Όταν μια ψυχική ασθένεια βασανίζει ένα μέλος της οικογένειάς μας

«χάρτη» στο εσωτερικό της οικογένειας. Τα συμπτώματα του ίδιου του μέλους που νοσεί και οι αλλαγές που επέρχονται στις σχέσεις των μελών δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα που επηρεάζει όλα τα επίπεδα της ψυχοσυναισθηματικής και κοινωνικής ζωής της οικογένειας. Συναισθήματα όπως θυμός, ενοχή, ντροπή, ματαίωση, θλίψη, απελπισία κατακλύζουν τα μέλη της οικογένειας που, αφενός δεν μπορούν να διαχειριστούν, αφετέρου δεν βρίσκουν χώρο να τα εκφράσουν λόγω του στίγματος και της κοινωνικής αναπαράστασης για τις σοβαρές ψυχικές ασθένειες. Συχνά η οικογένεια απομονώνεται, μη ζητώντας βοήθεια, βιώνοντας μία συνθήκη παρατεταμένης κρίσης. Το πλαίσιο της οικογένειας αποδυναμώνεται, αποδιοργανώνεται και λειτουργεί νοσηρά για όλα τα μέλη.

Είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο να ανακαλέσουμε ότι για μία σοβαρή ψυχική ασθένεια δεν ευθύνεται η οικογένεια αλλά ούτε και αποτελεί το κεντρικό ρόλο σε μία διαδικασία «θυματοποίησης». Μία σοβαρή ψυχική ασθένεια όπως για παράδειγμα η σχιζοφρένεια είναι μία ασθένεια στην αντιμετώπιση της οποίας η οικογένεια μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο.

Η οικογένεια χρειάζεται να θωρακιστεί με τη βοήθεια επαγγελματιών ψυχικής υγείας μαθαίνοντας όλες εκείνες τις πληροφορίες και εκπαιδευόμενη στις δεξιότητες που αποτελούν παράγοντες προστασίας απέναντι στην ψυχική νόσο:

a) σαφής γνώση για τη ασθένεια

b) απόκτηση δεξιότητων επίλυσης προβλημάτων και καλή επικοινωνία

c) υποστήριξη προς το άτομο που νοσεί για τήρηση της φαρμακευτικής αγωγής και του θεραπευτικού πλάνου (θεραπευτικές συναντήσεις) χωρίς κριτική και παραβιάσεις

d) συντονισμός και καλή συνεργασία με το θεραπευτικό πλαίσιο

e) άνοιγμα-δημιουργία όσο το δυνατόν ευρύτερου κοινωνικού δικτύου

Σε αυτή την πορεία που έχει να διανύσει η οικογένεια πολύ σημαντικό πεδίο είναι η διαχείριση των προκαλούμενων συναισθημάτων τόσο από τη ίδια την ασθένεια, όσο και από τις δυσκολίες του ασθενή, εσωτερικές (εσωτερικά βιώματα και έκφραση αυτών και εξωτερικές (ανάγκες καθημερινότητας-πρακτικές δυσκολίες). Η υποστήριξη που παρέχεται στις οικογένειες εστιάζει στην αναγνώριση των επώδυνων, πολλές φορές, συναισθημάτων. Τα βαριά συναισθήματα που βιώνουν τα μέλη της οικογένειας και που είναι σημαντικό να εξωτερικεύονται στο κατάλληλο πλαίσιο (ομάδα υποστήριξης, συνάντηση με θεραπευτή, ομάδες αυτοβοήθειας κλπ) σχετίζονται πολλές φορές με την ίδια την ασθένεια και τον τρόπο που το ίδιο το μέλος την αντιμετωπίζει και όχι τόσο με τον ασθενή.

Τα συμπτώματα του μέλους της οικογένειας που νοσεί μπορεί να περιλαμβάνουν ασυνήθιστα αντιληπτικά βιώματα (ψευδαισθήσεις) και περίεργες πεποιθήσεις, τα οποία δημιουργούν ιδιαίτερη ένταση στον ασθενή αλλά και στα μέλη της υπόλοιπης οικογένειας. Συχνά τα μέλη της οικογένειας προκειμένου να φροντίσουν τον ασθενή τον καθιστούν ή τον αντιλαμβάνονται ως πλήρως ανήμπορο. Με αυτόν τον τρόπο χάνουν πτυχές υγιείς του ασθενούς και τον περιγράφουν μόνο μέσα από όρους «προβλήματος». Μπορεί να είναι κακός και ανάξιος αφού δεν κάνει τίποτα για να ξεπεράσει το πρόβλημα του και ο λόγος της οικογένειας να είναι επικριτικός.

