Συνέντευξης του Ανδρέα Θεοφάνους, Καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας και Προέδρου του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας όπως δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα «ΠΟΛΙΤΗΣ»
Κύριε Θεοφάνους πρόσφατα έχετε εκπονήσει, με ομάδα συνεργατών σας, μια μελέτη 123 σελίδων μέσα από την οποία προτείνετε την έξοδο της Κυπριακής Δημοκρατίας από την Ευρωζώνη. Μέχρι πρόσφατα ήσασταν υποστηριχτής του ευρώ. Τι σας οδήγησε στην αλλαγή της θέσης αυτής;
Απάντηση:
Είχα υποστηρίξει ένθερμα την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωζώνη καθώς θεωρούσα ότι μια τέτοια εξέλιξη, πέραν της ιδέας για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, θα ήταν υποβοηθητική στην προσπάθεια για δημοσιονομική εξυγίανση καθώς και στην προώθηση λύσης του Κυπριακού με έντονα ενοποιητικά στοιχεία. Αυτό δυστυχώς δεν έγινε καθώς το ευρύτερο πολιτικοοικονομικοκοινωνικό σύστημα δεν κατανόησε τους κανόνες συμμετοχής στην Ευρωζώνη. Επιπρόσθετα το Ευρωζωνικό σύστημα δεν ήταν ολοκληρωμένο ενώ η Γερμανία δεν κατανόησε ότι σε μια νομισματική ένωση στην οποία συμμετέχουν και χώρες με διαφορετικές δομές θα έπρεπε να είχε μια πιο χαλαρή πολιτική. Τα δεδομένα αυτά συνέβαλαν στο τεράστιο χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου.
Σήμερα η Ευρωζώνη αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Η διαιώνιση της γερμανικής πολιτικής σκληρής λιτότητας οδηγεί στη διάλυσή της. Αυτή είναι και θέση διαφόρων δεξαμενών σκέψης και πολλών αναλυτών, θέση που άρχισε να προβάλλεται εντονότερα στα Ευρωπαϊκά ΜΜΕ.
Παρά τα προβλήματα τα οποία αντιμετώπιζε η Κύπρος θα μπορούσε να υπάρξει μια πιο σταδιακή προσέγγιση εξυγίανσης. Αντί τούτου οι αποφάσεις του Eurogroup επέφεραν ένα θανάσιμο πλήγμα στον χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας και μας οδήγησαν από μια παρατεταμένη ύφεση σε μια βαθειά κρίση (from recession to depression), η οποία δεν είναι διαχειρίσιμη χωρίς εθνική οικονομική διακριτική ευχέρεια.
Ερώτηση 2:
Πώς σχολιάζετε τις δηλώσεις κρατικών αξιωματούχων- ιδιαιτέρα των Υπουργών Εξωτερικών, Οικονομικών και του κυβερνητικού εκπροσώπου- ότι «Δεν έχουμε επιλογή παρά να παραμείνουμε στην Ευρωζώνη και στις διαδικασίες της Τρόικα για το μνημόνιο»;
Απάντηση:
Η παραμονή στη φιλοσοφία της Τρόικας και στην υφιστάμενη αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης εμβαθύνουν την κρίση στην Κύπρο. Εάν έβλεπα φως στην άκρη της σήραγγας παρά τα οποιαδήποτε προβλήματα θα προέκρινα την παραμονή στην Ευρωζώνη και στο Μνημόνιο. Η ουσία είναι ότι το Μνημόνιο και οι αποφάσεις του Eurogroup οδήγησαν και σε λιγότερη ρευστότητα και μεγαλύτερη αβεβαιότητα.
Συνοπτικά υφίστανται τρεις βασικοί λόγοι που καθιστούν αδύνατη την έξοδο από την κρίση μέσα από τα υφιστάμενα δεδομένα:
α) Ανυπέρβλητος δημοσιονομικός γκρεμός
β) Τεράστια αρνητική επίδραση πλούτου (π.χ. απώλεια δισεκατομμυρίων από κουρέματα, φυγή και κλείδωμα κεφαλαίων κλπ)
γ) Σοβαροί εσωτερικοί και εξωτερικοί περιορισμοί χρηματοπιστωτικών συναλλαγών και ανάπηρο /αναξιόπιστο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Τον Μάιο η ανεργία κυμάνθηκε στο 15,6% ενώ δυστυχώς ο καλπασμός της συνεχίζεται.
