Έχετε αναρωτηθεί ποτέ ποια είναι η διαφορά μεταξύ της φοβίας και του φόβου; Γνωρίζετε ποιες είναι οι πιο συχνές φοβίες που μας απασχολούν και πως εκδηλώνονται; Πως μπορούμε να καταπολεμήσουμε μια φοβία; Τι είναι η αγοραφοβία και τι ο φόβος για τις… βελόνες; Στο επιστημονικό κείμενο που θα διαβάσετε θα κατανοήσετε απολύτως τι σημαίνει φόβος και τι φοβία και θα βρείτε αποτελεσματικούς τρόπους για να ξεπεράσετε τέτοιες καταστάσεις.
Του Εμμανουήλ Πολυζόπουλου
Ψυχίατρου- ψυχοθεραπευτή
Συμπτώματα, θεραπεία, και Αυτοβοήθεια
Σχεδόν ο καθένας από εμάς αντιμετωπίζει κάποιου τύπου φοβία με κάποια κατάσταση, αντικείμενο ή ζώο. Για τους περισσότερους ανθρώπους, αυτοί οι φόβοι είναι ήσσονος σημασίας. Αλλά, όταν οι φόβοι γίνονται τόσο σοβαροί που προκαλούν τεράστια ανησυχία και παρεμβαίνει στην κανονική ζωή σας, τότε έχετε φοβίες. Τα καλά νέα είναι ότι οι φοβίες μπορούν να αντιμετωπιστούν και να θεραπευτούν. Αυτοβοήθεια και στρατηγικές θεραπείας μπορούν να σας βοηθήσουν να ξεπεράσετε τους φόβους σας και να αρχίσετε να ζείτε τη ζωή που θέλετε.
Τι είναι μια φοβία;
Ο φόβος της πτήσης για την Μαρία
Η Μαρία είναι τρομοκρατημένη. Δυστυχώς, πρέπει να ταξιδεύει συχνά για την δουλειά της. Για εβδομάδες πριν από κάθε ταξίδι, έχει ένα κόμπο στο στομάχι της και αίσθηση άγχους. Την ημέρα της πτήσης, ξυπνάει αισθάνεται σαν να πρόκειται να λιποθυμήσει. Όταν είναι στο αεροπλάνο, έχει ταχυκαρδία, νιώθει ζαλάδα, και αρχίζει να κάνει υπέρπνοια (γρήγορες αναπνοές). Κάθε φορά είναι όλο και χειρότερο.
Ο φόβος πτήσης της Μαρίας τελικά έγινε με τον καιρό τόσο έντονος, που δήλωσε στον προϊστάμενο της ότι προτιμά να ταξιδεύει μόνο σε προορισμούς που μπορεί να πάει με το αυτοκίνητο. Ο προϊστάμενος της δεν ήταν ικανοποιημένος από αυτό, και η Μαρία δεν είναι σίγουρη για το τι θα συμβεί στο χώρο εργασίας. Φοβάται ότι θα υποβιβαστεί ή θα χάσουν τη δουλειά της. “Αλλά καλύτερα” λέει η ίδια, “παρά να ξαναταξιδέψει με αεροπλάνο.
Η φοβία είναι ένας έντονος φόβος για κάτι που, στην πραγματικότητα, αποτελεί ελάχιστο ή κανένα πραγματικό κίνδυνο. Οι συχνότερες φοβίες μπορούν να έχουν την μορφή της κλειστοφοβίας (παραμονή σε κλειστούς χώρους όπως ανελκυστήρες), φόβος ύψους, οδήγηση σε αυτοκινητόδρομο, έντομα, φίδια, βελόνες κλπ. Ωστόσο, μπορούμε να αναπτύξουμε φοβίες σχεδόν για οτιδήποτε. Οι περισσότερες φοβίες εμφανίζονται στην παιδική ηλικία, αλλά μπορούν επίσης να αναπτυχθούν σε ενήλικες.
Αν έχετε μια φοβία, ίσως συνειδητοποιείτε ότι ο φόβος σας είναι παράλογος, αλλά δεν μπορείτε να ελέγξετε τα συναισθήματά σας. Συχνά ακόμα και η σκέψη για το αντικείμενο ή την κατάσταση που σας προκαλεί φόβο, μπορεί να σας δημιουργεί άγχος. Και όταν τελικά εκτίθεστε πραγματικά στο παράγοντα που φοβάστε, ο τρόμος είναι αυτόματος και εξαιρετικά δυνατός.
Η εμπειρία είναι τόσο αγωνιώδης που μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε ριζική αλλαγή του τρόπου ζωής σας. Αν έχετε κλειστοφοβία, για παράδειγμα, μπορεί απορρίψετε μια προσοδοφόρα προσφορά εργασίας, αν πρέπει να μπαίνετε στο ασανσέρ για να φτάσετε στο γραφείο. Αν έχετε υψοφοβία, μπορεί να οδηγήσετε επιπλέον είκοσι χιλιόμετρα, προκειμένου να αποφύγετε μια ψηλή γέφυρα.
