Ψυχολογία και κάπνισμα: Υπάρχει τρόπος να το κόψω;

ο καπνιστής ουσιαστικά δεν είναι παρά ένας χρήστης νικοτίνης (βέβαια με διαφορετικές συνέπειες στη συμπεριφορά από εξαρτημένους από άλλες ουσίες, αλλά ταυτόχρονα με πολύ βλαβερότερες συνέπειες στην υγεία των άλλων). Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε όπως και τους υπόλοιπους εξαρτημένους από ουσίες. Να εντοπίσουμε τις άμυνες, την αντίσταση, το βαθμό της εξάρτησης, κτλ, ξεκινώντας βέβαια από το γιατί ξεκινίσαμε και γιατί συνεχίζουμε να καπνίζουμε. Σημαντικότατο είναι κι εδώ να αποδεχτούμε ότι κάθε καπνιστής είναι εντελώς διαφορετικός από τον διπλανό του, και ότι δεν υπάρχει μια συνταγή που να πιάνει για όλους- ωστόσο, ένας είναι ο κοινός παρονομαστής: η θέληση.

Γράφει η εκπαιδευτική- συμβουλευτική ψυχολόγος, Δρ Καλλιόπη Εμμανουηλίδου.

Γιατί ξεκινάμε το κάπνισμα;

-για να ανήκουμε σε μια ομάδα και να γίνουμε αποδεκτοί ή γιατί μας πιέζουν οι συνομήλικοι (ιδίως σε μικρότερες ηλικίες)

-τα παιδιά καπνιστών είναι πολύ πιο πιθανό να γίνουν και αυτά καπνιστές

-έκφραση επαναστατικότητας και αντιδραστικότητας στην εφηβεία, σε μια ηλικία δηλαδή που αποδεδειγμένα χαρακτηρίζεται από την αίσθηση του άτρωτου (ο έφηβος αψηφά πολλούς κινδύνους γιατί δεν μπορεί ακόμα πλήρως να κατανοήσει τον κίνδυνο που διατρέχει)

-αναζήτηση ανακούφισης ή παρηγοριάς σε μια δύσκολη στιγμή (π.χ. χωρισμό)

-ενδόμυχα συναισθήματα αυτοκαταστροφής ή εκδικητικότητας.

Ποιοι είναι οι μηχανισμοί άμυνας που επιστρατεύει ο εξαρτημένος από μια ουσία;

Οι μηχανισμοί άμυνας είναι χαρακτηριστικά της ανθρώπινης σκέψης που λειτουργούν είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα, για να προστατεύσουν το Εγώ από την επίγνωση δύσκολων ή επίπονων συναισθημάτων, γεγονότων και πληροφοριών. Ορισμένοι από τους μηχανισμούς άμυνας που εντοπίζουμε στις εξαρτήσεις είναι:

-άρνηση

-παρανοειδής προβολή (σοβαρή βλάβη της αίσθησης της πραγματικότητας)

-αποφυγή

-απομόνωση συναισθήματος

-εκλογίκευση

-διανοητικοποίηση.

Στην άρνηση και φυσικά στην παρανοειδή προβολή φυσικά καταλαβαίνουμε ότι είναι πολύ δύσκολη η επίδραση της λογικής, των αντικειμενικών πληροφοριών ή των απόψεων των άλλων. Κανείς δεν μπορεί να πείσει κάποιον, όσο βρίσκεται σε άρνηση. Όταν αναφερόμαστε στην άρνηση, δεν πρόκειται για ψεύδος, ανειλικρίνεια ή άλλες μορφές συνειδητής και επιτηδευμένης τέτοιας ενέργειας. Η άρνηση έχει τις ρίζες της σε μια παρερμηνεία της πραγματικότητας που το άτομο πιστεύει ακράδαντα και επίμονα και δεν επηρεάζεται από κανέναν. Το άτομο λοιπόν πιστεύει πραγματικά σε αυτό το ψέμμα που δημιούργησε για τον εαυτό του, χωρίς να καταλαβαίνει ότι πρόκειται για ψέμμα, χαρακτηρίζοντας τις απόψεις των άλλων ως ψευδείς έως κακεντρεχείς.

