Η εθνική ταυτότητα και οι αρνητές της

«κοινοτικοποίηση». Στην πρώτη, συρρικνώνονται στο άτομο και στον ατομικισμό, ενώ ο άνθρωπος έχει επίσης συλλογικά δικαιώματα, την ένταξη σε ευρύτερα σύνολα και συλλογικές δράσεις. Το συνεταιρίζεσθαι και απεργείν αποτελούν επίσης μέρος των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Η πολιτιστική ταυτότητα, η εθνική και εδαφική ακεραιότητα και ασφάλεια αποτελούν αναφαίρετα ανθρώπινα δικαιώματα. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι τα εθνικά ζητήματα είναι πλέον παρωχημένα. Ωστόσο, εξ αιτίας τους, απειλείται σήμερα τρίτος παγκόσμιος πόλεμος.

Από την άλλη, για τις ποικίλες μειονότητες, κάποιοι αξιώνουν εξαιρέσεις από τους δημοκρατικούς κανόνες καθολικής ισχύος. Ακραία περίπτωση η μουσουλμανική «σαρία», που κάποιοι διεκδικούν για τη μειονότητά τους, σε απόκλιση από τους δημοκρατικούς νόμους του κράτους που ισχύουν για όλους. Με τη σημερινή έξαρση των ποικίλων «κοινοτισμών», υπονομεύεται ο νόμος της δημοκρατικής βούλησης και η κοινωνία κερματίζεται σε υποδιαιρέσεις με ξεχωριστούς νόμους για κάθε μία.

Από αρχαιοτάτων χρόνων, οι μεγάλες δυνάμεις χρησιμοποιούν το «διαίρει και βασίλευε», προκειμένου να υποτάσσουν μειονότητες και πλειονότητες στο δικό τους νόμο. Στις τοπικές διενέξεις, που η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υπέθαλπε, η ίδια υποστήριζε πάντα τον αδύναμο εναντίον του ισχυρού, προκειμένου να επιβάλλεται σε αμφοτέρους. Το αυτό έπραττε η γηραιά Αλβιών και συνεχίζουν σήμερα οι επίγονοί της.

Παράδοξο είναι ότι κάποιοι άνθρωποι της Αριστεράς υποστηρίζουν σήμερα μονόπλευρα τα δικαιώματα της κάθε «ετερότητος», ενώ ταυτόχρονα διαβάλλουν ως «εθνικιστικά» αυτά της δημοκρατικής πολιτείας για όλους. Με «αριστερή» αυτάρκεια και έπαρση, απορρίπτουν ως «εθνικισμό» την ανάγκη και το δικαίωμα των απλών ανθρώπων για ένταξη στην πλειονότητα, στο εθνικό σύνολο, ενώ παράλληλα ενθαρρύνουν την ένταξη σε μειονότητες, αφού το πρώτο κηρύσσεται «αντιδραστικό», ενώ το δεύτερο «προοδευτικό». Διαβεβαιώνουν πως ό,τι είναι «εθνικό» αποτελεί πλασματικό προϊόν του «βαθέος κράτους και των μυστικών υπηρεσιών», ενώ ό,τι «μειονοτικό» είναι «συμπαγές» και συνεπώς «γνήσιο». Φυσικά, συμπαγή πράγματα δεν υπάρχουν παρά μόνο στη φαντασία εμπόρων και μεταπρατών. Ακόμη και τα πλέον «συμπαγή» διαπερνώνται από αντιφάσεις μοιραίες και αξεπέραστες.

Αν οι άρχουσες τάξεις και οι αντίστοιχες μυστικές υπηρεσίες χειραγωγούν τα φρονήματα των πολιτών, είτε «εθνικά» είτε «μειονοτικά», αυτό δεν συνεπάγεται ότι τα φρονήματα δεν υπάρχουν αφ’ εαυτών. Δεν είναι λίγες φορές που τα εθνοτικά φρονήματα, είτε πλειονοτήτων είτε μειονοτήτων, συγκρούστηκαν με τις εξουσίες. Στο 19ο αιώνα, εθνικές διεκδικήσεις ωρίμασαν τις κοινωνικές συνειδήσεις. Οι πρωτοπόροι στα εθνικά ζητήματα ήσαν και στα κοινωνικά. Οι Ματσίνι (1805-1872) και Γκαριμπάλντι (1807-1882) στην Ιταλία, ο Χοσέ Μαρτί (1853-1895) στη Λατινική Αμερική. Στην Ελλάδα, οι ριζοσπάστες του19ου αιώνα, όπως ο Ρόκκος Χοϊδάς (1830-1890), συγκρούστηκαν με τις εξουσίες, τόσο στα εθνικά όσο και στα κοινωνικά ζητήματα. Το ΕΑΜ στην Κατοχή συνδύασε την εθνική ευαισθησία με την κοινωνική. Ακόμη, η Παρισινή Κομμούνα (1871), κορυφαίο κοινωνικό γεγονός, από την εθνική ταπείνωση προέκυψε, λόγω της εισβολής των γερμανικών στρατευμάτων μέχρι το Παρίσι και ως λαϊκή καταγγελία της παράδοσης της γαλλικής άρχουσας τάξης στους κατακτητές.