Η Κατανόηση και η Παραδοχή της φοβία σας είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της. Έχοντας μια φοβία δεν σημαίνει ότι κάποιος είναι τρελός! Βοηθά επίσης να γνωρίζετε ότι οι φοβίες είναι ιδιαίτερα θεραπεύσιμες καταστάσεις. Μπορείτε να ξεπεράσετε το άγχος και τον φόβο σας, δεν έχει σημασία πόσο εκτός ελέγχου αισθάνεστε.
“Φυσιολογικός” φόβος έναντι φοβίας
Είναι φυσιολογικό και χρήσιμο ακόμα και να βιώσει το φόβο σε επικίνδυνες καταστάσεις. Ο φόβος είναι μια προσαρμοστική αντίδραση του ανθρώπου. Εξυπηρετεί ένα προστατευτικό σκοπό. Με το σώμα μας και το μυαλό σε εγρήγορση και έτοιμοι για δράση, είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε γρήγορα και να προστατεύσουμε τον εαυτό μας.
Αλλά στις φοβίες η απειλή είναι σε μεγάλο βαθμό υπερβολική ή ανύπαρκτη. Για παράδειγμα, είναι φυσικό να φοβάται κάποιος ένα γρύλισμα ενός Doberman, αλλά είναι παράλογο να είναι τρομοκρατημένος από ένα φιλικό σκυλάκι σε ένα λουρί, όπως θα μπορούσε να συνέβαινε, αν κάποιος έχει φοβία σκύλου.
Φυσιολογικοί φόβοι στα παιδιά
Πολλοί φόβοι της παιδικής ηλικίας είναι φυσικό και έχουν την τάση να αναπτύσσονται σε συγκεκριμένες ηλικίες. Για παράδειγμα, πολλά μικρά παιδιά φοβούνται το σκοτάδι και μπορεί να χρειαστεί ένα φως νύχτας για να κοιμηθούν. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν μια φοβία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, θα απαλλαγούν από αυτό το φόβο καθώς μεγαλώνουν.
Αν ο φόβος του παιδιού σας δεν παρεμβαίνει στην λειτουργικότητας της καθημερινής ζωής ή δεν προκαλεί μεγάλη αγωνία και άγχος, τότε δεν υπάρχει λόγος για ανησυχία. Ωστόσο, αν ο φόβος είναι παρεμβαίνει με δυσλειτουργία σε κοινωνικές δραστηριότητες του παιδιού σας, σχολική επίδοση, ή τον ύπνο, μπορεί να πρέπει να δείτε ένα ειδικευμένο παιδοψυχίατρο.
Ποια από τους φόβους του παιδιού μου είναι φυσιολογικοί;
Οι ακόλουθα φόβοι είναι εξαιρετικά κοινοί και θεωρούντται φυσιολογικοί:
0-2 ετών – Δυνατούς θορύβους, ξένους, αποχωρισμός από τους γονείς, τα μεγάλα αντικείμενα.
3-6 χρόνια – Φανταστικό πράγματα όπως τα φαντάσματα, τέρατα, οι σκοτεινές, όταν κοιμούνται μόνα, όταν ακούν παράξενους ή άγνωστους γι’ αυτά θορύβους.
7-16 χρόνια – Περισσότερα ρεαλιστικούς φόβους, όπως τραυματισμό, ασθένεια, σχολική επίδοση, τον θάνατο, τις φυσικές καταστροφές.
Οι κοινοί τύποι της φοβίας και του φόβου
Υπάρχουν τέσσερις γενικοί τύποι φοβίες και φόβους:
– Φοβίες των ζώων. Παραδείγματα περιλαμβάνουν το φόβο για τα φίδια, ο φόβος των αραχνών, ο φόβος των τρωκτικών, και ο φόβος των σκύλων.
– Φυσικό περιβάλλον φοβίες. Παραδείγματα περιλαμβάνουν το φόβο για τα ύψη, ο φόβος των καταιγίδων, ο φόβος του νερού, και ο φόβος του σκοταδιού.
– Περιστασιακή φοβία (τους φόβους που προκαλούνται από μια συγκεκριμένη κατάσταση). Παραδείγματα περιλαμβάνουν φόβος των κλειστών χώρων (κλειστοφοβία), ο φόβος της οδήγησης, φόβος των σηράγγων, και ο φόβος των γεφυρών.
– Αίμα-Ένεση-Τραυματισμός φοβία. Ο φόβος του αίματος, του φόβου για τραυματισμό, ή το φόβο της βελόνας ή άλλες ιατρικές διαδικασίες.
Κοινές φοβίες
Ο φόβος των αραχνών
Ο φόβος για τα φίδια
Ο φόβος για τα ύψη
Φόβος ή κλειστούς χώρους
Ο φόβος των καταιγίδων
Ο φόβος του βελόνες και ενέσεις
Ο φόβος της δημόσιας ομιλίας
Ο φόβος της πτήσης
Ο φόβος των μικροβίων
Ο φόβος της ασθένειας ή θανάτου
Μερικές φοβίες δεν εμπίπτουν σε μία από τις τέσσερις κοινές κατηγορίες. Οι φοβίες περιλαμβάνουν το φόβο του πνιγμού, ο φόβος να πάθει κάποιος μια σοβαρή ασθένεια όπως ο καρκίνος, το Έϊτζ κλπ, και ο φόβος των κλόουν.