Ερώτηση 3:
Οι επικριτές της επιλογής για επιστροφή στο εθνικό νόμισμα παραθέτουν μια σειρά από λόγους για τις καταστροφικές επιπτώσεις που θα έχει η έξοδος από το Ευρώ. Θα σας παραθέσω ορισμένους από τους προβληματισμούς των επικριτών του εθνικού νομίσματος και παρακαλώ- συνοπτικά- να μου δώσετε τις δικές σας θέσεις:
(α) Δεν θα μπορούμε να χρηματοδοτούμε βασικές μας εισαγωγές όπως π.χ. πετρέλαιο, φάρμακα και τρόφιμα.
Αρχικά, οι άμεσες χρηματοπιστωτικές ανάγκες του κράτους για όλες τις εισαγωγές υπολογίζεται πως δεν θα ξεπερνούν τα €3,5 δισεκατομμύρια ετησίως. Το ποσό αυτό θα υπερκαλύπτεται από έσοδα από τον τουρισμό καθώς και από τις εξελίξεις σε άλλους τομείς όπως η κτηματική αγορά. Η δυναμική θα είναι τέτοια που θα προκύψουν και άλλα έσοδα σε σκληρό νόμισμα. Με αυτό τον τρόπο θα καταστεί δυνατή και η σταδιακή αποπληρωμή άλλων υποχρεώσεων όπως το εξωτερικό εθνικό χρέος. Είναι με την υφιστάμενη κατάσταση που τελικά θα παρουσιασθούν ελλείψεις.
(β) Η υποτίμηση θα είναι άνευ προηγουμένου και θα ξεπερνά το 40-60% ή και περισσότερο.
Εάν εξέλθουμε από την Ευρωζώνη συγκροτημένα (π.χ. σε συμφωνία με την ΕΕ ή/και με τη στήριξη διαφόρων χωρών) πριν από το τέλος του χρόνου είναι δυνατόν η υποτίμηση να συγκρατηθεί μεταξύ 10 και 20%. Αν αργήσουμε και η έξοδος από την Ευρωζώνη καταστεί μεταγενέστερα επιβεβλημένη με ένα ψηλότερο δημόσιο και ιδιωτικό χρέος τότε η υποτίμηση θα είναι πολύ μεγαλύτερη.
Αυτή την εβδομάδα ο διεθνής οίκος αξιολόγησης Fitch Ratings υποβάθμισε τη μακροπρόθεσμη αξιολόγηση της Κύπρου σε ξένο νόμισμα (IDR), σε «Β-», από «Β» που ήταν προηγουμένως, καθώς και την αξιολόγηση σε εγχώριο νόμισμα κατά δύο βαθμίδες, σε «CCC”, από “Β”». Ενδεχομένως προεξοφλείται η υιοθέτηση εθνικού νομίσματος.
(γ) Ο πληθωρισμός θα είναι ανεξέλεγκτος και θα εξανεμίσει την αγοραστική δύναμη των εργαζομένων
Με τη συγκροτημένη έξοδο από την Ευρωζώνη και την ελεγχόμενη υποτίμηση ο πληθωρισμός θα είναι διαχειρίσιμος. Είναι όταν εξαναγκασθούμε να φύγουμε αργότερα με πολύ χειρότερα δεδομένα (π.χ. δημόσιο χρέος πέραν του 150% του ΑΕΠ) που θα είναι ανεξέλεγκτος.
Η πολιτική που προκρίνω θα οδηγήσει σε εισοδήματα με μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη απ’ ό, τι με την υφιστάμενη κατάσταση, σε λιγότερη ανεργία και σε ψηλότερο ΑΕΠ. Η μελέτη εισηγείται την προσωρινή έξοδο της Κύπρου από την Ευρωζώνη και την αντιμετώπιση της κρίσης με ένα μείγμα πολιτικής ανάλογη με εκείνης του Προέδρου Roosevelt τη δεκαετία του 1930 και εκείνης του Προέδρου Reagan τη δεκαετία του 1980. Δηλαδή, από τη μια η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική και από την άλλη η ενίσχυση της προσφοράς δια των πολυδιάστατων κινήτρων (όπως ενίσχυση νέων τομέων ανάπτυξης από το κράτος) και τις μειώσεις φορολογικών συντελεστών.