Μπορεί ο εθνικισμός να θεωρείται «ύποπτος», ως προϊόν «σκοτεινών» διεργασιών, όμως η εθνική συνείδηση και τα εθνικά προβλήματα υπάρχουν ως φαινόμενα αφ’ εαυτών, χωρίς αναγκαστικά να χειραγωγούνται από μυστηριώδη κέντρα. Αλλωστε, επειδή αφ’ εαυτών διατηρούν υψηλή λαϊκή ευαισθησία, γι’ αυτό προσφέρονται σε δημαγωγική εκμετάλλευση από «εθνικιστικής» πλευράς, αλλά εξ ίσου, και όχι λιγότερο, από «αντι-εθνικιστικής». Οι κάτοικοι κάθε χώρας, ανεξαρτήτως εθνικής προέλευσης, γλωσσικών, πολιτιστικών και θρησκευτικών χαρακτηριστικών, έχουν αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα στη δημοκρατική ισονομία, ισοπολιτεία, κοινωνική σταθερότητα, εδαφική ακεραιότητα για το σύνολο των πολιτών.

Οσο διαβλητή είναι η οικειοποίηση αυτού του δικαιώματος από την πλευρά του «εθνικισμού», ο οποίος επενδύει στην παθολογία ενός ιστορικού και αναφαίρετου ανθρώπινου δικαιώματος, άλλο τόσο διαβλητή είναι η απόρριψη αυτού του δικαιώματος στην εποχή μας, με εφαλτήριο τη «μετανεοτερικότητα» και την υπέρβαση των «μεγάλων αφηγήσεων». Οι τελευταίες υπήρξαν πάντοτε στο παρελθόν και θα υπάρχουν στο μέλλον, έστω και εάν μεταβάλλονται σε μέγεθος. Οταν σήμερα η Αριστερά προασπίζεται τη «συνοχή του κοινωνικού ιστού», αυτό τι άλλο σημαίνει, εάν όχι την υπεράσπιση των κοινωνιών και των εθνών, που σήμερα διαμελίζονται από το νεοφιλελευθερισμό;

Οπως εσημείωνε ο ιστορικός ηγέτης του σοσιαλισμού Ζαν Ζορές (1859-1914), ο προλετάριος που χάνει τα πάντα, αναδιπλώνεται μοιραία στο έσχατο που του απομένει: στο σύνολο των ομοίων του, στην πατρίδα, στην κοινωνία, στην εθνική ταυτότητα. Οι προλετάριοι έχουν πατρίδα, επειδή δεν έχουν τίποτε άλλο, το κεφάλαιο δεν έχει, επειδή έχει όλα τα άλλα. Το παρελθόν δεν είναι παρωχημένο, αλλά πάντοτε παρόν. Ο ίδιος συμπλήρωνε: ο προλεταριακός δι-εθνισμός προϋποθέτει όχι την κατάργηση των πατρίδων, αλλά την υπεράσπισή τους: αλληλεγγύη μεταξύ προλετάριων όλων των χωρών, όχι του κόσμου γενικά. Εάν αγνοηθούν οι χώρες, τα έθνη, ο δι-εθνισμός αποβαίνει κενή λέξη. Το προλεταριάτο, ετόνιζε ο Μαρξ, δεν προασπίζεται μόνον το συμφέρον του, αλλά αναδεικνύει ότι αυτό ταυτίζεται με το συμφέρον ολόκληρης της κοινωνίας.

Οσάκις η Αριστερά αναλαμβάνει τον πατριωτισμό, ηγεμονεύει. Οσάκις τον αποποιείται, εύκολα διαβάλλεται ως «συντεχνιακή». Εάν η «πατρίδα» και η «ταυτότητα» θεωρηθούν απατηλά «ιδεολογήματα» μεγάλων αφηγήσεων, γιατί το αυτό να μην ισχύει επίσης για το μέγιστο ιδεολόγημα της «αποϊδεολογικοποιημένης» εποχής μας: την υποθετική, δυσλειτουργική και κατ’ εξοχήν προβληματική, ακόμη και για τον καπιταλισμό, «παγκοσμιοποίηση»;