Κοινωνική φοβία και ο φόβος της δημόσιας ομιλίας
Κοινωνική φοβία , που ονομάζεται επίσης διαταραχή κοινωνικού άγχους, είναι ο φόβος των κοινωνικών καταστάσεων όπου υπάρχει η έκθεση του υποκειμένου μπροστά σε ευρύ κοινό. Το άτομο αισθάνεται υπερβολικά αμήχανα και φοβάται ότι θα ταπεινωθεί μπροστά από τους άλλους. Το άγχος του για το πώς θα τον δούν, πως θα τον κρίνουν και τι θα σκεφτούν οι άλλοι μπορεί να οδηγήσει το άτομο να αποφύγει ορισμένες κοινωνικές καταστάσεις που θα διαφορετικά θα μπορούσε να αισθανθεί ωραία.
Ο φόβος της δημόσιας ομιλίας, μια εξαιρετικά κοινή φοβία, είναι ένα είδος κοινωνικής φοβίας. Άλλοι φόβοι που συνδέονται με την κοινωνική φοβία περιλαμβάνουν το φαγητό σε δημόσιους χώρους, να επικοινωνήσει κάποιος με άγνωστα άτομα, ο φόβος των γραπτών ή προφορικών εξετάσεων και αρκετοί άλλοι.
Αγοραφοβία (φόβος των ανοιχτών χώρων)
Αγοραφοβία είναι μια άλλη φοβία που δεν ταιριάζει απόλυτα σε οποιαδήποτε από τις τέσσερις κατηγορίες. Παραδοσιακά, περιλαμβάνει το φόβο των δημόσιων χώρων και των υπαίθριων χώρων και αναπτύσσεται ως επιπλοκή της κρίσης πανικού .
Φοβάται έχοντας κρίση πανικού, γίνεστε ανήσυχοι σε περιπτώσεις όπου η διαφυγή θα ήταν δυσχερής, ή όπου η βοήθεια δεν θα είναι άμεσα διαθέσιμη. Για παράδειγμα, είναι πιθανό το άτομο να αποφεύγει χώρους μαζικών συγκεντρώσεων, όπως τα εμπορικά κέντρα και κινηματογράφους. Μπορούν να αποφύγουν επίσης τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα, υπόγειες διαβάσεις, και άλλες μορφές μετακίνησης. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να αισθάνονται ασφαλείς μόνο στο σπίτι.
Τα σημεία και συμπτώματα των φοβιών
Τα συμπτώματα μιας φοβίας μπορεί να κυμαίνεται από ήπια αισθήματα του φόβου και του άγχους σε πλήρη εκδήλωση κρίσης πανικού. Συνήθως, όσο πιο κοντά βρίσκεστε στο πράγμα που φοβάστε, τόσο θα είναι μεγαλύτερος ο φόβος σας.
Σημεία και συμπτώματα της φοβίας
Δυσκολία στην αναπνοή
Ταχυκαρδία ή αίσθημα παλμών
Ο πόνος στο στήθος ή σφίξιμο
Τρόμος ή τάση για εμετό
Αίσθημα ζάλης ή λιποθυμία
Σφίξιμο στο στομάχι
Αίσθημα κρύου ή ζέστης, Μυρμήγκιασμα των αισθήσεων
Εφίδρωση
Συναισθηματικά- ψυχολογικά συμπτώματα μιας φοβίας
Αίσθημα πολύ μεγάλου άγχους ή πανικού
Αίσθημα μια έντονη ανάγκη φυγής
Αίσθηση “εξωπραγματικού” ή ότι ζείτε σε όνειρο.
Ο φόβος της απώλειας ελέγχου ή τρέλας
Αίσθηση σαν να πρόκειται να πεθάνετε
Αντιδράτε υπερβολικά, και αισθάνεστε ανίκανος να ελέγξετε τον φόβο σας.
Τα συμπτώματα της φοβίας αίματος
Τα συμπτώματα φοβίας αίματος-ενέσεως-τραύματος είναι ελαφρώς διαφορετικές από άλλες φοβίες. Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το θέαμα του αίματος ή μια βελόνα, μπορείτε να αντιμετωπίσετε όχι μόνο φόβο, αλλά αηδία.
Όπως και άλλες φοβίες, μπορείτε αρχικά να αισθάνεστε ανήσυχοι και με την καρδιά σας να επιταχύνει τους παλμούς της. Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλες φοβίες, αυτή η ταχυκαρδία ακολουθείται από μια γρήγορη πτώση της πίεσης του αίματος, η οποία οδηγεί σε ναυτία, ζάλη και λιποθυμία. Παρά το γεγονός ότι ο φόβος της λιποθυμίας είναι κοινός σε όλες τις ειδικές φοβίες, η φοβία αίματος/τραυματισμού είναι η μόνη φοβία όπου λιποθυμία μπορεί να συμβεί στην πραγματικότητα.
http://www.iatropedia.gr
Εμμανουήλ Πολυζόπουλος
Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής
www.psychomed.gr