεδα της αρτηριακής τους πίεσης. Ανάλογα είναι τα ευρήματα των μελετών όσον αφορά και τους ανέργους. Η αύξηση του ποσοστού της ανεργίας οδηγεί μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού στην ανάπτυξη υπέρτασης.

Πρόσφατη μελέτη -που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό έντυπο Hypertension- με δείγμα 123.000 άτομα έδειξε ότι το στρες σχετιζόταν στενά με την υψηλή αρτηριακή πίεση καθώς υπήρχε αύξηση 1% των επιπέδων αρτηριακής πίεσης για κάθε άνοδο κατά 1 μονάδα του επιπέδου στρες. Ωστόσο, η επαγγελματική κατάσταση διαφοροποίησε σημαντικά τα ευρήματα αυτά. Δηλαδή όσο καλύτερη ήταν η θέση στην επαγγελματική κλίμακα τόσο η αρτηριακή πίεση «αρνιόταν» να ανέβει αναλογικά με τα αυξημένα επίπεδα στρες. Αντίθετα όσο χαμηλότερη η θέση στην επαγγελματική κλίμακα τόσο πιο αυξημένα τα επίπεδα τόσο του στρες όσο και της αρτηριακής πίεσης. Ανάλογη ήταν η εικόνα για τους χειρώνακτες. Και τα πράγματα ήταν ακόμα χειρότερα για τους άνεργους που συμμετείχαν στην έρευνα καθώς δεν φαινόταν να έχουν την ικανότητα να διαχειριστούν τις καταστάσεις στρες και η αρτηριακή τους πίεση αυξανόταν εύκολα.

Γυμναστική: το «κλειδί» στη διαχείριση της υπέρτασης
Η συχνή αερόβια άσκηση -30 λεπτά, 5 ως 7 φορές την εβδομάδα- μπορεί να μειώσει και το στρες και την αρτηριακή πίεση τόσο σημαντικά ώστε να μειωθεί κατά 20% η θνησιμότητα σε πληθυσμούς υπερτασικών. Παράλληλα, η διακοπή του καπνίσματος, η βελτίωση της διατροφής ώστε να περιλαμβάνει λιγότερα λιπαρά και αλάτι (καθώς τα τελευταία σχετίζονται με διέγερση του συμπαθητικού συστήματος), και η αντιμετώπιση του στρες με ειδικές τεχνικές (μετά από συμβουλή ειδικών) μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης, πάντα σε συνδυασμό με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή υπό την παρακολούθηση του θεράποντα γιατρού.

Υπέρτασης κύησης
Ο Θωμάς Κ. Μακρής, συντονιστής διευθυντής του Καρδιολογικού Τμήματος του Γενικού Νοσοκομείου – Μαιευτηρίου «Έλενα Βενιζέλου», εξηγεί ότι «η αρτηριακή υπέρταση στην εγκυμοσύνη -δηλαδή τιμές πάνω από 140 mmΗg η συστολική (μεγάλη) και 90 mmHg η διαστολική (μικρή) σε πολλές, διαδοχικές μετρήσεις- είναι συχνό πρόβλημα. Αν δεν διαγνωσθεί ώστε να αντιμετωπιστεί έγκαιρα και αποτελεσματικά μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές (ακόμα και στον θάνατο της μητέρας ή του εμβρύου – νεογνού). Έγκυες σε ποσοστό 12% μπορεί να εμφανίσουν υπέρταση. Από αυτές 2 – 5% μπορεί να είχαν αυξημένη πίεση ήδη πριν την εγκυμοσύνη και να μην το γνώριζαν».

Ως γνωστόν, οι ορμονικές αλλαγές στην εγκυμοσύνη συντελούν στην μεγάλη αύξηση του σωματικού βάρους, γεγονός το οποίο συμβάλλει στην ανάπτυξη υπέρτασης, σακχαρώδους διαβήτη, προεκλαμψίας και αυξάνει την πιθανότητα τοκετού με καισαρική τομή.

Η προεκλαμψία είναι από τις πιο σοβαρές επιπλοκές της αρτηριακής υπέρτασης κατά την διάρκεια της κυήσεως. Η αιφνίδια ή σταδιακή αύξηση της πιέσεως (ακόμα και υπό φαρμακευτική αγωγή) σε συνδυασμό με οιδήματα στα πόδια, είναι η πρώτη ένδειξη η οποία πρέπει να επιβεβαιωθεί με εργαστηριακό έλεγχο, πάντα σε συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό.