Κατά συνέπεια η συμμαχία των μελών της οικογένειας προς την κατεύθυνση της διαδικασίας ανάρρωσης είναι σημαντική και βέβαια δεν επιτυγχάνεται με περιγραφές που περιορίζονται στο να ορίζουν και να επανα-ορίζουν το πρόβλημα. Αντιθέτως, ο αγώνας απέναντι σε μία σοβαρή ψυχική ασθένεια χρειάζεται επανεπένδυση, νέα νοήματα, έμφαση στα δυνατά σημεία του ασθενή, των υπολοίπων μελών της οικογένειας και της οικογένειας ως όλον.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που πάσχουν από μία σοβαρή ψυχική ασθένεια μπορούν να αναρρώσουν και να ζήσουν μία φυσιολογική και αυτόνομη ζωή. Οι οικογένειες μπορούν να συμβάλλουν αποφασιστικά δημιουργώντας ένα περιβάλλον υποστηρικτικό, με καλή επικοινωνία και αποτελεσματική επίλυση των προβλημάτων, τέτοιο που να μειώνει το στρες. Διαφορετικά, τα υψηλά επίπεδα στρες καθώς και η περιορισμένη υποστήριξη και ανεπάρκεια-δυσλειτουργία της οικογένειας συντηρούν τα συμπτώματα, αποτελώντας εν δυνάμει εκλυτικούς παράγοντες υποτροπής.

Οικογένεια και σοβαρή ψυχική ασθένεια: Συλλογική δράση και αυτοοργάνωση,

Η εμφάνιση της ψυχικής διαταραχής απειλεί άμεσα τη συνοχή της οικογένειας καθώς έρχονται αντιμέτωποι όχι μόνο με τα συμπτώματα της διαταραχής αλλά και με το στίγμα που αυτή φέρει. Αυτό εμποδίζει την οικογένεια να μιλήσει ή να παρέχει την κατάλληλη θεραπεία στο πάσχον μέλος της με αποτέλεσμα τη χρονιοποίηση της ασθένειας που πλέον επηρεάζει ολόκληρο το σύστημα της οικογένειας. Ακολουθεί ένα μεγάλο διάστημα στο οποίο χάνεται πολύτιμο χρόνος για την αντιμετώπιση της ασθένειας εντός του οποίου τα μέλη της οικογένειας, προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις τους και τις προσδοκίες τους. «Από πού μπορούμε να ξαναπιάσουμε το νήμα της ζωής;» είναι ένα ερώτημα που συχνά θέτουν και προσπαθεί ο καθένας να απαντήσει με το δικό του τρόπο. Εάν για παράδειγμα ο άνθρωπος που νοσεί από σοβαρή ψυχική διαταραχή φοιτούσε σε κάποια σχολή, θα περίμεναν να ολοκληρώσει τις σπουδές του, εάν εργαζόταν σε υψηλόβαθμη θέση σε εταιρεία θα περίμεναν να συνεχίσει να εργάζεται με τους ίδιους ρυθμούς, εάν σπούδαζε ή διέμενε στο εξωτερικό είναι πιθανόν ότι θα περίμεναν να συνεχίσει τη ζωή μου τους ίδιους όρους. Ο αναπροσδιορισμός σε μία νέα πραγματικότητα, περιλαμβάνει τα στάδια που έχει ένα πένθος καθώς η εικόνα της οικογένειας δέχεται ισχυρό πλήγμα. Στην κρισιμότερη στιγμή όπου τα πάντα σχεδιάζονται ξανά, είναι πολύ σημαντικό να μην αποσυρθεί κανείς, κλεισμένος από τη στενοχώρια που φέρνει η ασθένεια. Γιατί δευτερογενώς, αυτά που μπορεί να προκληθούν από μια ενδεχόμενη απόσυρση των μελών της οικογένειας μπορεί να είναι πιο επιβαρυντικά από την ίδια την ασθένεια. Πρόσφατες έρευνες στις νευροεπιστήμες, έχουν αποδείξει ότι «η μοναξιά πονάει» και ότι βιώνουμε με σωματικό τρόπο τον ψυχικό πόνο που προκύπτει από ένα χωρισμό, μια απογοήτευση ή μια στενοχώρια. Η οικογένεια, θα πρέπει να ανασυνταχθεί και να στηριχθεί στην ποιότητα των δεσμών που έχει αναπτύξει όχι μόνο στο εσωτερικό της αλλά και με την κοινότητα στην οποία μένει. Να αναπτύξει αυτό που ονομάζουμε «κοινωνική ανθεκτικότητα» μετασχηματίζοντας τις δυσχέρειες σε προσωπική και συλλογική ανάπτυξη μέσα από την ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών, την ανάπτυξη νέων σχέσεων και την ενεργό συμμετοχή σε συλλογικές δράσεις.