(δ) Η υποτίμηση δεν θα έχει οποιοδήποτε θετικό αποτέλεσμα στην οικονομία
Είναι πολύ σημαντικό να κατανοηθεί ότι η εισήγηση για εθνικό νόμισμα είναι πάνω απ’ όλα θέμα επανάκτησης της διακριτικής ευχέρειας στην άσκηση εθνικής οικονομικής πολιτικής. Ένα από τα άμεσα ζητήματα που θα επηρεασθούν θετικά με το εθνικό νόμισμα είναι οι χρηματοδοτικές ανάγκες του κράτους. Συγκεκριμένα, το κράτος δεν θα καταβάλλει μισθούς και συντάξεις σε Ευρώ αλλά σε κυπριακά Ευρώ/Λίρες. Ταυτόχρονα πρέπει να αξιολογήσουμε τα δεδομένα στα πλαίσια της ευρύτερης αρχιτεκτονικής της πρότασης.
(ε) Δεν θα μας δανείζει κανένας από το εξωτερικό για κάλυψη των άμεσων αναγκών μας
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα μεγέθη δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι αν χρειασθεί θα εξευρεθούν τα απαιτούμενα ποσά (π.χ. διακρατικές συμφωνίες, έκδοση κρατικού ομολόγου με ελκυστικά επιτόκια κλπ). Είναι με τη διαιώνιση της υφιστάμενης πολιτικής που η χώρα θα οδηγηθεί στη χρεοκοπία με ό, τι αυτό συνεπάγεται.
(στ) Θα καταστραφούν οι αποταμιεύσεις του απλού καταθέτη
Η μελέτη προκρίνει, μεταξύ άλλων, την παραμονή των καταθέσεων σε Ευρώ. Θα καταστραφούν οι αποταμιεύσεις του απλού καταθέτη με την υφιστάμενη αρχιτεκτονική όπου θα είναι αδύνατη η πληρωμή του ιδιωτικού χρέους με αποτέλεσμα τα περαιτέρω κουρέματα και την ολοκληρωτική κατάρρευση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Οι αποταμιεύσεις προστατεύονται και διασφαλίζονται από μια πολιτική που οδηγεί στην πραγματική επανεκκίνηση της οικονομίας και την έξοδο από την κρίση.
(ζ) Η επιστροφή στο εθνικό νόμισμα εξυπακούεται και μείωση μισθών που θα προέλθει από την αύξηση των τιμών (βενζίνη, ηλεκτρισμός, φάρμακα) και ως αποτέλεσμα θα επηρεάσουν περισσότερο τους φτωχότερους στην οικονομία που δεν έχουν λογαριασμούς σε ξένο συνάλλαγμα
Ήδη υπάρχει φτώχεια. Επαναλαμβάνω ότι με μία περιορισμένη υποτίμηση αλλά και με μειώσεις στους φόρους συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ και τη σταθερότητα των μισθών οι φτωχότεροι θα είναι σε καλύτερη θέση. Με την πρόταση μου η αγοραστική δύναμη των μισθών θα είναι μεγαλύτερη όπως και το ΑΕΠ ενώ θα αυξάνονται οι θέσεις απασχόλησης. Είναι η διαιώνιση της υφιστάμενης κατάστασης και ο καλπασμός της ανεργίας που θα αυξήσουν και θα συντρίψουν τους φτωχότερους.
(η) Η έξοδος από το Ευρώ θα σηματοδοτήσει μια άνευ προηγουμένου μεταφορά πλούτου από τους φτωχούς στους πλουσίους.
Η υφιστάμενη κατάσταση έχει επηρεάσει τους έχοντες και τους μη έχοντες. Η φτωχοποίηση της Κύπρου θα ολοκληρωθεί με την παραμονή στη φιλοσοφία του Μνημονίου και της Ευρωζώνης καθώς η κρίση θα εμβαθυνθεί και διαιωνισθεί: θα υπάρχει κατάρρευση επιχειρήσεων και νοικοκυριών, εκποίηση του εθνικού πλούτου και ιδιωτικών περιουσιών και κατάρρευση του κοινωνικού ιστού. Θεωρώ την εναλλακτική πρόταση υπέρτερη ακόμα και σε σχέση με θέματα κατανομής πλούτου.
