Μαρία Παπαδοπούλου
Ο Σωκράτης πίστευε χωρίς να έχει δει Τον Θεό. Ο Θεός δεν είναι ένας «παππούλης που κοιτάει από ψηλά». Ο Θεός είναι μέσα μας. Εμείς, που γνωρίσαμε τον Ιησού Χριστό, θα ζήσουμε την Ανάσταση της ευθύνης και της συνείδησης ώστε να ακούμε την φωνή Του;
Ο Σωκράτης δεν δίδασκε όπως ένας δάσκαλος αλλά συζητούσε ως φιλόσοφος. Φιλόσοφος; Η ιδιότητα αυτή είναι σπάνια ακόμη και σήμερα που η ανθρώπινη επιφάνεια δείχνει να μην έχει χειραφετηθεί ακόμη από τις τέσσερις παρωπίδες της αντίληψης: την κατάκριση, τον εγωισμό, τη φιλαρχία και τη ματαιοδοξία. Ταυτόχρονα, θεωρούσε καθήκον του να βοηθάει …
.
… το συνομιλητή και συνάνθρωπο να «γεννήσει» την ορθή γνώμη. Κι αυτό είναι επίσης ακατανόητο σήμερα, αφού όλοι έχουν την έγνοια τους προσκολλημένη στα δικά τους προβλήματα. Ποιόν ενδιαφέρει σήμερα η αλήθεια και ποιος χάνει χρόνο ανιδιοτελώς για να βοηθήσει τον άλλον; Ο αλτρουισμός ήταν ένα από τα στοιχεία που διέκριναν τον Ιησού Χριστό. Επίσης, σε αυτό το ύψιστο φρόνημα, τον αλτρουισμό, ασκήθηκαν οι Απόστολοί του και οι Άγιοι. Δυστυχώς όμως, όλοι θανατώθηκαν άδικα, αλλά και τελικά θεωρούνται αινιγματικά πρόσωπα.
Ο Σωκράτης είχε τον ίδιο έξοχο ψυχικό κόσμο. Ενδιαφέρονταν να βοηθήσει την κοινωνία με μια ταπεινή προσωπική προσφορά. Μεριμνούσε για τους άλλους, στο να βελτιώσουν την κρίση και να καλλιεργήσουν την λογική τους. Έλεγε ότι η αληθινή γνώση έρχεται από μέσα μας. Έτσι, όταν ο άνθρωπος «μαθαίνει», τότε βάζει το μυαλό του να δουλέψει και ενεργοποιεί τη δυναμική δυνατότητα που έχει η ανθρώπινη εσωστρέφεια. Με τη «σωκρατική ειρωνεία» δήλωνε την άγνοιά του, και με ερωτήσεις εκμαίευε την κρίση του συνομιλητή του. Ύστερα, ανάλογα με την ψυχική ποιότητα του συνομιλητή, άλλους τους βοηθούσε πνευματικά και άλλους τους εξέθετε σε δημόσια γελοιοποίηση.
Γιατί τα έκανε όλα αυτά; Δεν διακατέχονταν από τον παρορμητισμό της αδιακρισίας. Ούτε από εγωκεντρική αργολογία. Ούτε είχε, αυτό που λέμε σήμερα, «συμφέρον». Ο Σωκράτης δεν ρωτούσε από περιέργεια, ούτε για να βασανίζει τους ανθρώπους. Ομολογούσε όμως ότι, άκουγε μέσα του μια φωνή κάποιου θεού. Άκουγε κάποιο «δαιμόνιο» να του υπαγορεύει τι θα κάνει και ύστερα τι θα πει.