Ο δρόμος της συλλογικής δράσης αποτυπώνεται πολύ καθαρά στη δράση των Συλλόγων Οικογενειών και Φίλων για την Ψυχική Υγεία (ΣΟΦΨΥ). Ένας θεσμός που αποσκοπεί στην κινηματική οργάνωση των οικογενειών που αντιμετωπίζουν την ψυχική ασθένεια ώστε να υπάρξει αλληλοενίσχυση, να οργανωθούν δράσεις αυτοβοήθειας και να προστατευτούν τα δικαιώματα τόσο των ψυχικά πασχόντων όσο και των μελών της οικογένειάς τους. Σύλλογοι έχουν οργανωθεί σε όλη την Ελλάδα και αριθμούν πάνω από 2000 μέλη πανελληνίως. Ο Σύλλογος Οικογενειών και Φίλων για την Ψυχική Υγεία ΒΑ Αττικής ιδρύθηκε το 2011 και έχει μέλη συγγενείς ατόμων με ψυχικά προβλήματα από τη ΒΑ Αττική. Όπως χαρακτηριστικά αναγράφουν στο καταστατικό του Συλλόγου, ο σκοπός του Σωματείου είναι κοινοφελής και μη κερδοσκοπικώς στοχεύοντας στην αλληλοϋποστήριξη των μελών του, τη διεκδίκηση της υποστήριξης των οικογενειών και τη δημιουργία δικτύων ενημέρωσης και επικοινωνίας σε τοπικό επίπεδο, την οργάνωση δραστηριοτήτων προαγωγής της ψυχικής υγείας, την επιδίωξη με κάθε μέσο της βελτίωσης των συνθηκών στα Δημόσια και Ιδιωτικά Ιδρύματα, τη διεκδίκηση υποστήριξης από την κοινότητα, την ενημέρωση του κοινού, την ψυχολογική στήριξη και δημιουργία κλίματος εξωστρέφειας των μελών μέσω της κοινωνικοποίησης, κοινών δραστηριοτήτων, εκδρομών κ.λπ., τη δημιουργία χώρου συναντήσεων, χώρου βιβλιοθήκης και κέντρου ενημέρωσης για μέλη οικογενειών και την ενίσχυση δράσεων αυτοβοήθειας.

Ο στόχος του Συλλόγου έχει δομηθεί στο πλαίσιο μιας διαδικασίας ανάκαμψης και δυναμικής ίασης, όπου το κάθε μέλος αναζητά να προσδιορίσει το νόημα και το σκοπό του μέσα από την ενεργό συμμετοχή. Αυτό περιλαμβάνει και αυτό που ονομάζουμε «δημιουργικό ρίσκο αλλαγής» όπου για να προχωρήσεις μπροστά πρέπει να αφήσεις τις ασφαλιστικές σου δικλείδες που συχνά παίρνουν τη μορφή της προκατάληψης και της άρνησης. Ως επαγγελματίες, ερχόμαστε σε επαφή με οικογένειες που για χρόνια δεν παραδέχθηκαν την ασθένεια, αποδίδοντάς την σε άλλα αίτια. «Το πρόβλημα είναι σεξουαλικό, είναι που δεν παντρεύτηκε» ή «Δεν έχει τίποτα απλώς βαριέται και τεμπελιάζει όλη μέρα». Όπως υποστηρίζουν και στην ψυχολογία της υγείας, τα καθαρά λόγια τα φοβόμαστε γιατί «εδραιώνουν την πραγματικότητα του πάσχειν». Αν όμως δεν ειπωθούν, τότε η αρρώστια παραμένει ένας ανείπωτος φόβος που εμποδίζει κάθε πραγματική εξέλιξη και ευκαιρία στην ποιότητα ζωής που ο κάθε άνθρωπος, σε οποιεσδήποτε συνθήκες δικαιούται.

Στοιχεία Επικοινωνίας του Συλλόγου:

Σύλλογος Οικογενειών και Φίλων Ψυχικής Υγείας (ΣΟΦΨΥ) ΒΑ Αττικής

Τηλ. 210 61 41 350

Κιν. 693 73 98 014