Συχνά ο εξαρτημένος χρειάζεται πιο δραστικά μέτρα από το να αρνείται το πρόβλημα της εξάρτησής του και καταφεύγει σε άλλους μηχανισμούς άμυνας, όπως είναι η εκλογίκευση, η διανοητικοποίηση, η αποφυγή, κτλ. Οι εκλογικεύσεις πολλές φορές είναι πολύ ευρηματικές σκέψεις-θεωρίες που προσφέρουν στον εξαρτημένο ακόμα μεγαλύτερη συγκάλυψη του προβλήματος. Δικαιολογίες, εξηγήσεις, παράπονα, προσπαθούν να καλύψουν το θέμα ή να παρακάμψουν την προσοχή σε άλλο εκτός θέματος ζήτημα. Παρακάτω θα δούμε μερικές «εκλογικεύσεις»:

Εντοπίστε τις «εκλογικεύσεις» σας:

Η εκλογίκευση είναι ένας μηχανισμός άμυνας, μια εσφαλμένη πεποίθηση που δε βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα αλλά ταυτόχρονα μοιάζει πιστευτή σε αυτόν που την εκφράζει. Μερικές από τις πιο γνωστές εκλογικεύσεις που χρησιμοποιούν οι καπνιστές όταν προσπαθούν να κόψουν το κάπνισμα, είναι:

Θα κάνω μόνο ένα.

Σήμερα είναι μια δύσκολη μέρα, θα κάνω ένα τσιγάρο.

Είναι η μοναδική μου κακή συνήθεια.

Ο Τάδε κάπνιζε και ήταν γερός μέχρι τα 90 του.

Τόσα που εισπνέουμε με τη ρύπανση του αέρα, αυτό πείραξε;

Από κάτι θα πεθάνουμε όλοι κάποια στιγμή.

Το τσιγάρο είναι παρέα.

Εδώ θα δούμε μια μεγάλη λίστα από μηχανισμούς άμυνας ή συνηθισμένες σκέψεις ή συμπεριφορές των εξαρτημένων ατόμων με παραδείγματα φράσεων, για να γίνουν πιο κατανοητά. Διαπιστώνουμε ότι πολλά από αυτά σχετίζονται μεταξύ τους ή συμπίπτουν:

Άρνηση: το πρόβλημα δεν έχει γίνει συνειδητό από το άτομο- πχ. δεν είμαι εξαρτημένος, μπορώ και να μην καπνίσω.

Ψεύδος: διαστρεβλώνουμε την πραγματικότητα, παραλείποντας σημαντικές λεπτομέρειες- π.χ. δεν είχα ποτέ ιδιαίτερα προβλήματα στην αναπνοή και την αντοχή εξαιτίας του τσιγάρου

Εκνευρισμός: χάνουμε την ψυχραιμία μας όταν γίνεται αναφορά στο πρόβλημα- π.χ. πάλι θα μου κάνεις κήρυγμα για το τσιγάρο; Φτάνει πια!

Κατηγορώντας άλλους: επίθεση στο άτομο που επισημαίνει το πρόβλημα- π.χ. λες κι εσύ δεν έχεις τα δικά σου προβλήματα, χάσε πρώτα κάνα κιλό και μετά κάνε μου κήρυγμα.

Απειλές: χρησιμοποιώντας απειλές για να κάνουμε τον άλλον να αλλάξει θέμα ή να σταματήσει να επιμένει- π.χ. καπνιστή με γνώρισες, αν δε σου αρέσω, εκεί είναι η πόρτα.

Επικριτική συμπεριφορά: ασκούμε κριτική στον άλλον για να μειώσουμε την αξία της παρατήρησής του- π.χ. είσαι αποστειρωμένος και μέσα στις φοβίες, χαλάρωσε πια.

Προβολή: προσπαθούμε να αποδώσουμε το πρόβλημα και σε άλλους για να εξαλείψουμε την προσοχή από πάνω μας- π.χ. νομίζω ότι ο τάδε μόλις ξεκίνησε το κάπνισμα, εκεί να δεις πρόβλημα.

Απόδοση ευθυνών σε άλλους: όταν καθιστούμε άλλους υπεύθυνους για την εξάρτησή μας- π.χ. φταίει ο αγχώδης τρόπος ζωής μου.

Χιούμορ: μετατρέπουμε το πρόβλημα σε αστείο για να το κάνουμε να φαίνεται λιγότερο σοβαρό- π.χ. έλα μωρέ τώρα, καπνίζω για να με βρίσκεις εύκολα στο σκοτάδι!

Εκλογίκευση-Διανοητικοποίηση: χρήση λογικής (ψευδούς λογικής) για να πείσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους ότι δεν υπάρχει πρόβλημα- π.χ. αφού μπορώ να ανέβω σκάλες, αφού δεν υπάρχει ιστορικό καρκίνου στην οικογένεια, αφού μπορώ να το ελέγξω, αφού το κράτος κερδίζει χρήματα από τους φόρους.

