Το επικίνδυνο ταξίδι προς την ανάκαμψη

«Έχουμε αποφύγει την κατάρρευση, αλλά θα πρέπει να προφυλαχθούμε από το ενδεχόμενο οποιασδήποτε υποτροπή. Το 2013 θα είναι κρίσιμο έτος.» Αυτά ήταν τα λόγια της κ. Christine Lagarde, διευθύνουσας συμβούλου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ την περασμένη εβδομάδα. Είχε δίκιο….

Η εμπιστοσύνη έχει βελτιωθεί. Οι χρηματιστηριακές αγορές έχουν επίσης ανακάμψει σημαντικά από τα χαμηλά του Μαρτίου του 2009, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Τα spreads μεταξύ αποδόσεων κρατικών ομολόγων των ευάλωτων κρατών της Ευρωζώνης και των αντίστοιχων γερμανικών ομολόγων μειώθηκαν σημαντικά.

Η βελτίωση της εμπιστοσύνης δεν περιορίζεται σε χώρες υψηλού εισοδήματος. Τον Ιανουάριο στο Global Economic Prospects, η Παγκόσμια Τράπεζα επισημαίνει ότι «οι διεθνείς ροές κεφαλαίων προς τις αναπτυσσόμενες χώρες … έχουν φθάσει σε νέα ύψη» και ότι «η πορεία των spreads των ομολόγων των αναπτυσσόμενων χωρών … έχει μειωθεί κατά 127 μονάδες βάσης από τον Ιούνιο [2012] και ότι «η ανάπτυξη των χρηματιστηριακών αγορών των αναπτυσσόμενων χωρών έχουν αυξηθεί κατά 12,6 τοις εκατό από τον Ιούνιο.» Αυτό είναι λοιπόν μια παγκόσμια αλλαγή.

Τι εξηγεί την αυξανόμενη αισιοδοξία; Ένας λόγος είναι ότι οι πιθανές καταστροφές – μια διάλυση της ευρωζώνης ή μια πτώση των ΗΠΑ στο δημοσιονομική γκρεμό – έχουν μάλλον αποφευχθεί. Ένας άλλος λόγος είναι ότι μετά από την κρίση έχει επέλθει μια ουσιαστική αλλαγή, ειδικά στις ΗΠΑ, όπου η ιδιωτική μόχλευση και οι τιμές των κατοικιών έχουν περάσει από μια σημαντική αναπροσαρμογή: το ιδιωτικό χρέος στις ΗΠΑ είναι πίσω στα επίπεδα του 2003 σε σχέση με το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, για παράδειγμα.

Μια άλλη εξήγηση είναι η αυξανόμενη εμπιστοσύνη στην ικανότητα των φορέων χάραξης πολιτικής. Πάνω απ ‘όλα, οι κεντρικοί τραπεζίτες έχουν χρησιμοποιήσει εξαιρετικά επεκτατική νομισματική πολιτική για να στηρίξουν τις οικονομίες για τις οποίες είναι υπεύθυνες για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ακόμα κι έτσι, το μέλλον δεν φαίνεται λαμπρό.

Με τον καιρό, η αύξηση της εμπιστοσύνης θα πρέπει να κατευθύνει την ανάπτυξη, αλλά μόνο αν είναι συνεχής. Το ερώτημα είναι αν αυτό θα γίνει. Υπάρχουν λόγοι για απαισιοδοξία αλλά και αισιοδοξία.
Ο μεγάλος λόγος για απαισιοδοξία είναι ότι οι υψηλού εισοδήματος χώρες παραμένουν σε ουσιαστική στασιμότητα και ύφεση. Η παρατεταμένη περίοδος της υπερ-χαλαρής νομισματικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων των εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων και τεράστιων επεκτάσεων στους ισολογισμούς των κεντρικών τραπεζών, είναι ένας σημαντικός δείκτης για αυτό. Ένας άλλος λόγος είναι το μέγεθος των δημοσιονομικών ελλειμμάτων σε αρκετές χώρες υψηλού εισοδήματος. Ακόμα ένας είναι η αδυναμία των οικονομιών, παρά το μέγεθος της πολιτικής στήριξης.