Η έγκαιρη διάγνωση και η εφαρμογή σύγχρονης και αποτελεσματικής θεραπείας έχει καθοριστική σημασία για την πορεία και την πρόγνωση τόσο της μητέρας όσο και του εμβρύου-νεογνού.

Πολύ πιο σοβαρή επιπλοκή είναι η εξέλιξη της προεκλαμψίας σε εκλαμψία, η παρουσία της οποίας χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη θνησιμότητα. Παράγοντες οι οποίοι ευνοούν την εμφάνιση της προεκλαμψίας, εκτός από την υπέρταση είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, το κάπνισμα, η παχυσαρκία, το στρες και η κληρονομικότητα.

Η απώλεια βάρους πριν την εγκυμοσύνη, η άσκηση, η σωστή διατροφή, η αποφυγή του καπνίσματος και της κατανάλωσης οινοπνεύματος είναι καθοριστικής σημασίας τόσο για την πρόληψη όσο και την θεραπεία της αρτηριακής υπέρτασης κατά την διάρκεια της κυήσεως.

Εξάλλου, η σωστή διατροφή -με την πρόσληψη της κατάλληλης ποσότητας και ποιότητας τροφής-, η αποφυγή της κατανάλωσης οινοπνεύματος και η λογική χρήση αλατιού συντελούν ώστε το βάρος της εγκύου να αυξάνει φυσιολογικά.

Επίσης, η άσκηση κατά την διάρκεια της κυήσεως όχι μόνο δεν απαγορεύεται αλλά συνιστάται υπό προϋποθέσεις. Συμβάλλει σημαντικά στην πρόληψη και θεραπεία της αρτηριακής υπέρτασης και του σακχαρώδους διαβήτη καθώς και στην αποφυγή της παχυσαρκίας και μειώνει τον κίνδυνο προεκλαμψίας.

Οι επιστήμονες προτείνουν μέτρια άσκηση, για 30 λεπτά, σε καθημερινή βάση και οι επιλογές περιλαμβάνουν κολύμπι, βάδισμα, μέτρια αερόβια άσκηση και άλλες μορφές άσκησης, σε συνδυασμό με καλή ενυδάτωση.

Μετρήστε μόνοι σας την αρτηριακή σας πίεση
Ο Γεώργιος Σ. Στεργίου, αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας – Υπέρτασης, στην Γ’ Παθολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Νοσοκομείο «Σωτηρία», παραδέχεται ότι η παρακολούθηση της πίεσης από τους ίδιους τους υπερτασικούς ασθενείς στο σπίτι είναι πολύ διαδεδομένη σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα.

«Ελάχιστοι υπερτασικοί δεν έχουν πιεσόμετρο. Όταν γίνονται σωστά οι μετρήσεις της πίεσης στο σπίτι είναι πιο αξιόπιστες από τις μετρήσεις που κάνει ο γιατρός στο ιατρείο και αυτό -το φαινομενικά παράδοξο- για πολλούς λόγους», υπογραμμίζει ο κ.Στεργίου.

Τα οφέλη:

– Κατ’ αρχήν οι μετρήσεις γίνονται στο περιβάλλον του ασθενή και όχι σε ένα ιατρείο ή νοσοκομείο όπου τα επίπεδα του στρες ανεβαίνουν και μαζί τους εκείνα της πίεσης. Έτσι αποφεύγεται η λεγόμενη «υπέρταση της λευκής μπλούζας» και η «συγκαλυμμένη υπέρταση». Εξάλλου έχει διαπιστωθεί ότι η πίεση στο σπίτι είναι χαμηλότερη από όσο στο ιατρείο.

– Στο σπίτι υπάρχει η δυνατότητα πολλών μετρήσεων σε διάστημα ημερών, εβδομάδων ή μηνών, γεγονός που δίνει την δυνατότητα συγκρίσεων και διερεύνησης των παραγόντων που επηρεάζουν κάθε ασθενή.

– Οι δύο παράγοντες που προαναφέρονται οδηγούν σε καλύτερη ρύθμιση της πίεσης.

