Το θέμα των διατροφικών διαταραχών του τύπου της ψυχογενούς ανορεξίας αποκτά σήμερα ιδιαίτερη σημασία λόγω της αυξανόμενης συχνότητάς…
Γράφει η Άρτεμις Τσίτσικα Επικ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής – Εφηβικής Ιατρικής και Επιστημονική Υπεύθυνος Μονάδας Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ), στη Β΄ Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών του Νοσοκομείου Παίδων “Π. & Α. Κυριακού”.
Η ψυχογενής ανορεξία (anorexia nervosa) περιγράφηκε για πρώτη φορά από sir William Gull το 1974. Τα βασικά κριτήρια διάγνωσης σύμφωνα με το Αμερικανικό εγχειρίδιο διάγνωσης ψυχικών νοσημάτων είναι τα παρακάτω :
Α. Άρνηση διατήρησης του ελάχιστου για την ηλικία και το ύψος σωματικού βάρους (απώλεια βάρους ή μη πρόσληψη βάρους σε περίοδο σωματικής αύξησης, ώστε το σωματικό βάρος να υπολείπεται κατά >15% του φυσιολογικού)
Β. Έντονος φόβος για την παχυσαρκία και την πρόσληψη βάρους
Γ. Διαταραχή της εικόνας σώματος (ο ασθενής αισθάνεται παχύσαρκος, παρά το ότι είναι λιπόβαρης) ή/και επίμονη άρνηση παραδοχής της νόσου και της βαρύτητας της κατάστασης
Δ. Αμηνόρροια (πρωτοπαθής-25% ή δευτεροπαθής : απουσία τουλάχιστον 3 αναμενόμενων διαδοχικών κύκλων εμμηνορρυσίας)
Αξίζει να σημειωθεί ότι 85% των ασθενών με ψυχογενή ανορεξία διαγιγνώσκονται στην ηλικία 13 έως 20 ετών-πρόκειται δηλαδή για ασθένεια των εφήβων. Οι περιπτώσεις που έχουν όλα τα κριτήρια που περιγράφηκαν έχουν συχνότητα 0.5-1%, υπάρχουν ωστόσο και άτυπες μορφές ή αρχικά στάδια της νόσου που μπορεί να φτάσουν και το 20% του εφηβικού πληθυσμού ! Η πάθηση είναι 20 φορές συχνότερη στα κορίτσια και αφορά κυρίως τη Λευκή φυλή και τις ανώτερες κοινωνικοοικονομικά τάξεις. Συχνά πρόκειται για χαρισματικά κορίτσια και πολύ καλές μαθήτριες. Ανησυχία προκαλούν η συνεχώς αυξανόμενη συχνότητα τέτοιων διαταραχών στους νέους, η αύξηση των κρουσμάτων σε κατώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, σε άλλες φυλές και σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Η αιτιολογία παραμένει σύνθετη και φαίνεται να βασίζεται σε μία αλληλεπίδραση βιοψυχοκοινωνικών παραγόντων. Σίγουρα προϋπάρχει μία «ευαίσθητη» προσωπικότητα και από το ιστορικό μπορεί να διαπιστωθούν ορισμένοι παράγοντες που έχουν συσχετισθεί με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης της νόσου όπως το ιστορικό παχυσαρκίας στο παρελθόν, η ομοφυλοφιλία στα αγόρια, η κατάθλιψη, η τελειομανής συμπεριφορά, η έλλειψη αυτοπεποίθησης και η σεξουαλική κακοποίηση. Η παρουσία συγγενών α΄ βαθμού με anorexia υποστηρίζει τη γενετική βάση του νοσήματος, ενώ μεγάλη είναι η συχνότητα της διαταραχής στο χώρο του modeling και μεταξύ αθλητριών υψηλού επιπέδου σε τομείς που απαιτούν εξαιρετικά «λεπτή» σιλουέτα και παιδικότητα σώματος (ρυθμική γυμναστική, χορεύτριες μπαλέτου).
Εκλυτικοί παράγοντες-αφορμές για την εκδήλωση της πάθησης μπορεί να είναι ο θάνατος αγαπημένου προσώπου ή η αλλαγή του τόπου διαμονής, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και η πίεση των ΜΜΕ για το πρότυπο «λεπτής σιλουέτας».
