Γράφει ο Νίκος Σπανός
Στην εποχή μας, συχνά δεν εκμεταλλευόμαστε τις δυνάμεις αλλαγής και προσαρμοστικότητας που έχει ο άνθρωπος διότι είμαστε εγκλωβισμένοι στην ψευδαίσθηση ενός μόνιμου βολέματος.
Η δημιουργικότητά μας είναι μπλοκαρισμένη γιατί αντί να εστιάζουμε στο παρόν, είμαστε προσηλωμένοι…
σε κάποια αόριστη, πλην όμως «πολλά υποσχόμενη» στιγμή στο μέλλον.
Η παλιά γελοιογραφία με το γαϊδούρι και το καρότο είναι μια από τις καλύτερες και πιο συμπυκνωμένες αναπαραστάσεις του σύγχρονου ανθρώπου – εργαζόμενου. Το γαϊδούρι διανύει πολλά χιλιόμετρα με πλήρες φορτίο, επειδή έχει εστιάσει ολόκληρη την προσοχή του στο καρότο που αιωρείται παιγνιδιάρικα μπροστά από τη μύτη του. Η κινητήριος δύναμη του γαϊδάρου είναι η ελπίδα. Η ελπίδα ότι σύντομα θα καταφέρει να αρπάξει το καρότο και τότε θα το καταβροχθίσει περνώντας σε μια κατάσταση συνεχούς απόλαυσης. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος βέβαια είναι (συνήθως) πιο περίπλοκος και πιο πονηρός από αυτόν του γαϊδάρου, αλλά η παγίδα λειτουργεί εξίσου καλά και γι’ αυτόν. Είναι η παγίδα της ατέρμονης μακαριότητας. Πάνω σε αυτή την παγίδα έχει στηθεί ολόκληρο το σύστημα εκπαίδευσης της Δύσης. Έχουμε γαλουχηθεί με την ψευδή υπόσχεση ότι, εάν κάνουμε «αυτό που πρέπει» τότε «μετά» θα είμαστε σε θέση να απολαύσουμε μια κατάσταση μόνιμης ευδαιμονίας. Η υπόσχεση αυτή διαπερνά την καθημερινότητά μας δίχως να το συνειδητοποιούμε. Ας δούμε κάποια παραδείγματα:
1) Το πενθήμερο εργασίας: Θα δουλέψω σκληρά μέχρι την Παρασκευή αλλά «μετά» έρχεται το σαββατοκύριακο και θα περάσω υπέροχα. Θα κάθομαι και δε θα κάνω τίποτα. Μόνο θα ξεκουράζομαι και θα διασκεδάζω.
2) Η σύνταξη: Θα δουλεύω μια ζωή σαν το σκυλί. «Μετά» όμως… θα είμαι ανέμελος. Θα έχω χρόνο να κάνω όλα αυτά που στερήθηκα τόσα χρόνια. Θα περνάω «ζωή και κότα»
3) Ο δημόσιος υπάλληλος: Το μόνο που έχω να κάνω είναι να καταφέρω να διοριστώ στο δημόσιο. «Μετά» όλα μου τα προβλήματα θα είναι λυμένα. Θα έχω σιγουριά και περίθαλψη. Τίποτα δε θα με αγχώνει. (Αυτό βέβαια έχει αλλάξει λίγο τώρα με την κρίση, αλλά πιάνετε την βασική ιδέα…)
4) Το σχολείο (για μαθητές): Η μόνη μου αληθινή υποχρέωση είναι το σχολείο. Όταν σχολάσω και όταν τελειώσω τα μαθήματά μου είμαι ελεύθερος! Μπορώ να παίξω και να χαρώ όσο θέλω.
Έχοντας υιοθετήσει μια τέτοια στάση ζωής απέναντι στην εργασία μας και στις υποχρεώσεις μας, το καθετί που κάνουμε είναι πλέον Διεκπεραίωση – Όχι Δημιουργία! Η εργασία έχει καταντήσει δουλειά [δουλεία]. Μας έχουν πείσει ότι η καθημερινότητα είναι κατ’ ανάγκη άχαρη, δυσβάστακτη, πένθιμη, καταθλιπτική! Λες και δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Και συντηρούμαστε «σε τροχιά» μόνο από την ελπίδα ότι κάποτε στο μέλλον θα απολαύσουμε κι εμείς μια περίοδο μόνιμης αγαλλίασης και ξενοιασιάς.
Δε συνειδητοποιούμε ότι τίποτα στο σύμπαν δεν είναι μόνιμο. Τα πάντα ρει (Ηράκλειτος)! Η ζωή είναι ένα ποτάμι που δε στέκεται ακίνητο ούτε στιγμή. Και το μόνο που πραγματικά έχουμε είναι αυτή η στιγμή! Εάν δε περνώ όμορφα σήμερα δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να περάσω καλύτερα αύριο. Ίσα – ίσα το αντίθετο, γιατί αποκτώ και μια αυξημένη αδράνεια στο να αντέχω «τα βάσανα». ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤ’ ΑΛΗΘΕΙΑ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΜΑΣ! Δεν μπορούμε να ακινητοποιήσουμε την ζωή.
Το μυστικό είναι να κάνουμε αυτό που μας αρέσει και να μας αρέσει αυτό που κάνουμε.
Είναι σημαντικό επίσης να έχουμε στο μυαλό μας ότι το μοντέλο που περιγράψαμε παραπάνω δεν ισχύει σε άλλες κοινωνίες. Ο παραδοσιακός αφρικανός για παράδειγμα δε ζει έτσι. Όταν π.χ. ψαρεύει, εφόσον πιάσει αρκετά ψάρια για το γεύμα της ημέρας σταματά ακόμη κι αν «τσιμπάει» η πετονιά. Ζει για τη στιγμή. Δεν συσσωρεύει αγαθά, γιατί ξέρει (όπως ο σοφός Διογένης ο γυμνοσοφιστής) ότι αύριο ίσως να μην είναι σε θέση να τα απολαύσει.
Ο μέσος άνθρωπος ωστόσο δεν είναι διατεθειμένος να εγκαταλείψει την «ασφάλεια» που νιώθει μέσα στην ψευδαίσθηση της μονιμότητας, ακόμη και αν είναι μία μονιμότητα που τον ταλαιπωρεί ή τον βασανίζει. Ένα θηρίο που ζει στο κλουβί, μπορεί να περνάει άθλια και οι συνθήκες διαβίωσής του να είναι ενάντιες στη φύση του, αλλά δεν κινδυνεύει να κατασπαραχθεί από άλλα θηρία. Υπό αυτή την έννοια μπορούμε να αντιληφθούμε γιατί λειτουργεί τόσο καλά αυτή η παγίδα.
Εδώ όμως βρίσκεται και το κλειδί της αλλαγής. Στα προσεχή χρόνια δεν πιστεύω ότι θα δούμε μια νέα Γαλλική επανάσταση. Η επανάσταση μπορεί να συντελεστεί σε ατομικό μόνο επίπεδο. Όποιος συνειδητοποιεί την κατάσταση που βρίσκεται, μπορεί και να την μεταβάλλει. Χρειάζεται σκληρή εργασία και θάρρος η ωρίμανσή μας αλλά αξίζει τον κόπο.