Από τις έξι μεγαλύτερες χώρες, μόνο οι ΗΠΑ και η Γερμανία είχαν υψηλότερη απόδοση κατά το τρίτο τρίμηνο του περασμένου έτους από ότι πριν από την κρίση τους και, ακόμη και τότε, η αύξηση ήταν μικρή, στο 2,5 τοις εκατό στις ΗΠΑ και 2 τοις εκατό στη Γερμανία. Η οικονομική δραστηριότητα σε Γαλλία, Ιαπωνία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ιταλία ήταν κάτω από τα προ κρίσης υψηλά της. Η οικονομική δραστηριότητα στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι στάσιμη, στην Ιαπωνία ακανόνιστη και στην Ιταλία καταρρέει. Αυτό είναι πραγματικά μια άθλια εικόνα.

Στην ευρωζώνη, η ΕΚΤ κατάφερε να εξαλειφθεί ο κίνδυνος της διάλυσης της ευρωζώνης κερδίζοντας τη στήριξη της Γερμανίας στην υπόσχεση της να αγοράσει κρατικά ομόλογα. Ήταν νικητής, χωρίς να πέσει ούτε ένας πυροβολισμός. Αλλά αυτό δεν μας λέει τι θα συνέβαινε εάν έπρεπε να ξεκινήσει τους πυροβολισμούς. Η ΕΚΤ μπορεί να αναγκαστεί τελικά να εκπληρώσει τις υποσχέσεις της και να αγοράσει ομόλογα. Κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί, ιδιαίτερα εάν οι χώρες δεν αναμένεται να τηρήσουν τους όρους της στήριξης.

Είναι επίσης δυνατόν να προκύψουν μεγάλα προβλήματα από τη διαχείριση της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. Κινδύνους εγκυμονεί η αλλαγή πολιτικής (μακριά από την υπερβολική χαλάρωση) πολύ σύντομα ή πολύ αργά: πολύ σύντομα και η ανάκαμψη μπορεί να ακυρωθεί, πολύ αργά και οι πληθωριστικές προσδοκίες μπορεί να παγαιωθούν για άλλη μια φορά.

Αλλά υπάρχουν επίσης λόγοι για να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον. Οι αναδυόμενες οικονομίες έχουν δείξει συνεχή δυναμισμό, ακόμη και αν υπήρξαν απογοητεύσεις. Με την αναπροσαρμογή που έχει συμβεί, καθώς και με την ενεργειακή επανάσταση, οι ΗΠΑ μπορεί να εμφανίσουν απροσδόκητα ευνοϊκή εξέλιξη. Η Ιαπωνία θα μπορούσε να ξεφύγει την αποπληθωριστική στασιμότητα. Τέλος, η επιστροφή των ιδιωτικών κεφαλαίων στην περιφέρεια της ευρωζώνης θα μπορούσε να ξεκινήσει μια ανοδική πορεία προς νέα επίπεδα εμπιστοσύνης και δαπανών. Κλειδί για την επιτυχία σε όλο τον κόσμο θα είναι η σωστή έξοδος από συγκεκριμένες πολιτικές.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ανταποκρίθηκαν με επιτυχία. Στην περίπτωση της ευρωζώνης όμως ήταν σχεδόν πάρα πολύ αργά. Αλλά, στο τέλος, η ΕΚΤ υποσχέθηκε δράση. Η υπόσχεση έχει αποδειχθεί εντυπωσιακά αποτελεσματική, μέχρι σήμερα. Τώρα εμφανίζεται μια ευκαιρία για επιστροφή στη βιώσιμη ανάπτυξη, αν και λιγότερο στην Ευρώπη. Η ουσιαστική φορολογική και νομισματική στήριξη εξακολουθεί να είναι απαραίτητη. Αν οι φορείς χάραξης πολιτικής στηρίξουν την προσπάθεια, θα μπορούσαμε να είμαστε πολύ πιο κοντά στην πλήρη αποκατάσταση σε ένα χρόνο.