(θ) Η έξοδος από το ευρώ θα επιτρέψει σε Κύπριους και ξένους που έχουν λεφτά στο εξωτερικό να αγοράσουν τα πάντα στην Κύπρο σε εξευτελιστικές τιμές.
Με την πρόταση μου οι καταθέσεις σε Ευρώ σε κυπριακά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα παραμείνουν σε Ευρώ και ως εκ τούτου δεν θα είναι σε δυσμενέστερη θέση. Είναι η ολοκληρωμένη εναλλακτική πολιτική που δυναμικά θα οδηγήσει στην άνοδο της οικονομίας και στην αποφυγή της εξαγοράς των πάντων. Η εξαγορά του εθνικού και ιδιωτικού πλούτου θα συμβεί με την παραμονή στο Ευρώ και την εμβάθυνση της κρίσης.
Ερώτηση 4:
Ο καθηγητής των οικονομικών του πανεπιστημίου Αθηνών κύριος Γιάννης Βαρουφάκης δήλωσε πρόσφατα (22/05/2013) υπό το φως των σχετικών αποφάσεων του Γιούρογκρουπ για την Κύπρο ότι «Το ζητούμενο δεν είναι αν η Κύπρος θα πρέπει να βγει από το Ευρώ. Το ζητούμενο είναι το αν θα ολοκληρωθεί η έξοδος της Κύπρου από το Ευρώ» τονίζοντας ότι ήδη η απόφασης του Γιούρογκρουπ έθεσε την Κύπρο ντε φάκτο εκτός ευρώ. Με τις υφιστάμενες συνθήκες η κυπριακή οικονομία για τον κύριο Βαρουφάκη θα παρουσιάζει μια δίχως τέλος συρρίκνωση. Πώς το σχολιάζεται αυτό;
Απάντηση:
Οι δηλώσεις του καθηγητή Βαρουφάκη ευθυγραμμίζονται με συμπεράσματα της μελέτης μου. Ήδη η Κύπρος είναι de facto εκτός Ευρωζώνης καθώς οι συναλλαγματικοί περιορισμοί που υφίστανται είναι πολύ χειρότεροι από ό, τι είχαμε το 1974. Σήμερα δεν μπορεί κάποιος να σπάσει ένα γραμμάτιο για διεκπεραίωση κάποιας εμπορικής πράξης ή συναλλαγής της καθημερινότητας. Είναι οι αποφάσεις του Eurogroup που έδωσαν στην Κύπρο τη χαριστική βολή. Ως εκ τούτου τις θεωρώ εγκληματικές.
Η κρίση διαιωνίζεται και δυστυχώς η συρρίκνωση δεν θα έχει τέλος. Είναι γι’ αυτό που καθίσταται επιβεβλημένη η υλοποίηση της εναλλακτικής πρότασης για έξοδο από την κρίση. Ενώ η υιοθέτηση εθνικού νομίσματος αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για έξοδο από την κρίση εντούτοις δεν είναι επαρκής. Απαιτείται ένα νέο οικονομικό υπόδειγμα με νέους μοχλούς οικονομικής μεγέθυνσης, νέες νοοτροπίες αλλά και ένα κοινωνικό συμβόλαιο.
Ερώτηση 5:
Πως σχολιάζεται τον ισχυρισμό του Υπουργού Εξωτερικών και του κυρίου Μαυρογιάννη ότι πιθανή έξοδος από το ευρώ εξυπακούεται και έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Απάντηση:
Θεωρώ υπερβολικό τον ισχυρισμό ότι μία πιθανή έξοδος από το ευρώ εξυπακούεται και έξοδο από την ΕΕ. Επαναλαμβάνω ότι είναι οι αποφάσεις του Eurogroup που έχουν οδηγήσει την Κύπρο εκτός Ευρωζώνης και έχουν καταστήσει την κρίση μη διαχειρίσιμη. Οι δημιουργοί και αρχιτέκτονες της Ευρωζώνης δεν προέβλεψαν μια τέτοια βαθειά κρίση. Με σωστή επιχειρηματολογία και ολοκληρωμένη πολιτική η Κύπρος μπορεί να εξασφαλίσει συμμαχίες στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αρχηγών κρατών για την προσωρινή έξοδο της Κύπρου από την Ευρωζώνη και την παραμονή της στην ΕΕ.