Δυστυχώς όμως λανθασμένες αντιλήψεις μπορούν να επηρεάσουν την ορθότητα των μετρήσεων στο σπίτι. Οι λανθασμένες μετρήσεις μπορεί παραπλανήσουν, να προκαλέσουν ακόμα και πανικό και να οδηγήσουν σε αδικαιολόγητες αλλαγές της θεραπείας. Η συνήθης και άκρως λανθασμένη τακτική, όταν η πίεση στο σπίτι είναι αυξημένη, είναι ο ασθενής να παίρνει επιπλέον χάπι. Αυτό πρέπει να αποφεύγεται.

Οι συνθήκες σωστής μέτρησης:
– Οι μετρήσεις να γίνονται σε ήσυχο δωμάτιο, σε καθιστή θέση και μετά από ανάπαυση 5 λεπτών.
– Να αποφεύγονται οι μετρήσεις όταν υπάρχει πανικός, φόβος, αναστάτωση ή κάποιο σύμπτωμα όπως πονοκέφαλος, ίλιγγος, ρινορραγία κ.α. Σε αυτές τις συνθήκες η πίεση μπορεί να βρεθεί περιστασιακά μόνο αυξημένη και αν αυτό δεν γίνει κατανοητό θα οδηγήσει σε λάθος ενέργειες. Τυχόν συμπτώματα δεν πρέπει να συνδέονται με αύξηση της πίεσης αφού η υπέρταση κατά κανόνα δεν προκαλεί κανένα σύμπτωμα.

Επιλέξτε πιεσόμετρο:
– Για το σπίτι κατάλληλα είναι τα αυτόματα ηλεκτρονικά πιεσόμετρα που μετράνε στο μπράτσο. Τα πιεσόμετρα αυτά πρέπει να είναι αποδεδειγμένα αξιόπιστα γι’ αυτό (συμβουλευτείτε τον γιατρό σας ή αναζητήστε καταλόγους στο διαδίκτυο www.dableducational.org, www.bhsoc.org).
– Τα πιεσόμετρα του καρπού είναι λιγότερο αξιόπιστα και δεν συνιστώνται.
– Τα πιεσόμετρα με ακουστικά, συνήθως, είναι κακής ποιότητας και χάνουν την αξιοπιστία τους με την χρήση. Επιπλέον πρέπει ο ασθενής να εκπαιδευτεί και να μετρά με σχολαστικότητα. Γι’ αυτό αυτά τα πιεσόμετρα δεν συνιστώνται για το σπίτι.
– Πρέπει να προτιμώνται τα πιεσόμετρα με αυτόματη μνήμη ώστε να μπορεί ο γιατρός να δει μόνος του και να αξιολογήσει τις τελευταίες μετρήσεις.
– Είναι σημαντικό η περιχειρίδα να είναι κατάλληλη για τον ασθενή. Αν είναι στενότερη η πίεση φαίνεται υψηλότερη από την πραγματική και αν είναι φαρδύτερη η πίεση φαίνεται χαμηλότερη από την πραγματική. Μπράτσο με περίμετρο πάνω από 30 εκ. χρειάζεται περιχειρίδα μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη και κάτω από 24 εκ. (π.χ. παιδιά) χρειάζεται μικρότερη.

Κάθε πότε πρέπει να γίνονται οι μετρήσεις:
– Για τη μακροχρόνια παρακολούθηση της πίεσης αρκούν 1-2 μετρήσεις την εβδομάδα.
– Πριν από κάθε επίσκεψη στο γιατρό πρέπει να γίνονται μετρήσεις για 5-7 μέρες, το πρωί (πριν τη λήψη φαρμάκων) και το απόγευμα. Κάθε φορά να γίνονται δύο μετρήσεις που να απέχουν μεταξύ τους 1 λεπτό.
– Πολύ συχνές μετρήσεις (καθημερινές) δεν ωφελούν, αντίθετα μπορεί να είναι παραπλανητικές.
– Μέσος όρος, πάνω από 135 mmHg για τη συστολική (μεγάλη) ή πάνω από 85 mmHg για τη διαστολική (μικρή) σημαίνει πως η πίεση δεν έχει ρυθμιστεί και πρέπει να απευθυνθούμε πάλι στον γιατρό.

Αλλάξτε τρόπο ζωής, αντιμετωπίστε την υπέρταση
Ο Αθανάσιος Ι. Μανώλης, συντονιστής διευθυντής της Καρδιολογικής Κλινικής του «Ασκληπιείου» Βούλας και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Υπέρτασης εξηγεί ότι «πρώτο και απαραίτητο μέτρο -σύμφωνα με όλες τις διεθνείς οδηγίες- αντιμετώπισης της υπέρτασης είναι η αλλαγή του τρόπου ζωής σε 3+1 σημεία.»