Απόσυρση: επιλέγουμε να μη συμμετέχουμε καθόλου σε σχετική συζήτηση και σιωπαίνουμε ή αποχωρούμε.

Ελαχιστοποίηση: συμφωνούμε ότι υπάρχει πρόβλημα, αλλά το παρουσιάζουμε μικρότερο από ό,τι είναι- π.χ. εντάξει θα το κόψω, αλλά δεν καπνίζω και ιδιαίτερα πολύ, ο Τάδε καπνίζει πολύ περισσότερο.

Αλαζονία: παρουσιάζουμε τον εαυτό μας υπό έλεγχο-π.χ. μπορώ να το κόψω οποιαδήποτε στιγμή, θα το κάνω όταν ΕΓΩ θέλω.

Δικαιολογίες: βρίσκοντας εξωτερικές δικαιολογίες που προσπαθούν να παρουσιάσουν την εξάρτηση ως ένα αναγκαίο κακό, μια λύση σε άλλα προβλήματα- π.χ. έχω τόσο μεγάλο φόρτο στη δουλειά, που δεν αντέχεται χωρίς τσιγάρο, αν είχες κι εσύ τα προβλήματά μου, θα κάπνιζες.

Επιθετικότητα, φωνές: ανεβάζουμε τους τόνους και δημιουργούμε ένταση, για να επιβληθούμε ή για να τρομάξουμε τον άλλον- π.χ.(δυνατή φωνή) σταμάτα πια με το τσιγάρο!!

Πείσμα: δημιουργούμε ακόμα μεγαλύτερες αντιστάσεις που καταντούν προκλητικές- π.χ. δεν μπορείς να με εμποδίσεις, δες, το ανάβω τώρα!

Οι άμυνες και οι αντιστάσεις είναι τόσο ισχυρές, που ωθούν συχνά τον καπνιστή σε συμπεριφορές που όχι απλώς δημιουργούν αντιπαραθέσεις, αλλά και συχνά θολώνουν τελείως τη ευγένεια, τη λογική και την ευθυκρισία- έτσι βλέπουμε γονείς να κάνουν τα παιδιά τους παθητικούς καπνιστές, εγκύους να καπνίζουν, κτλ. Αυτές τις μέρες για παράδειγμα βλέπουμε -στην τηλεόραση και όχι μόνο- πολλούς υπερασπιστές της εξάρτησής τους να επιχειρηματολογούν στρέφοντας το επιχείρημα σε διαφορετικό θέμα προσπαθώντας να αμυνθούν (“είναι φασιστικό”, “θα μας κάνουν αμερικανάκια”, “ας βελτιώσει πρώτα το κράτος την παιδεία”) που μπορεί κάποια από αυτά να είναι πραγματικά λογικά επιχειρήματα ή απόψεις, αλλά για διαφορετική συζήτηση (άλλο θέμα ο κρατικός προϋπολογισμός, άλλο θέμα οι κίνδυνοι του παθητικού καπνίσματος). Για κάποιον εξασκημένο στο να ανιχνεύει τις άμυνες πίσω από επιχειρηματολογίες, είναι πραγματικά ενδιαφέρον να παρατηρεί αυτό το σλάλομ της σκέψης αλλά και τη συμπεριφορά πολλών ατόμων (άγχος, θυμός, ανέβασμα φωνής, χιούμορ και πολλά από όσα αναφέραμε παραπάνω).

Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι παράλληλα με τις μεθόδους της σωματικής αποτοξίνωσης (εφάπαξ ή σταδιακής, με όπλο τη δύναμη του νου και το πείσμα ή με εξωτερικά βοηθήματα) το άτομο και οι κοντινοί του πρέπει να αντιμετωπίσουν και όλες αυτές τις πεποιθήσεις που έχει δημιουργήσει ο νους του εξαρτημένου για να προσπαθεί να δαμάζει τη φωνή της λογικής βαθιά μέσα του που γνωρίζει καλά ότι πρόκειται για μια συνήθεια βλαβερή στον ίδιο και στους άλλους, με ολέθρια συχνά αποτελέσματα. Συνήθως αυτός που είναι έτοιμος από μόνος του να το κόψει έχει αρχίσει να χαλαρώνει όλες αυτές τις αντιστάσεις και παλεύει πλέον με τη σωματική εξάρτηση και σίγουρα και με μια ψυχολογική αδυναμία (π.χ. νομίζει ότι δε θα μπορέσει αλλιώς να καταπολεμήσει μια στιγμή άγχους).

boro.gr