Διαφωνούσε, για παράδειγμα, με τη θανατική ποινή, αρνιόταν να καταδώσει τους πολιτικούς του αντιπάλους. Όποιος ξέρει το σωστό και το δίκαιο, αυτός δεν θα πράξει το κακό και το άδικο, έλεγε. Με τη γνώση και την κρίση μπορούμε να φτιάχνουμε σωστούς ανθρώπους. Έτσι αλλάζει η κοινωνία και μαζί και ο κόσμος. Όταν κάνουμε το κακό, αυτό συμβαίνει επειδή η άγνοια έγινε επανάληψη. Επειδή δεν γνωρίζουμε ποιο είναι το καλό. Η διάκριση του καλού από το κακό δεν είναι επίκτητη αλλά έμφυτη και την έχει ο άνθρωπος εκ γενετής μέσα στη λογική του. Από την άλλη, δεν μπορεί κάποιος να ζήσει ευτυχισμένος όταν πράττει ενάντια στις πεποιθήσεις του. Κι όποιος καταλάβει αυτόν τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει διότι εκεί νιώθει λιγότερο δυστυχισμένος, δεν αργεί να τον επιλέξει ακόμη κι αν δεν μπορεί να διαλέξει τίποτε χωρίς να προσπαθήσει. Οι λάθος συμπεριφορές γίνονται από άγνοια. Αυτό το απλό είναι ακατανόητο να εφαρμοστεί. Συζητάς όπως ένας ψυχολόγος και βρίσκεις άμεσους τρόπους να συγκεντρώσεις τη «ρέουσα» σκέψη του συνομιλητή στο σημείο όπου υπάρχει η αλυσίδα και ο κόμπος του προβλήματός του. Η σοφία του Σωκράτη μπορούσε να διακρίνει με τη σκέψη και το συναίσθημα της κοινωνικής ευθύνης. Βέβαια, η πίστη του στην ανθρώπινη λογική μας επιτρέπει να τον κατατάξουμε στους ορθολογιστές, αλλά ούτε ένιωθε την επικίνδυνη βεβαιότητα που διακατέχει τους αλαζόνες, ούτε την αδιαφορία στην ποιότητα που διακατέχει τους ματαιόδοξους. Αυτός είχε, θα λέγαμε, έναν ορθολογισμό καθαρό και απαλλαγμένο από καιροσκοπισμούς. Αυτό το σπάνιο είδος του ορθολογισμού, είναι σημαντικό. Είναι το ακρογωνιαίο θεμέλιο για τον συνεχή αγώνα του ανθρώπου για την ορθή γνώση. Το θεμέλιο δεν μπορεί να είναι άλλο από την ανθρώπινη λογική, την ανθρώπινη διάνοια. Ο Ιησούς αργότερα θα υποδείξει στην λογική αυτή, την αγάπη προς τον συνάνθρωπο -με ό,τι αδυναμίες έχουν οι δυνατότητες του συνανθρώπου. Επίσης, θα υποδείξει και την αυτοσυγκέντρωση της διάνοιάς μας στη φωνή Του Θεού που ακούμε μέσα μας.
Η Σωκρατική Εποχή αποτέλεσε τη φωτοδόχο για τις επόμενες. Πρότεινε στην ανθρωπότητα την αφύπνιση των συνειδήσεων και τη διάκριση της δικαιοσύνης. Βέβαια, όπως και σήμερα, όλα τα κοσμικά άτομα επαναλαμβάνουν συχνά τα ίδια εύηχα λόγια, τα οποία ομολογουμένως στην πράξη ελάχιστοι τα εννοούν. Όμως ο Σωκράτης θανατώθηκε τελικά, επιμένοντας με πάθος στις απόψεις αυτές της δικαιοσύνης. Κατηγορήθηκε άδικα ότι «διαφθείρει τους νέους» και ότι «ασεβεί προς τους θεούς». Στην απολογία του διαβεβαίωσε ότι είχε ενεργήσει με μοναδικό γνώμονα το καλό της πατρίδας. Δυστυχώς ή ευτυχώς, μόνον η εξουσία δεν τον πίστεψε! Έτσι, καταδικάστηκε και μάλιστα σε θάνατο. Θα μπορούσε να ζητήσει χάρη, να φύγει από την Αθήνα. Γιατί δεν το έκανε; Διότι αν το έκανε, δεν θα ήταν ο Σωκράτης. Το ίδιο κι ο Ιησούς Χριστός. Κι ο Χριστός μπορούσε είτε να υπερασπιστεί τον εαυτό του, όταν τον έκριναν άδικα, είτε να ζητήσει χάρη, αλλά δεν το έκανε. Και οι δύο – ενώ τολμούσαν να αμφισβητήσουν δημόσια τις αρχές, τους θεσμούς, τις εξουσίες και τα πρόσωπα που δρούσαν παραβατικά -, εντούτοις τον εαυτό τους δεν τον υπεράσπισαν. Αυτό είναι το αλτρουιστικό γνώρισμα των αυθεντικών φιλοσόφων. Ότι θεωρούν τη συνείδησή τους και την αλήθεια, σημαντικότερες από τη ζωή τους.