Τα τρία αφορούν μειώσεις και το ένα αύξηση:
– Μειώνουμε την πρόσληψη αλατιού, μειώνουμε το σωματικό βάρος, μειώνουμε την κατανάλωση αλκοόλ.
– Αυξάνουμε την καθημερινή άσκηση του σώματος μας.

Αυτά τα τέσσερα σημεία, μπορούν να εμποδίσουν την εμφάνιση της υπέρτασης σε όσους έχουν προδιάθεση (λειτουργούν, δηλαδή, προληπτικά), επαναφέρουν σε φυσιολογικά επίπεδα την ήπια υπέρταση χωρίς να χορηγηθεί θεραπεία και ρυθμίζουν την υψηλή υπέρταση σε καλύτερα επίπεδα ώστε να είναι δυνατή η μείωση των φαρμάκων.

Και επειδή οι αριθμοί είναι αδιάψευστοι μάρτυρες του τι μπορεί να προσφέρει στην πράξη η αλλαγή του τρόπου ζωής, ας δούμε μερικά από τα πορίσματα μελετών:
– Η μείωση της πρόσληψης άλατος σε 2.4 νατρίου την ημέρα -από κάθε πηγή- οδηγεί σε μείωση της αρτηριακής πίεσης από 2 ως 8 mm Hg. Δηλαδή αν κάποιος έχει πίεση 143/92 mm Hg (δηλαδή είναι υπερτασικός) μπορεί να την κατεβάσει σε 138/88 mm Hg (δηλαδή εκτός των παθολογικών ορίων).
– Η απώλεια κιλών οδηγεί σε μείωση της αρτηριακής πίεσης από 5 ως 20 mm Hg για κάθε 10 κιλά μείωσης του σωματικού βάρους.
– Η μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ σε λιγότερο από δύο ποτά την ημέρα οδηγεί σε μείωση της αρτηριακής πίεσης από 2 ως 4 mm Hg.
– Περπάτημα 30 λεπτών την ημέρα 5 ως 7 ημέρες την εβδομάδα έχει ως αποτέλεσμα μείωση της αρτηριακής πίεσης από 4 ως 9 mm Hg.
– Όταν φρούτα, λαχανικά και τροφές με χαμηλά λιπαρά αποτελούν την καθημερινή μας διατροφή η αρτηριακή πίεση μειώνεται κατά 8-14 mm Hg.
– Τέλος φαίνεται ότι η αντικατάσταση του άλατος με άλλο χαμηλής περιεκτικότητας σε νάτριο και αυξημένης σε κάλιο οδηγεί σε μείωση της αρτηριακής πίεσης κατά 5.4 mm Hg.

Και αυτή η βελτίωση των τιμών της πίεσης -που επιτυγχάνεται με ένα σωστό τρόπο ζωής- αντιστοιχεί στη συνήθη δράση ενός αντιϋπερτασικού φαρμάκου.

Νοστιμιά χωρίς …αλάτι
Την μαγειρική χωρίς αλάτι αλλά με μπόλικη νοστιμιά κάνει πράξη εδώ και χρόνια ο σεφ Λευτέρης Λαζάρου, συνεργαζόμενος στενά με την επιστημονική κοινότητα στην παροχή διατροφικών οδηγιών και μαγειρικών συμβουλών σε ασθενείς με υπέρταση.

«Μετά από πολλές πρόβες και γευστικές δοκιμές διαπίστωσα ότι μπορούμε να μαγειρέψουμε νόστιμα και υγιεινά. Ανατρέχοντας στην βιβλιογραφία κατάφερα να φτιάξω ένα μίγμα από αποξηραμένα βότανα» που μπορούν να αντικαταστήσουν το αλάτι σε όλων των ειδών τα φαγητά, εξηγεί ο κ.Λαζάρου.

Κι επειδή τα μίγματα αποξηραμένων βοτάνων και μυρωδικών έχουν αρκετή δυσκολία για να παρασκευαστούν στις ιδανικές αναλογίες, ο σεφ συνεργάζεται με εταιρίες εμπορίας και παρασκευής τροφίμων ώστε να μπορείτε να τα βρείτε έτοιμα στα ράφια των σούπερ μάρκετ.