Υπάρχουν δύο τύποι anorexia: ο περιοριστικός, που χαρακτηρίζεται από νηστεία και αποχή από την τροφή, και ο βουλιμικός, με επεισόδια ανεξέλεγκτης πολυφαγίας που ακολουθούνται από εμέτους ή χρήση φαρμάκων (καθαρτικών, διουρητικών), προκειμένου να ελεγχθεί η πρόσληψη επιπλέον θερμίδων και να μην υπάρξει η παραμικρή αύξηση του βάρους σώματος.
O βουλιμικός τύπος είναι πιο επικίνδυνος λόγω των ηλεκτρολυτικών διαταραχών που μπορεί να προκύψουν από την κατάχρηση φαρμάκων και τους εμέτους. Ο περιοριστικός τύπος μπορεί να μην έχει απειλητικές για τη ζωή επιπτώσεις, έως τα τελικά στάδια.
Η anorexia είναι ύπουλη διαταραχή. Μπορεί να ξεκινήσει με μια απλή δίαιτα και πρόγραμμα γυμναστικής. Μετά την πρώτη απώλεια βάρους, η έφηβη αισθάνεται ικανοποίηση και θέτει συνεχώς στόχους για όλο και μεγαλύτερη απώλεια κιλών. Ακολουθεί η αμηνόρροια – η έλλειψη οιστρογόνων μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια οστίτη ιστού, ακόμη και σε οστεοπόρωση σε αυτή την τόσο νεαρή ηλικία !!! Σε αυτό το στάδιο μεταβάλλεται η ψυχοσύνθεση, το άτομο απομονώνεται, αφοσιώνεται απόλυτα στο «στόχο» της συνεχούς απώλειας βάρους και αντιπαθεί οποιονδήποτε επιχειρεί να διακόψει το φαύλο αυτό κύκλο. Παρατηρούνται απίσχναση, αφυδάτωση, υποθερμία, βραδυκαρδία και οιδήματα στα κάτω άκρα. Παρ΄ όλα αυτά η έφηβη μπορεί να έχει πλήρη σωματική και πνευματική δραστηριότητα και να μην αισθάνεται καθόλου άρρωστη. Δεν θέλει να επισκεφθεί ιατρό και αρνείται οποιαδήποτε βοήθεια.
Η αντιμετώπιση της ψυχογενούς ανορεξίας είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Οι κοπέλες αυτές παγιδεύονται σε ένα σύνθετο πλέγμα διαταραχών χωρίς επιστροφή. Είναι πολύ κουραστικές για το περιβάλλον τους και συχνά λένε ψέματα ή εξαπατούν προκειμένου να συνεχίζουν ανενόχλητες την συνεχή απώλεια βάρους (που είναι και ο μοναδικός τους πλέον σκοπός). Το δύσκολο εγχείρημα της αντιμετώπισης αφορά ομάδα που αποτελείται από παιδίατρο-εφηβίατρο, παιδοψυχίατρο και διαιτολόγο. Το πρώτο στάδιο αφορά την αποκατάσταση των σωματικών λειτουργιών και του σωματικού βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα. Μόνο εάν αποκατασταθεί ικανοποιητικά η σωματική κατάσταση μπορεί η ψυχική σφαίρα να επανέλθει κατά το δυνατό και να επανακαθιερωθούν φυσιολογικές διατροφικές συνήθειες. Η θεραπεία είναι πολύ δύσκολη σε εξωτερική βάση και συχνά απαιτείται μακρά νοσηλεία λόγω της δυσκολίας συνεργασίας με τις ασθενείς. Απόλυτη ίαση δεν υπάρχει. Ύφεση παρατηρείται στο 40% των ασθενών, απλή βελτίωση στο 30% και επιδείνωση στο 20%. Σε 10% των περιπτώσεων η νόσος έχει μοιραία κατάληξη.
Η ανορεξία είναι νόσημα της ψυχής. Ουσιαστικά πρόκειται για την προδοσία του σώματος από την ψυχή. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην πρώιμη ανίχνευση της διαταραχής, από την οικογένεια ή το γιατρό που παρακολουθεί την κοπέλα, ώστε να υπάρξει η ευκαιρία έγκαιρης παρέμβασης πριν την πλήρη εγκατάσταση της νόσου και έτσι επιτυχέστερη αντιμετώπιση. Για όλα τα παραπάνω σημαντική είναι η γνώση των χαρακτηριστικών συμπτωμάτων της ανορεξίας, όχι μόνο από την ιατρική κοινότητα, αλλά και το ευρύτερο κοινό.