Ενδεχομένως η θλιβερή περίπτωση της Κύπρου να αποτελέσει την απαρχή ενός ευρύτερου προβληματισμού για τα τεκταινόμενα στην Ευρωζώνη και την ΕΕ γενικότερα. Η Κύπρος παρά την πικρία της είναι σημαντικό να επεξηγήσει το τι έλαβεν χώρα και να καταθέσει ολοκληρωμένες προτάσεις για τη δική της έξοδο από την κρίση εμβολιάζοντας τον διάλογο για τις ευρύτερες προκλήσεις.
Ερώτηση 6:
Πιστεύετε ότι η έξοδος από το ευρώ θα επηρεάσει αρνητικά το γεωπολιτικό status της Κύπρου;
Απάντηση:
Έχει προβληθεί η θέση ότι τυχόν αποχώρηση από την Ευρωζώνη θα μας αφήσει γεωπολιτικά γυμνούς σε ένα πολύ δύσκολο περιβάλλον. Ενώ εκ πρώτης όψεως η θέση αυτή είναι σεβαστή, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε ότι είναι οι αποφάσεις του Eurogroup που έχουν ρίξει αχρείαστα αλλά και εγκληματικά την Κύπρο σε μια πολύ βαθειά κρίση και ως εκ τούτου την έχουν αποδυναμώσει σε μια καθοριστική περίοδο.
Η παραμονή στην Ευρωζώνη θα οδηγήσει στην περαιτέρω συρρίκνωση της οικονομίας, σε δημογραφική αιμορραγία και ως εκ τούτου στην κατάρρευση. Η Κύπρος θα περιέλθει σε μία κατάσταση εξαιρετικής αδυναμίας και ανυποληψίας. Θεωρώ την προσωρινή έξοδο από την Ευρωζώνη ως στρατηγικό μονόδρομο για να ξαναποκτήσει η χώρα την αξιοπιστία της.
Ενώ η Κυπριακή Δημοκρατία παραμένει ως μέλος της ΕΕ, υπογραμμίζεται η σημασία του προσωρινού συναινετικού διαζυγίου στο θέμα της Ευρωζώνης ούτως ώστε η Κυπριακή Δημοκρατία να εξακολουθήσει να συμμετέχει στα αντίστοιχα όργανα της Ένωσης αλλά και της Ευρωζώνης και να καταθέτει τις απόψεις της για τα συναφή ζητήματα. Ταυτόχρονα θα πρέπει να προσπαθήσει να καλλιεργήσει σε διμερές επίπεδο τις σχέσεις με χώρες της ΕΕ – όπως η Βρετανία και όλες οι Μεσογειακές χώρες – αλλά και με άλλες δυνάμεις που δεν είναι μέλη της Ένωσης όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα και η Ινδία. Ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να δοθεί στο Ισραήλ καθώς και σε μια ισοζυγισμένη πολιτική στη Μέση Ανατολή η οποία να δημιουργεί οφέλη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Επιπρόσθετα, απαιτείται αφηγηματική επεξήγηση εφ’ όλης της ύλης και σε όλα τα επίπεδα.
Ερώτηση 7:
Εν κατακλείδι τι έχετε να δηλώσετε;
Απάντηση:
Η πρόταση μου είναι αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης ότι η υφιστάμενη κατάσταση οδηγεί στην πλήρη κατάρρευση. Η ευρύτερη δυνατή συναίνεση στο εσωτερικό καθώς και μια αποφασιστική και αξιόπιστη κυβέρνηση μπορούν να διασφαλίσουν καλύτερα αποτελέσματα. Πρακτικά αυτό μπορεί να προκύψει με άμεση αλλαγή της φιλοσοφίας της διακυβέρνησης του Προέδρου Αναστασιάδη και τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης με ευρύτερη αποδοχή και σαφείς εντολές στη βάση ενός κοινά αποδεκτού προγράμματος. Σε διαφορετική περίπτωση, θα επέλθει αλλαγή όταν τα γεγονότα θα οδηγήσουν τη χώρα στην κατάρρευση. Ο χρόνος πιέζει. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα δεδομένα θεωρώ ότι η προσωρινή έξοδος από την Ευρωζώνη και η υιοθέτηση εθνικού νομίσματος καθίσταται στρατηγικός μονόδρομος.